Tahirə

Mənim təbiətimdə bir qanun var”

Rasim Balayev: “İnsan ictimaiyyət içindədirsə, hərəkətlərinə diqqət yetirməlidir”

Mənim xanımımda da qısqanclıq olub

- Mən əvvəllər küçəyə çıxanda çox yaxınlaşırdılar, qız, qadın, kişi baxırdılar. Adamı vahimə basırdı ki, görən neynəmişəm?

Hər bir xalqın simasını, irsini, mədəniyyətini və psixologiyasını tanımaq üçün kinonun böyük rolu var. Kino dünya arenasına çıxmaq və tanınmaq üçün ən əlverişli vasitələrdən sayılır. Demək, bu sahədə ən böyük məsuliyyət kinorejissorların və aktyorların üzərinə düşür. Belə ağır məsuliyyəti illərdir çiynində daşıyan aktyorlardan biri də xalq artisti Rasim Balayevdir. Tanınmış aktyorla səmimi söhbətimiz həm kino ilə bağlı oldu, həm də ömür yolunu vərəqlədik.

- Necə oldu ki, məhz kino sahəsinə gəldiniz?

- Sözün düzü, mən kino aktyoru olmaq istəmirdim. Çəkilmək istəyirdim, ancaq konkret kino aktyoru olmaq niyyətində olmamışam. Akademik Milli Dram Teatrında çalışmağı düşünürdüm. Mən institutu bitirəndə teatra getdim dedilər ki, yer yoxdur. Kütləvi səhnələrdə köməkçi heyətə götürmək istədilər, mən də razı olmadım. Bir müddət Tədris Teatrında işlədim. Məqam gözləyirdim. Elə oldu ki, dedilər kinostudiyada aktyor ştatı açırlar. Rəhmətlik Ədil İsgəndərov məni şərtlə götürdü. Bir il müddətində filmə çəkilməsəm, özüm ərizə verib getməliydim. Elə oldu ki, o müddətdə mən “Nəsimi” filminə düşdüm və qalası oldum.

- “Nəsimi” sizin Rasim Balayev kimi tanınmağınıza nə qədər təsir etdi?

- Təbii ki, “Nəsimi” mənim həyatıma, yaradıcılığıma təsirini göstərdi. Bu rol mənə məşhurluq gətirdi. Sonra başqa rejissorlarda mənə qarşı inam yaratdı. Ondan sonra dəvətlər almağa başladım. Həm burdan, həm də Orta Asiyadan. O vaxt SSRİ məkanından çox dəvətlər aldım. Elə hesab edək ki, “Nəsimi” məni qabağa verdi.

- Bəs qısqanclıqlar necə, oldumu? Yəqin ilk dəfədən belə məsuliyyətli rolun sizə həvalə olunması da birmənalı qarşılanmayıb...

- Yəqin ki olurdu, amma mənim başım elə qarışıq idi ki, belə şeylərə fikir vermirdim. Bir də mənim yanımda nəsə danışılmırdı. Dedi-qodu da bugünkü qədər deyildi. Vardısa da, kimsə həsəd aparırdısa da, içində gizlədirdi. Tək-tük adamlarda yəqin ki, olub. Mənim işim çox idi deyə maraqlanmırdım. Necə “Nəsimi” başladısa, bir də gördüm ki, 30-40 il keçib. Mən o dönəmlərdə aktiv çəkiliş meydançalarında idim. Təbii ki, hər sahədə qısqanclıq var. Cürətli adamlar heç vaxt paxıllıq etmirlər. Bəlkə də dedi-qodu olardı, ancaq o vaxt mətbuat da belə deyildi. Kim nə istəyirdisə, onu deyə bilməzdi. Bu gün televizorda hər kəs biri-birinin ünvanına ağzına nə gəldisə deyə bilir.

- Demək mətbuatın, KİV-in günahı var?

- Bəli. Kanallara baxmaq mümkün deyil. Efirdən biri-birinin ünvanına qeyri-etik ifadələr işlədirlər, səhəri gün isə elə həmin kanalda onların öpüşüb görüşdüyünü görürsən. Qəzetlər reytinqlərini qaldırmaq üçün yalan-doğru, nə gəldi yazırlar.  Təəssüfləndirici məqam odur ki, bizdə dedi-qoduya maraq göstərən insanlar da var. Teleməkanlarda qəribə bir üslubdan istifadə edirlər. Balaca bir hadisəni şişirdərək “Az sonra” şok açıqlama. Maraqlanırsan ki, nə olub? Məlum olur ki, iki nəfər vecsiz bir adam, vur-tut bir-iki mahnı oxuyub bir-birinin haqqında təhqirlə ittihama keçiblər. Kütləni də belə mənasız yollarla ələ alırlar. Bu gün sorğu keçirməyə başlasaz, inanın ki, bilməzlər Füzuli, Laçın nə zaman alınıb. Ancaq soruşun ki, filan müğənni ayın neçəsi ərə gedib, şəxsi həyatında nə baş verib, onu əzbər deyərlər. Bu nə mənəviyyatdır? Biz gələcəyə nə qoyub gedirik? Bunlara böyüklük edən bir qurum yoxdumu? Əxlaqsız adamların efirdən yığışdırılmasının zamanı deyilmi?

- Ömrünün böyük hissəsini çəkiliş meydançasında keçirən aktyor üçün bu gün çəkilişdən uzaq qalmaq ağır deyil ki?

- Sözün düzü, hərdən mən heç olmasa, çəkilirəm.

- Axı aktyor həm də illərini itirir belə fasilələrlə. Bu müddətdə o, daha böyük obrazlar yarada bilərdi. Bir də ki son illər çəkildiyiniz filmlərin əksəriyyəti kommersiya xarakteri daşımırmı?

- Düzdür, aralarında kommersiya xarakterli filmlər də var, ancaq maraqlı filmlər də olur. Bilirsiz necədir, təəssüf ki, bu gün az-çox çəkilən filmlərimiz də tamaşaçıya göstərilmir. Cəmi bir kinoteatrımız var - “Azərbaycan” kinoteatrı. Bununla axı iş bitmir. O kinoteatrın da cəmi 150 nəfərlik yeri var. Camaatın da teatra gəlmək həvəsi ölüb. Yəqin ki, bunun da müxtəlif sosial səbəbləri var. Mənəviyyata, intellektə, sənətə qiymət verən insanlar var ki, maddiyyat onlara imkan vermir. Maddi durumu yaxşı olanlar isə incəsənətə maraq göstərmirlər. Onlara elə gəlir ki, həyat elə yeyib-içməkdən, dəbdəbəli maşından, bu kimi amillərdən ibarətdir. O zaman hər bir film çəkiləndən sonra bunun premyerası olurdu. Səs-küy yaranırdı. Bilirsiz necədir, sanki biz başımızı aşağı salıb mal istehsal edirik, ancaq alıcının buna ehtiyacı olub-olmamasından xəbərimiz yoxdur. Filmi çəkmək hələ işin əsas prinsipi deyil. Onu həm də tamaşaçıya təqdim etmək lazımdır. O qədər əziyyət çəkirik, çəkilişdə oluruq, film çəkilir, axırda da kiçik bir zalda 100 nəfərlik insana təqdim olunur, vəssalam.

- Elə bir xarakterik obraz düşünürsüzmü ki, onu bu yaşda daha dolğun oynayardız?

- Bilirsiz, kino aktyoru ilə teatr aktyoru arasında fərq var. Teatr aktyorunun seçim imkanı var, konkret obrazlar arzulayır. Ancaq kinoda bir qədər fərqlidir. Teatrda bir aktyor Hamleti arzulayır və fürsət düşəndə oynayır. Ancaq kinoda aktyor üçün hansısa obrazı gerçəkləşdirmək asan deyil. Sözsüz ki, tarixi əsərlərin qəhrəmanları var ki, onları oynamaq mümkündür. Bu baxımdan mənim bəxtim gətirib desəm, səhv etmərəm. Bir çox tarixi obrazları oynamışam. Bu gün elə yaş dönəmindəyəm ki, istərdim dərin, psixoloji rollar oynayım. Tragikomik rollar. İçimdə o tələbat var. Müəyyən təcrübə var, duyum var, götür-qoy etmək qabiliyyəti var, ancaq təəssüf ki, səndən asılı olmayan problemlər mövcuddur. Biz illərimizi itiririk.

- Nə vaxtsa özünüzü rejissor kimi sınamaq fikrinə düşmüsünüzmü?

- Heç vaxt. Çünki bu, böyük bir sənətdir. Bunun üçün insanın duyum qabiliyyəti, istedadı olmalıdır, bu da məndə yoxdur.

- Həyatınız necə, çətinmi keçib?

- Vallah, adi həyat tərzim olub. Hamı kimi.

- Gəlin etiraf edək ki, siz sadə insan deyilsiz axı...

- Böyük mənada götürəndə, həyatım fərqli olmayıb. Şəxsi həyatım da sadə olub, adi insanlar kimi. Çətin vaxtlarım da olub, sevincim də. Müqayisə edib tərəziyə qoymamışam, ancaq çətinliyim az olmayıb. Maddi-mənəvi çətinliklərdən çox keçmişəm.

- Aktyor olmaq, populyarlıq sizə problem yaradıb, ya kömək edib?

- Yox, əslində bu peşə bir insan kimi formalaşmağıma kömək edib. Həyatda mövqeyimi tapmışam. Misal üçün, filan işin öhdəsindən adi peşə sahibi olsaydım, gələ bilməzdim, ancaq aktyor Rasim Balayev kimi gəlmişəm. Yəni çox qapılar problemsiz üzümə açılıb. Sadə bir misal çəkim. Sürücü kimi hansısa qanunu pozmuşamsa, maşından düşəndə deyiblər ki, Rasim müəllim, sizsiz, bağışlayın. Cərimə etməyiblər, yola veriblər. Tutaq ki, hələ Sovet dönəmində, qıtlıq vaxtı nəyisə almaq lazım olanda, növbəyə qalmamışam. Arxa qapıdan yola salıblar, getmişəm. Yəni sənətimin mənə köməyi dəyib. Mənəvi baxımdan götürəndə isə həmişə hörmətlə qarşılanmışam. Mən də bu hörməti hiss edib  indikilər kimi təkəbbürlük yox, qarşılıqlı hörmət yaratmışam.

- Dediniz ki, cəmiyyət arasında olanda özünüzü loru dildə desək, yığıb-yığışdırmısız. Bəs qarşımızda oturan Rasim Balayevin əslində daxilində kim oturur?

- Mən düşünmürəm ki, populyar olmasaydım fərqli insan olardım, fərqli hərəkətlər edərdim. Bu da xarakterdən irəli gəlir. Xaraktercə həmişə bir qədər ağır olmağa çalışmışam. İnsanlar var ki, ictimai yerlərdə özlərini bir qədər qeyri-etik aparırlar. Daha anlamırlar ki, onlar şəxsi evlərində deyillər ki, necə istəyirlər, elə də hərəkət etsinlər. Ona görə də mənim təbiətimdə bir qanun var, insan ictimaiyyət içindədirsə, hərəkətlərinə diqqət yetirməlidir. O tanınsa da, tanınmasa da. Elə evdə də tanıdığınız Rasim Balayevəm. Artıq hərəkətləri sevmirəm.

- Yaratdığınız obrazlardan, xüsusilə də Həsənzadədən sonra Rasim Balayev tamaşaçının yaddaşında təmkinli, səbirli bir insan kimi qalıb. Ailə daxilində də bu qədər səbirlisiz?

- Ağırlıq, təmkinlik də elə-belə yaranmır. O da müəyyən etaplardan keçir. Ola bilər ki, mən çəkilişdə və ya küçədə hər hansı bir hadisə ilə hirslənim, əsəbiləşim. Müəyyən gərginliyin içində o əsəblər dartılır, çəkilir, onu yalnız evdə olanda boşalda bilirəm. Xaraktercə fərqli insanlar var. Adam var ki, müəyyən hadisəyə çılğınlıqla reaksiya verir, ya da əksinə, səbirli insanlar var ki, hər şeyi süzgəcdən keçirir, götür-qoy edir.

- Sizdə necə?

- Mənim də dözümsüz olan vaxtlarım olub. Nəsə xoşuma gəlmirsə, mən də üsyanımı bildirirəm. Ancaq sənət aləmində başqadır, cəmiyyətdə başqa.  

- Üsyanlarınızın qurbanı həyat yoldaşınızmı olur? Sonda bütün əsəbiliklərinizi evdə boşaldırsız?

- Elə demək olar. Düzünü deyim, çox çəkməsə də, çəkdiyini çəkib. Ancaq mən çox narahat adam olmamışam. Yola gedən insanam. Ancaq mən də insan olduğum üçün elə şeylər olub ki, səbirsiz olmuşam.

- Ailədə siz güzəştə gedirsiz, ya yoldaşınız?

- (Gülür. Pəncərəyə baxaraq bir qədər fikrə gedir). Bilirsiniz, güzəşt qarşılıqlı olmalıdır. Yəqin ki, o mənə daha çox güzəşt edib. Ailədə gərək adamın havasını saxlayalar. Yəni mən səhər qapıdan çıxanda əsəbi halda gedərəmsə, sözsüz ki, çəkiliş meydançasında bu, təsirini göstərəcək. Tutaq ki, bir musiqiçi alətini kökləməyib ifaya başlasa, o alətdən çox biədəb səslər çıxar. İnsan da səhər-səhər köklənir. Xüsusilə aktyor üçün bu amil çox önəmlidir. Olub ki, hər hansı problem olub, işə gedəndə onu mənə deməyib ki, çəkilişə gedir, axşam deyərəm. 

- Ailəniz sevgi üzərində qurulub, ya valideynlərinizin məsləhəti olub?

- Yox, sevgi olub. Sevib ailə qurmuşam. Düzdür, sevgi məfhumu hələ də tam araşdırılmayıb. Yəqin əvvəl sevgi hissi yaranır, müəyyən dövrdən sonra bu hiss dəyişir. Enerjinin itməməsi qanunu var, bir şəkildən başqa şəklə düşür. Qarşılıqlı hörmət yaranır. Uşaqlar dünyaya gəlir, sevgi bölüşür, sevgi qayğıya dönür. Ömür-gün yoldaşı sözünü yəqin ki, əbəs yerə demirlər. Tədricən yoldaşlıq münasibəti yaranır. Əlbəttə ki, əsl sevgi ölmür. Niyyətlə qurulan ailə isə dözümlü olmur. Ömür boyu o, hər iki insan üçün əziyyət olur. Çünki fərqli xarakterli insanlar olurlar.

- Sevən qadının qısqanclığı nə qədər olur? Axı siz tanınmış aktyorsuz. Yəqin ki, qısqanmaq üçün səbəblər olub...

- Sözsüz ki, qadın qısqanc olur. Mənim xanımımda da qısqanclıq olub. Mən əvvəllər küçəyə çıxanda çox yaxınlaşırdılar, qız, qadın, kişi baxırdılar. Adamı vahimə basırdı ki, görən neynəmişəm? Tədricən öyrəşirsən, sənin üçün bu adiləşir. Mənim kimi xanımım da tədricən bunları qəbul etdi. Başa düşdü ki, bu, sənətə olan diqqətdir, sevgidir. Əgər bu sənətdə olmasaydım, yəqin ki, mənimlə bu qədər maraqlanmazdılar. Hətta nə qədər zahiri görünüş gözəl olsa belə. Bizim evdə də əvvəllər az-çox söz-söhbətlər olub. Mən birdən-birə populyar oldum. Bu gün belə populyarlıq görmürəm. Mənə Rusiyanın bütün məkanlarından məktub göndərirdilər. Düzdür, bu gün sənətçilərə SMS göndərirlər, ancaq o dönəmdə populyar olmaq heç də asan deyildi.

- Sizin üçün Nəsimi kimi soyulmaq, yoxsa Babək kimi doğranmaq çətin idi?

- Görürsünüz, hər obrazın öz xarakteri var idi. Hər bir obrazı yaratmağın özünəməxsus çətinliyi var idi. Mən hər hansı bir filmdə və ya ədəbiyyatda görmüşəm ki, bir insanın dərisi soyulsun. Bu tarixə belə yazılıb və mən çalışdım ki, həm Nəsimini, həm Babəki yaradarkən tamaşaçını inandıra bilim.

- Bu gün necə, o filmə baxanda nəsə dəyişiklik etmək ürəyinizdən keçibmi ki, bu gün onu oynasaydım, bu yerdə belə edərdim?

- Yox, heç bir dəyişiklik etməzdim. Çünki o, mükəmməl əsərdir. Özündən demək olmasın, ancaq mən “Nəsimi” filminə 20-30 ildən sonra tamaşaçı kimi yaxşı baxa bilmişəm. Baxırdım, ancaq filmə film kimi baxa bilmirdim. Ümumiyyətlə, çəkildiyim çox filmlər var ki, onları uzun illərdən sonra seyr edə bilmirəm. “Nəsimi”yə indi-indi baxıram. Çünki əvvəllər baxanda film başlayarkən mənim yadıma çəkiliş meydançası düşürdü, orada olan hadisələr, aktyorlar, çəkiliş meydançasında baş verən məqamlar və bir də görürdüm ki, film qurtardı. Ancaq bu gün tamaşaçı gözündə açıq başla baxmağa başlayıram. Görürəm ki, filan aktyor artıq yoxdur. Ancaq bu gün də oynasaydım, yəqin eyni şəkildə oynayardım. Teatrdan fərqli olaraq kinoda bir neçə dubl olur. Rejissor da bu dublların ən yaxşısını seçir, saxlayır. Ona görə də qüsur az olur. Əsaslı surətdə bu gün də “Nəsimi”ni oynasaydım, dəyişiklik etməzdim.

- Böyük obrazlar yaratmısız. “Yaramaz” filmində isə kiçik bir obrazı canlandırmısız...

- O zaman o filmi Moskvada da bəyənmişdilər. Məni tanıyanlar üçün də təəccüblü idi ki, necə olub bu rola çəkilməyə razılıq vermişəm? Rejissor məni inandırdı ki, orada adamların yeri səhv düşüb. Mən də bacardığım qədər oynadım. Demək olar ki, orada danışmamışam da. Yəqin peşəkar aktyor üçün bircə baxış da tamaşaçı ilə ünsiyyətə girməyə kömək edir.

- Daha çox sizi müsbət obrazlarda görmüşük. Ancaq Davud obrazı mənfi xarakterli idi. Necə oldu ki, belə obraza razılıq verdiz?

- Mənə çox irad tuturlar ki, filan rolu niyə oynadın? Yenə də deyirəm, məni oynadığım rollarla səhv salmasınlar. Həyatda mən Rasim Balayevəm. Kamera qarşısında isə mən müxtəlif xarakterli insan ola bilərəm. Bu gün mən Nəsimi oynayıramsa, Nəsimi deyiləm. Həsənzadə oynayıramsa, Həsənzadə də deyiləm, nə də Davud. Bilirəm ki, tamaşaçılar məni pis rolda görmək istəmirlər. Ancaq sənətçinin tələbləri də var. Rəhmətlik Rasim Ocaqov deyirdi ki, çox vaxt adamı mələk simalı insanlar aldadır. Ona görə də müəyyən obrazlar vasitəsilə bunu çatdırmaq mümkündür ki, insan mələk simaya aldanmasın. Mənfi obrazı yaratmaq çətindir. Mən sevinirəm ki, Davudu inandırıcı şəkildə oynamışam. Əgər mənim bir obrazımla insanlar Davud kimilərə nifrət edirlərsə, bu mənim uğurumdur, xalqa köməyimdir.

Şərq.- 2007.- 9 oktyabr.- S.14.