Məhərrəmova T.

Avropada partlayış etmək istəyirəm

Heç vaxt öz işindən razı qalmayan Xalq artisti Ağakişi Kazımov bu niyyətində israrlıdır

Kazan Teatrında "Aydın"ı, "Azdrama"da "Qərib oğlan"ı, "Darıxma, ana"nı, "Özümüzü kəsən qılınc"ı, GTT-da "Yazıram, sevmə məni"ni, İrəvan Teatrında "Məni qanamayın"ı, Dyüsoldorf şəhərində "İkinci səs" tamaşalarını görənlər artıq Xalq artisti Ağakişii Kazımovun reyissor dəst-xəttinə yaxşı bələddirlər. Bu yaxınlarda isə tamaşaçılar Akademik Milli Dram Teatrın səhnəsində onun quruluşunda tatar yazıçısı Tufan Minullinin "Alın yazısı" (Ərmağanlı Əlməndər) qəmli komediyasını gördülər.

Reyissorla görüşüb premyeradan sonrakı təəssüratları bölüşdük:

- Təxminən 2 il bundan əvvəl sizdən müsahibə götürəndə Tufan Minullinin "Alın yazısı" əsərini səhnələşdirdiyinizi demişdiniz. Ancaq tamaşanın hazırlanması çox uzun çəkdi. Bu gecikmə nə ilə bağlı idi?

- Sözün düzü, məni o zaman teatrda işdən çıxartdılar. Sonra bu məsələ müsbət həll olundu ki, peşəkarları teatrdan uzaqlaşdırmaq olmaz. Düzdür, həmin müddət çox uzun çəkmədi. Mən Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin kafedra müdiriyəm. O müddətdə işimi qaydası ilə orada davam etdirirdim. Ona görə də tamaşanın hazırlanması bir az ləngidi. Sonradan teatrın rəhbərliyi dəyişdi və onlar səhnəyə öz repertuarlarını gətirdilər. Keçən il Tatarıstan Dram Teatrı "Ərmağanlı Əlməndər" tamaşası ilə Bakıya qastrola gəlmişdi. Mən onda Almaniyada idim. Həmin tamaşanı da görə bilmədim. 1975-ci ildə isə o tamaşanı Kazan teatrında görmüşdüm. Onda mən Dağıstan Akademik Teatrında işləyirdim. Həmin tamaşanı tatarlar "Azdrama"da oynayandan sonra burada çox bəyənilib. Əsər "Dədə Qorqud" mövzusudur. Tamaşaya baxandan sonra "nə üçün bu əsər bizdə hazırlanmır?", deyə maraqlanırlar. Onu da qeyd edim ki, teatrın rəhbərliyi bu əsəri məhz mənim hazırlamağımı məsləhət bildi. "Bu əsəri burada tapmaq olarmı?" - deyə rəhbərlik məndən soruşdu. Dedim ki, bu əsərin rus, türk və tatar variantları məndə var. Bu əsəri Azərbaycan dilinə də tərcümə eləmişdim. Yanvar ayının axırlarında əsərin məşqlərinə başlamaq qərara alındı.

- Vaxtilə Kazan Teatrında gördüyünüz həmin tamaşa ilə hazırda səhnələşdirdiyiniz əsərin reyissor yozumu arasında hansı fərqlər var idi?

- Mən heç vaxt başqasının qoyduğu əsəri təkrar edə bilmərəm. Heç kəsin gətirdiyi ideyanı da təkrarlaya bilmərəm. Hətta rol bölgüsünü də ona oxşar etmərəm. Azdan-çoxdan öz yolum, öz baxışım var. Ancaq burada başqa bir amil də çıxır. O faktora görə də çox şey dəyişdi. Ümumiyyətlə, mən bu əsəri yumoristik yanrda görə bilmədim. Tatarıstanda böyük sənətkarlar bu tamaşanı komik şəkildə oynayırlar. Ancaq bu yozum məni qane eləmirdi. Təsəvvür edin: həyat və ölüm. Həyat və ölüm problemini yumora çevirmək olmaz. Reyissor dostlarımdan kimsə bunu o yozumda təqdim edə bilər. Ancaq mən ümumiyyətlə, təbiət etibarı ilə bunu qəbul edə bilmirəm. Ona görə rol bölgüsündə də ciddiyətə fikir verdim. Əsərə redaktə də elədim. Əsərin sonunda kiçik bir səhnə var: Əcəl Əzrayılın yanına qayıdır. Əzrayıl "nə oldu?" - deyə soruşur. Əcəl cavab verir ki, gəlib, dəhlizdə gözləyir. Bu zaman qışqırıq qopur və Məlaykə yüyürə-yüyürə gəlir: "o, məni öpdü". Əzrayıl: "Kim?" deyə soruşanda, Məlaykə "qoca" - deyə cavab verir. Əcəl deyir ki, o, qoca deyil, Ərməndərdir, Ərməğanlı Ərməndər. Əsər bu səhnə ilə başa çatır. Ərməndər ölümə qalib gəlir. Çünki Ərməndər o dünyada da həyat eşqi ilə yaşayır.

Ancaq biz son səhnəni atmağa məcbur olduq. Bunun əsas səbəbi tamaşanı Tatarıstan Respublikasının prezidenti Mintamir Şaymiyevin 70 illiyi münasibəti ilə hazırlamağımız oldu. Biz bu əsərlə Tatarıstana qastrola gedəcəyik.

- Son səhnədəki dəyişikliyə müəllifin münasibətini öyrəndinizmi?

- Biz müəllif Tufan Minullinə və Tatarıstanın mədəniyyət nazirinə teleqram vurub icazə almaq istədik. Onlardan cavab gəlmədi. Martın 26-da Tatararıstan teatrının 100 illik yubileyi münasibətilə Kazan şəhərinə gedəndə mədəniyyət nazirinə yaxınlaşıb dedim ki, mümkünsə, yubileydə iştirak edəcək Şaymiyevə deyin ki, Azərbaycan teatrı "Ərmağanlı Əlməndər" əsərini sizə hədiyyə etmək istəyir. Sonra bu barədə Tufan Minullinin özünə dedim. O etiraz eləmədi və son səhnədəki dəyişikliklə də razılaşdı.

Bakıya qayıdandan üç gün sonra Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi əsəri istədi. Sonra əsəri dövlət sifarişi ilə hazırlamağı və əsərə ciddi yanaşmağı tapşırdılar.

Biz əsərin sonunda Əlməndər kişinin ölümünü yumoristik şəkildə təqdim etmədik. Əsərdə aktyorların oyunları da ayrı-ayrı traktovkalardır. Başqa cür də ola bilməzdi. Çünki Tatarıstanda məni yaxşı tanıyırlar. Sonra "yəqin kişi geri qalıb" - deyə düşünə bilərdilər. Bu, həm də Tatarıstan prezidentinin sevdiyi əsərdir, ona görə də ciddi olmalıdır. Bəlkə də tatar tamaşaçısı deyəcək ki, bu yumoristik olmalıdır. Ancaq bizə komediya lazım deyil.

- Yeri gəlmişkən, premyerada tamaşa zalının çoxunu elə Bakıda yaşayan tatarlar tutmuşdu. Bəs onların tamaşaya və son səhnədəki dəyişikliyə münasibətləri necə oldu?

- Çox pis oldu. "Axırıncı səhnəni niyə atmısınız?" - deyə narazılıqlarını bildirdilər. Etirazları ancaq bundan ibarət idi. Bilirsinizmi, necə ki, əvvəllər bizdə bir nəsil Səməd Vurğunun "Vaqif" poemasını əzbər bilirdi, eləcə də 1974-cü ildə hazırlanan bu əsərə də Tatarıstanda baxmayan yoxdur.

Tamaşanın premyerasına Tatarıstanın Bakıdakı nümayəndəsi də gəlmişdi. O deyir ki, hər dəfə kəndə anamı görməyə gedəndə o: "məni bir də həmin tamaşaya apar, o əsərə yenə baxım, çünki Əcəl gəlsə, mən də Əlməndər kimi tez qol çəkən deyiləm" - deyir. Bu əsər tatarlar üçün sanki simvola çevrilib.

- Bəlkə tatarların əsərə belə komedik yanaşması insanın ölümə qarşı gülüşüdür. Yəni ölüm olum qarşısında nədir ki? Biz isə ölümü insan həyatının sonu kimi, faciə kimi qəbul edirik.

- İnsan həmişə nikbin olmalı, başqalarına sevinc gətirməlidir. Tamaşanın ideyası budur. Əlməndər 25 yaşından dul qalan Həmdəbanunu tək qoymaq istəmirdi. "Bunları qoyub hara gedəcəyəm?" deyirdi. Əlməndər birinə kömək etməyə digərini xoşbəxt etməyə çalışırdı. Deyirdi ki, mən insan kimi öz borcumu yerinə yetirirəm. Ola bilər ki, əsərin Tatarıstanda bu qədər çox yaşamasının səbəbi onların yumoristik yanaşmasıdır. Onu da deyim ki, bu, çox uduşlu kartdır. Biz bu əsəri Kazana aparsaq, gərək ciddiliyi ilə oynayaq. Oradan qayıdandan sonra isə rollarda yenidən dəyişiklik etmək olar. Çox aktyorlarımız bu tamaşada oynamaq istədiklərini deyirlər. Bəlkə də tamaşanın ömrünü daha da uzatmaq üçün onu daha çox yumorla yoğuraram. Hələlik isə bunu istəmirəm. Amma siz haqlısınız. Bu yolu müxtəlif istiqamətlərdə getmək olar. Ola bilsin ki, sonradan dəyişək. Tamaşa gedə-gedə o qədər redaktə etmişik ki... Rolu, ifaçını, yönümünü dəyişmişik.

- Gərək ki, əvvəlcə Əlməndər rolunu Siyavuş Aslana vermişdiniz. Onun roldan imtina etməsinin səbəbi nədir?

- Doğrudur, Əlməndər rolunu Siyavuş Aslana vermişdim. Hacı İsmayılov isə Əcəli oynayırdı. Sonra Siyavuşun ÜHS Teatrında başı qarışıq olduğu üçün gələ bilmədi. Ona görə rolları dəyişdik.

- Ümumiyyətlə, reyissor kimi tamaşa sizi tamamilə qane elədimi?

- Heç vaxt tamaşalarımdan razı qalmamışam. 1972-ci ildə Heydər Əliyev "Azdrama"da Nodar Dumbadzenin "Darıxma, ana" əsəri əsasında hazırladığım eyniadlı tamaşaya baxdı. O qədər təriflədi ki... Mən isə evə gedəndən sonra əsər haqqında fikirləşib 27 səhv tapdım. Ona görə də deyirəm ki, heç vaxt öz işimdən razı qalmamışam.

- Bəs onda reyissorları öz işindən razı salan nədir?

- Tamaşa elə bir şeydir ki, onu hər dəfə başqa cür oynayırlar. Sizin gördüyünüz tamaşa daha təkrar olunmayacaq. Hər əsər öz-özlüyündə təkrar olunmazdır. Çünki hər şey aktyorun həmin günkü əhval-ruhiyyəsindən asılıdır. Aktyorlar hər dəfə yeni oynayır. Belinski Hamlet haqqında resenziya yazanda 26 dəfə tamaşaya baxıb və hər dəfə də yazıb. Nəticədə "Şekspirin Hamlet dramı" əsərini nəşr etdirib.

- Demək istəyirsiniz ki, premyeradan sonra tamaşa artıq aktyorlarındır, sizin deyil?

- Bəli, tamaşanın kapitanı reyissor köməkçisi, sahibi aktyorlardır. Bünövrə yaxşı qoyulursa, davamlı və uzun ömürlü olur. Bünövrə möhkəm qoyulmursa, tez çürüyür, dağılır. Ümumiyyətlə, mən həmişə cavan reyissorlara deyirəm ki, 5 tamaşanız olsun, ancaq hamı tərəfindən qəbul olunsun.

- Bu mövsümdə tamaşaçılar sizin yozumda daha hansı tamaşaya baxa biləcəklər?

- Teatr köçür və təmirə dayanırıq. Bu ilin axırına kimi 6-7 nəfərlik mobil bir tamaşa hazırlamaq istəyirəm. Ancaq əsas məqsədim Heydər Əliyevin 85 illik yubileyinə tamaşa hazırlamaqdır. Material hazırdır və həmin tamaşanı Berlin Türk Teatrında qoymaq istəyirik.

- Niyə məhz Berlin teatrında?

- Yaxşı mənada Avropada partlayış eləmək istəyirəm. İnşallah teatrımız təmirdən çıxanda həmin əsəri burada da səhnələşdirəcəyik.

Kaspi.-2007.-23 may.-S.16.