Mirzəbəyli İ.

Ötən illərin sehrli melodiyası

“Koroğlu”nun ilk tamaşasını müşayiət etmiş orkestrin tərkibində Ələkbər bəy Nəzərli və qardaşı Mehdi bəy də vardı

Qədim yunan əsatirlərində, Şərq nağıllarında, Çin hekayətlərində, Homerin, Nizaminin, Firdovsinin və digər mütəfəkkirlərin əsərlərində hökmdarlar, müdriklər və qəhrəmanlarla yanaşı musiqiçilərin obrazı da yaradılmışdır. Ədəbiyyat tarixinə məlum olan elə bir epik əsər tapmaq mümkün deyil ki, orada musiqiçi obrazı olmasın. Alimlərin fıkrincə, bu fakt bütün xalqların musiqi yaradıcılığına, mənəvi, ruhi qidaya böyük üstünlük verməsi ilə bağlıdır. Azərbaycan xalqının ruhuna qida, mənəviyyatına zənginlik verən musiqiçilərisə daha çoxdur.

Əslən Xızıdan olan, 1882-ci ildə Bakıda dünyaya gəlmiş, yarım əsrdən çox özünün sehrli qarmonu ilə minlərlə insanın ruhunu, zövqünü oxşamış Ələkbər bəy Cavad oğlu Nəzərli də yaradıcılığı və insani keyfiyyətləri ilə insanların yaddaşında əbədi yer tapmışdır. Ona ən böyük qiyməti mənsub olduğu xalq vermişdi. Amma, dövrünün korifey sənətkarlarından olan Üzeyir bəy Hacıbəyov, Bülbül, Cabbar Qaryağdıoğlu və digər musiqi xiridarları Ələkbər bəy Nəzərlini sözün həqiqi mənasında ustad sənətkar kimi dəyərləndirir. Üzeyir bəy onu "Koroğlu" operasının premyerasını müşayiət edən musiqiçilər heyətinə daxil etmiş, Cabbar Qaryağdıoğlu "Mənim toyumda Ələkbər bəyin qarmonunun səsini eşitmək bizim üçün xoşbəxtlik olacaq" demişdir. Dünya şöhrətli Bülbül isə Ələkbər bəyin Bakıda yaratdığı möhtəşəm bağa "Abşeronun İsa bulağı" adı verərək tez-tez ora baş çəkirdi.

1951-ci ildə dünyasını dəyişmiş Ələkbər bəyin qızı Gülsüm xanım atasının yaradıcılığı, məşhur qarmon ustasının dostları, görkəmli sənətkarların iştirakı ilə keçirilən müxtəlif məclislər barədə qələmə aldığı xatirələrdə çox maraqlı məqamlardan söz açır: "Atamın evində tez-tez məşhur sənət adamlarının iştirakı ilə mərasimlər olardı. Qarabağın muğam ifaçılarını, musiqiçilərini çox sevərdi. Evimizdə Üzeyir bəy Hacıbəyovun, Cabbar Qaryağdıoğlunun, Bülbülün iştirakı ilə müxtəlif mərasimlər keçirilir. Tez-tez görüşdüyü dostları isə Cəfər Cabbarlı, Bakı Şəhər Sovetinin məsul işçisi Abdulla Şahbazov (Tağı Şahbazinin qardaşı), Mərkəzi Komitənin məsul işçisi Şəmsəddin Abbasov (mərhum kino aktyorumuz Gündüz Abbasovun atası) və digərləri idi. Opera teatrında işi çox olmasına baxmayaraq şagirdləri çox idi. Onun ən görkəmli yetirməsi tnəşhur qarmon ustası Teyyub Dəmirov idi. Teyyub Dəmirovu özü ilə bütün konsertlərə, hətta qastrollara da aparardı.

Dağlı məhəlləsində çox böyük evimiz və həyətimiz vardı. Bar verən ağaclar yüzlərlə idi. Bəlkə də o həndəvərdə ilk dəfə təbii qaz xətti bizim həyətə çəkilmişdi. İçməli su xəttindən başqa ağacları suvarmaq üçün xüsusi su anbarı tikdirilmiş, həyət divarları və yaşadığımız ev milli ornamentlərlə bəzədilmişdi. Sənət adamlarının "Abşeronun İsa bulağı"" adlandırdığı məkan o zaman Azərbaycana rəhbərlik edən Mircəfər Bağırovun da diqqətini çəkmiş, 1936-cı ildən etibarən bu evin daimi qonağına çevrilmişdi. Mircəfər Bağırov general Əliağa Şıxlinski ilə bu həyətdə bir neçə dəfə 1 May bayramı münasibətilə düzəldilən məclisdə iştirak edibmiş. Bütün qonaqlar Ələkbər bəydən "Sabahı" rəqsini çalmağı xahiş edərdilər. Ələkbər bəy öz həyətində "Musiqi muzeyi" yaratmışdı. Orada Üzeyir Hacıbəyov, Cəfər Cabbarlı, Qurban Pirimov, Cabbar Qaryağdıoğlu, Bülbül, Bəhram Mansurov, eləcə də bir çox görkəmli ictimai xadimlərlə bağlı çoxsaylı tarixi sənədlər toplanmışdı. "Koroğlu", "Əsli və Kərəm", "Aşıq Qərib" və digər operaların proqram və afişaları, çoxsaylı qəzet məqalələri, fotoşəkillər, rəsm əsərləri, dövlət tərəfindən verilmiş təltifnamələr və digər sənədlər də həmin muzeydə saxlanılırdı. Muzeyin eksponatlarından bir neçəsini atamın ölümündən sonra Teyyub Dəmirov öz unudulmaz müəllimindən yadigar olaraq aparmışdı.

Ümumiyyətlə, Nəzərlilər nəsli mədəniyyət tariximizə bir neçə tanınmış sima bəxş etmişdir. Atamla bərabər Üzeyir həyin orkestrində nəfəs alətlərinin məşhur ifaçısı kimi ad çıxartmış qardaşı Mehdi Nəzərli (1892-1952), digər qardaşı Peterburqda təhsil almış, yaratdığı rəngkarlıq əsərləri ilə böyük şöhrət qazanmış (bir çox əsərləri Rüstəm Mustafayev adına İncəsənət Muzeyində saxlanılır) məşhur rəssam Nəcəf Rasim Nəzərli (1890-1929) və digər ziyalılar bu nəslə həmişə üzağlığı gətirmişlər. 1937-ci il aprel ayının 30-da "Koroğlu" operasının premyerasında orkestrin həyətində çıxış edən sənətkarlar arasında Nəzərlilərdən iki nəfərin olması təsadüfi deyildi. Çünki Üzeyir bəy həqiqətən sərraf idi, musiqi sərrafı. O, musiqiçiləri böyük tələbkarlıqla seçirdi".

Bütün bunlar Ələkbər bəy Nəzərlinin qızı Gülsüm xanımın xatirələrindən bir parça idi. Xatirə deyil, tarixi sənəd formasına düşən bir məqamı isə "Bakinski raboçi" qəzetinin 4 avqust 1926-cı il tarixli sayında görürük. O zamanlar Bakı Sovetinin deputatı olmuş A.Novikov soyadlı müəllif "Qarmonçu bağban" adlı məqaləsində öz sehrli qamonu ilə minlərlə insanın qəlbinə yol tapan məşhur musiqiçinin vətənpərvər bir insan, təbiət vurğunu olduğundan heyrətlə söz açır: "O, bizim tozlu və küləkli şəhərimizin yaşıllaşdırılması üçün "Kommunxoz"un hansısa işi görəcəyini gözləməyərək çoxsaylı ağaclar əkmiş, böyük bir ərazini yaşıllaşdırmışdır". Digər tarixi məqam isə bir fotoşəkildə əbədiləşib. 1928-30-cu illərdə Ələkbər bəyin həyətində lentə alınmış bu fotoşəkildə Azərbaycan musiqiçiləri ilə yanaşı qonşu respublikalardan gəlmiş sənətkarlar da var. Cabbar Qaryağdıoğlu, Qurban Pirimov, Keçəçi oğlu Məmməd, Ələkbər bəyin özü, əməkdar artist, tarzən Məmmədxan Bakıxanov, tarzən Yaqub, Kor Əhəd, Bəhram Mansurov, Kəbleyi İsrafil, maştağalı xanəndə Kəblə Hüseyn Kazımov, gənc Teyyub Dəmirov və başqaları. Otuza qədər musiqiçinin və bir neçə uşağın cəmləşdiyi həmin fotoşəkildə görünən ev - Nəzərlinin mülkü artıq otuz ildən çoxdur ki, yoxdur. Sovet dövründə bir çox ziyalıların mülkü kimi bu mülk də tamamilə dağıdılmışdır...

...Bu il "Koroğlu" operasının 70, Ələkbər bəy Nəzərlinin isə 125 yaşı tamam olur. Hələlik isə Nəzərlilər ailəsi Azərbaycanın ondan çox qarmonçusunun müəllimi olmuş, yaradıcılığı konservatoriyanm dərs proqramına salınmış, Üzeyir bəy Hacıbəyovun yaxın dostu Ələkbər bəy Nəzərlinin vəfatının 55 ilini qeyd etməyə hazırlaşır. Onlar inanırlar ki, bu müqtədir sənətkarın 125 illik yubileyi dövlət səviyyəsində qeyd olunacaq və xatirəsi əbədiləşdiriləcək.

Xalq qəzeti.- 2007.- 14 yanvar.- S. 5.