Mükərrəmoğlu M

Mükərrəmoğlu M.

Muzey Mərkəzində əməkdar incəsənət xadimi, milli kinomuzun inkişafında əvəzsiz xidmətləri olan mərhum kinooperator Arif Nərimanbəyovun 90 yaşı qeyd olundu. Dövlət Film Fondunun təşkil etdiyi bu tədbirə Arif müəllimin yaxınları, görkəmli kino xadimləri, mədəniyyətimizin müxtəlif sahələrində çalışan sənətkarlar toplaşmışdılar. Bu yazıda məqsəd tədbir barədə söhbət açmaq deyil, ömür-gününü milli kinomuzun inkişafına həsr etmiş professional kinooperatorun yaradıcı həyatına nəzər salmaqdır.
Arif Nərimanbəyov 1917-ci ilin sentyabr ayında Bakıda dünyaya göz açmışdı. Uşaqlıqdan arıq və çəlimsiz görkəmi o qədər də diqqəti çəkmirdi. Ancaq texnikaya çox həvəskar idi. Fotoqraflıq onu çox cəlb edirdi.
Arif müəllimin çəkdiyi fotolar oxuduğu orta məktəbin divarlarını bəzəyirdi və onu elə fotoqraf deyə çağırardılar. Gözəl rəssamlığı da var idi. Çox həssas uşaq idi.
Günlərin birində hansısa bir filmə baxmışdı və yanında oturan tamaşaçı “nə gözəl operator işi var” — deyə filmə tərif vuranda, operator sözü onu çəkmişdi və sonradan bu sənət bütün həyatının mənasına çevrilmişdi.
Arif Nərimanbəyov Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutuna qəbul olanda, artıq bu sənətin az-çox sirlərinə bələd idi. Belə ki, dəfələrlə kinostudiyaya səfər etmiş, çəkilişlərə baxmışdı və ona görə də ağı-qaradan seçmək, işıq, kölgə münasibətlərini müəyyənləşdirmək onun üçün bir o qədər də çətin deyildi. Amma institutda təhsil alanda hiss etdi ki, bu o qədər də asan peşə deyil. Operatorun gərək güclü müşahidə qabiliyyəti olsun, seçə bilsin rəngləri, rakursları müəyyənləşdirməyi bacarsın.
Təhsil illərində böyük rus kinooperatorlarının təcrübəsini mənimsədi.
Sonra doğma Azərbaycana qayıdıb kinostudiyada işə düzəldi. Yefim Dziqanın Zeynəb Kazımova ilə birgə çəkdiyi “Fətəli xan” filmində ikinci operator kimi fəaliyyətə başladı. Məşhur Əlisəttar Atakişiyevin quruluşçu operator işlədiyi bu film onun sənət taleyində çox güclü rol oynadı. Bir tərəfdən təcrübəli kinooperator Əlisəttar Atakişiyevin, digər tərəfdən böyük aktyorların — Ələsgər Ələkbərovun, İsmayıl Əfəndiyevin, Leyla Bədirbəylinin, Mustafa Mərdanovun, Nəcibə Məlikovanın, Möhsün Sənaninin və digər sənətkarların işlədikləri filmdə operator kimi çalışmaq əslində elə məktəb idi. O çox şeylərin fərqinə varmağa başladı. İlk növbədə müxtəlif rakurslardan çəkiliş apardı, hadisələrin mahiyyətinə uyğun vəziyyətlər seçdi, bir sözlə, kameranın dilini öyrəndi, çəkiliş prosesinə alışdı. Beləcə, “Fətəli xan” filmi ilə sənətdə ilk uğurlu addımını atdı və bundan sonra ona sərbəst operator işləmək imkanı yaradıldı.
1955-ci ildə kinorejissor Lətif Səfərov ona “Bəxtiyar” filmində quruluşçu operator kimi işləməyi təklif edəndə, həm ürəyincə olmuşdu, həm də buna hazır idi. Bu filmdəki romantik səhnələri yəqin ki, görmüsünüz. Burada dənizlə bağlı elə romantik səhnələr var ki, elə bil onu kamera yox, elə rəssam işləmişdir. Çünki Arif müəllim əslində elə rəssam idi. Gözəlliyi hansı rakursdan ekrana gətirməyin yollarını artıq öyrənmişdi və özü də təbiətən romantik bir sənətkar idi. O bəzən təbiətin sərt və şıltaq motivlərindən sakit epizodlara keçid edir, tamaşaçı bu motivlər arasında gərgin vəziyyətdə qalır. Rəşid Behbudovun mahnıları elə bil operatorun lentə köçürdüyü epizodları, hadisələri tamamlayır. Ümumiyyətlə, ağ-qara plyonkada lentə alınmış bu film onun ilk uğurlu, yaradıcılıq müvəffəqiyyəti idi.
“Qızmar günəş altında”, “Bir qalanın sirri”, “Leyli və Məcnun”, “Qaraca qız” və digər filmlərdə özünəməxsus dəst-xətti ilə seçilən gənc kinooperatorun yaradıcılığı getdikcə təkmilləşdi və artıq aparıcı sənətkarlardan birinə çevrildi.
1969-cu ildə Həsən Seyidbəyli “Bizim Cəbiş müəllim” filmində operator işini Arif müəllimə həvalə etdi. İndi üstündən 40 ilə yaxın bir vaxt keçməsinə baxmayaraq bu film sevilə-sevilə baxılır. Və filmin belə müvəffəqiyyətli alınmasında söz yox ki, Arif müəllimin də xüsusi payı vardır. O, Bakının, İçərişəhərin küçələrini ekrana ustalıqla gətirib. Elə bilirsən ki, İçərişəhərdəsən və sənə tanış olan dalanlardan keçirsən.
Sonra “O qızı tapın” filmində quruluşçu operator işlədi. Burada da yüksək sənətkarlıqla hadisələrin mahiyyətinə uyğun çəkilişlər aparılıb. “Həyat bizi sınayır”, “Var olun qızlar”, “Ömrün səhifələri”, “Onun bəlalı sevgisi” kimi filmlərimizdə onun istedadla lentə köçürdüyü kadrlar bu gün də yaşayır. Və bu gün tamaşaçılar “ekranda görünməyən” bu böyük sənətkarın filmlərini hörmət və məhəbbətlə xatırlayırlar. “Nizami” filmində isə o daha maraqlı tarixi hadisələri lentə köçürüb.
Arif müəllim 1986-cı ildə “17 yaşlı oğlan” adlı filmdə son dəfə quruluşçu rejissor kimi işlədi. 1992-ci ildə isə uzun sürən xəstəlikdən sonra dünyasını dəyişdi.
Onun yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, “Əməkdar incəsənət xadimi” fəxri adına layiq görülmüşdür. Dəfələrlə Arif Nərimanbəyovun filmləri Ümummittifaq festivallarda mükafatlar almışdır.
Heç şübhəsiz ki, bu böyük sənətkarın xatirəsi xalqımızın yaddaşında əbədi qalacaqdır.

Xalq qəzeti.- 2007.- 16 oktyabr.- S. 6.