Xəlilzadə F.
Böyük
Cəlil Məmmədquluzadə ilə unudulmaz Üzeyir
Hacıbəyov həm də yaxın dost olublar. Onları birləşdirən amalları, məqsədləri
və işıqlı
fikirləri olub. Uzun illər boyu hər iki şəxsiyyətin
həyat və yaradıcılığını araşdıran tədqiqatçılar
Üzeyir Hacıbəyovun
"Molla Nəsrəddin"
jurnalının səhifələrində
hansı yazılar və imzalarla çıxış etdiyini
dəqiqləşdirə bilməyiblər.
İstər mollanəsrəddinşünaslığın,
istərsə də üzeyirbəyşünaslığın
müxtəlif yönlərinə
işıq salınsa
da, Üzeyir Hacıbəyovun bu jurnalın səhifələrindəki
fəaliyyətinə aydınlıq
gətirilməmişdir. Yalnız
Qulam Məmmədli hazırladığı salnamələrdə
Üzeyir Hacıbəyovun
"Molla Nəsrəddin"
jurnalında çıxış
etdiyini söyləmişdi.
Xalq yazıçısı Mirzə
İbrahimov da "Tufanlara kömək edən bir qələm"
kitabında Üzeyir bəyin "Molla Nəsrəddin" jurnalında
çıxış etdiyini
yazırdı. Onun göstərdiyi sıra belə idi: "Üzeyir Hacıbəyov
"Molla Nəsrəddin",
"İrşad", "Tərəqqi", "Həqiqət",
"İqbal" və
s. qəzet-jurnallarda çap etdirdiyi saysız-hesabsız publisistik yazılarında Azərbaycan
xalqının həyatını,
mübarizəsiniE əks
etdirir".
Bütün bunlarla yanaşı, Üzeyir Hacıbəyovun "Molla
Nəsrəddin" jurnalında
çap etdirdiyi yazıların adı bəlli deyildi. Təxəllüsləri də qaranlıq
qalmışdı. 2005-ci ildə
Üzeyir Hacıbəyovun
anadan olmasının
120, 2006-cı ildə
"Molla Nəsrəddin"
jurnalının nəşrə
başlamasının 100 illik
yubileyləri dövlət
tərəfindən verilmiş
xüsusi sərəncamlarla
qeyd olundu. Bu möhtəşəm yubileylərlə bağlı
aparılan tədqiqatlar
həqiqətən maraqlı
və fərəhləndirici
oldu. Mətbuat xadimi, professor Şirməmməd Hüseynovun
və bütün həyatını Üzeyir
Hacıbəyovun yaradıcılığına
həsr etmiş Səadət Qarabağlının
apardığı axtarışların
nəticəsi öz bəhrəsini verdi. Məlum oldu ki, dahi Üzeyir
bəyin "Molla Nəsrəddin" jurnalında
(hələ ki bu rəqəm aşkarlanıb) yeddi felyetonu çap edilib. Bu uğurlu tədqiqatdan
sonra axtarışlar yenə də davam etməkdədir.
Şirməmməd Hüseynov
iki, Səadət Qarabağlı isə beş felyeton aşkar etmişlər. Üzeyir Hacıbəyov bu felyetonlarını
"Adı molla, özü bəy filankəs", "Çoban,
"Lal uşaq",
"Hamamçı", "Yalançı", "Namuslu"
ləqəbləri ilə
çap etdirmişdir.
Şirməmməd Hüseynov
yazır: "Üzeyir
bəy həm də publisist və istedadlı satirik qələmə malik idi. Onun
təkcə "İrşad"
qəzetinin 1905-1908-ci illər
nömrələrində "Ordan-burdan" ümumi başlığı altında
300-dən çox satirik yazısı dərc olunmuşdur. Bu səciyyədən olan felyetonlara biz Üzeyir bəyin bilavasitə işlədiyi,
əməkdaşlıq etdiyi
"Tərəqqi", "Həqiqət", "İqbal",
"Yeni iqbal",
"Açıq söz",
"Azərbaycan" və
digər mətbuat orqanlarında da rast gəlirik". Şirməmməd müəllimin
"Molla Nəsrəddin"
jurnalında aşkar etdiyi felyetonların dil üslubu, ləqəbi təsdiqləyir
ki, onlar məhz Üzeyir Hacıbəyova məxsusdur.
Uzun illər Üzeyir Hacıbəyovun yaradıcılığını
müxtəlif yönlərdən
araşdırmaqla məşğul
olan, onun publisistikası ilə bağlı mükəmməl
monoqrafiyanın müəllifi
Səadət Qarabağlı
və əməkdar jurnalist Tahir Aydınoğlu çox xeyirxah, nəcib bir iş görərək
həm Üzeyir Hacıbəyovun
yeni aşkarlanmış
felyetonlarını, həm
də dahi bəstəkarın mollanəsrəddinçi
olması ilə bağlı müxtəlif
tədqiqatçıların, jurnalistlərin yazılarını
bir yerə toplayaraq onu kitab şəklində nəşr etdirmişlər.
"Üzeyir bəy Hacıbəyov" və
"Molla Nəsrəddin"
adlanan yeni topluda məhz ilk dəfə olaraq unudulmaz bəstəkarın bu yöndəki fəaliyyəti
oxuculara müfəssəl
çatdırılır. Üzeyir
bəyin "Molla Nəsrəddin" jurnalında
çap edilmiş felyetonlarını yeni əlifbaya mətnşünas
alim Turan Həsənzadə və Arif Ramazanov köçürmüşlər. Topluya ön söz yazan Tahir Aydınoğlu
göstərir ki, nəhayət, zamanın sorğusuna dəqiq cavab verildi.
Məlumdur ki, Üzeyir Hacıbəyov o dövrün mətbuat səhifələrində
müxtəlif imzalarla
çıxış edərdi.
Aparılan tədqiqatlar
nəticəsində, nəhayət,
Üzeyir bəyin 67 gizli imzası aşkar edilmişdir. Onlardan 42-ni Arif Ramazanov, 25-ni Qulam Məmmədli aşkar etmişlər. Səadət
xanım yazır:
"Üzeyir Hacıbəyovun
"Molla Nəsrəddin"
jurnalında tapılmış
dörd felyetonu müxtəlif illərdə
dərc edilmişdir. Məsələn, "Adı molla,
özü bəy filankəs" imzası ilə "Molla Nəsrəddin"in 40-cı sayında çıxmış, "Məlakə
sifəti" felyetonu
1908-ci ildə, "Çoban"
təxəllüsü ilə
"Orucluq" 1910-cu ildə,
"Yalançı" imzası
ilə "Qəribə
mühakimə" 1924-cü ildə və nəhayət, "Namuslu"
təxəllüsü ilə
"Oktyabr və teatr" 1927-ci ildə
çap edilmişdir".
Maraqlıdır ki, Üzeyir Hacıbəyovun
"Molla Nəsrəddin"
jurnalının səhifələrində
gizlətdiyi imzalarla o, başqa qəzet
və jurnallarda da çıxış etmişdir. Həmin yazılar Üzeyir bəyin külliyyatına
daxildir. Unudulan, bəlkə də gec tapılanı yalnız "Molla Nəsrəddin" jurnalında
nəşr edilmiş
felyetonları olub. Vaxtilə çoxlarının verdiyi
bir sual - Üzeyir bəy mollanəsrəddinçi olubmu
- sorğusuna cavab olaraq mərhum tədqiqatçı Mirabbas
Aslanovun dediklərini xatırlamaq kifayətdir. Üzeyir Hacıbəyov
"Molla Nəsrəddin"in həm məslək
dostu, həm də müəlliflərindən
biri idi. Bu fikrin məntiqi
öz yerində, təbii olması da əsaslıdır. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün
səbəb və fakt çoxdur. Ən başlıcası,
hər iki dahi Azərbaycan xalqının maariflənməsinə,
millətin işıqlı
sabahlara doğru addımlamasına, milli şüurun oyanışına
var qüvvəsi ilə çalışırdı.
Yaş fərqlərinə
baxmayaraq, Mirzə Cəlillə Üzeyir Hacıbəyov çox
yaxın dost olublar. Bu barədə
Cəlil Məmmədquluzadənin
həyat yoldaşı
Həmidə xanım
Cavanşir öz xatirələrində maraqlı
hadisələri qələmə
almışdır. Bəlli
olur ki, onlar bəzən yay istirahətlərini də ailəlikcə bir yerdə keçirərmişlər. Meşəyə,
bağa getməyi çox sevərmişlər.
Bu faktlar bəlli olduğu halda nədənsə uzun müddət Üzeyir Hacıbəyovun "Molla
Nəsrəddin"dəki
fəaliyyəti diqqətlə
araşdırılmamışdır.
Üzeyir Hacıbəyovun
publisistik yaradıcılığı
ilə bağlı müxtəlif fikirlərin
mövcudluğu da, görünür ki,
bu işdə maneə olmuşdur. Bəzilərinə elə
gəlirdi ki, Üzeyir Hacıbəyovu ancaq bəstəkar kimi təqdim etmək yetərlidir. Halbuki Üzeyir Hacıbəyov hərtərəfli
yaradıcılığa malik
istedadlı şəxsiyyət
olmaqla yanaşı, həm də ən böyük, dəyərli və nümunə götürüləcək
jurnalist olmuşdur.
Azərbaycan.- 2007.- 3 oktyabr.- S. 8.