Məhərrəmova T.

Mühacir həyatının incəlikləri

Körpüdən mənzərənin premyerası keçirildi

"Azdrama"nın yolunu tanıyandan belə izdiham görməmişdim. İndiyə qədər teatrın repertuarında yer alan tamaşalar arasında yüksək və orta səviyyəlisi, eyni zamanda, tamaşa xatirinə təqdim edilənlər çox olub. Teatra yolu düşən hər bir tamaşaçı bu həqiqəti etiraf edə bilər.

Srağagün teatrın məşhur Amerika dramaturqu Artur Millerin "Körpüdən mənzərə" pyesi əsasında təqdim etdiyi eyniadlı tamaşanı isə yeni mövsümün sürprizi hesab eləmək olar.

Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Akademik Milli Dram Teatrı və ABŞ səfirliyinin birgə layihəsi əsasında hazırlanan tamaşadan söhbət açmazdan öncə dramaturqun həyat və fəaliyyəti haqqında oxuculara qısaca məlumat verib bildirək ki, Artur Millerin pyesləri bir çox ölkələrin teatrlarında səhnələşdirilib. Uilyam Stayronun dili ilə yazıçını Amerika ədəbiyyatının Avraham Linkolnu adlandırırlar. Hələ universitetdə oxuduğu illərdən pyesləri müəllifinə mükafatlar qazandırıb. Dramaturq 1984-cü ildə Kennedi Mərkəzinin mükafatına layiq görülüb.

Bütün yaradıcılığı boyu aktual mövzulara toxunan yazıçı ömrünün son günlərinə qədər Amerika teatrları üçün pyeslər yazıb. Dramaturq "Arxiyepiskop tavanı", "Təhlükəli zona: yaddaş", "Sınmış şüşə", "Amerika saatları" və b. pyeslərin müəllifi kimi tanınır. 50-dən çox kino, teatr və telefilmlərin ssenari müəllifi olmaqla yanaşı, Artur Miller kinoulduz Merilin Monronun sonuncu əri kimi də tanınır. Aktrisa Millerin ssenariləri əsasında ekranlaşdırılan bir neçə filmdə çəkilib.

A.Millerin birpərdəli "Körpüdən mənzərə" pyesi ilk dəfə 1955-ci ildə tamaşaya qoyulub. Əsərin London quruluşu üçün müəllif pyesi ikipərdəli təqdim edib.

Qürbətdə xan olunca...

Srağagün premyerası keçirilən tamaşa "Azdrama"nın digər quruluşlarından həmçinin səhnə tərtibatı ilə fərqlənir. Amerikalı rəssam Bredli Helmin quruluş verdiyi səhnə tərtibatı heç də alabəzək, gözqamaşdıran Brodvey teatrlarının səhnəsini xatırlatmır. Tamaşaçı özünü bir anlığa sanki Kamera Teatrında hiss edir - qapqara dekorasiya, insanları okeanın o tayına aparan Amerikanın məşhur körpüsü, bu körpü dirəklərinə bağlanan fonarların öləziyən işığı... Belə bir mənzərə insanda qəmgin bir əhval-ruhiyyə oyadır. Əslində, səhnədə baş verənlər də ürəkaçıcı deyil - dramaturq digər əsərlərində olduğu kimi bu pyesdə də ağrılı bir problemə-mühacirət mövzusuna toxunub. Firəvan həyat ümidilə qürbətə üz tutub, ancaq məhrumiyyətlərlə üzləşən insanların taleyi səhnə variantında çox gözəl təqdim ounur.

Müəllif mühacir həyatının ağrı-acılarını yaşayan insanları Marko və Rodolfo qardaşlarının simasında ümumiləşdirir. Onlar iş tapmaq ümidi ilə İtaliyadan Amerikaya - qohumları Beatrisin evinə pənah aparırlar. Beatrisin iyrimi ildən artıq vətəndaş nikahında yaşadığı əri Eddi Karbone əvvəlcə qonaqları xoş üzlə qarşılayır və evində sığınacaq tapmaqlarına razı olur. Qardaşlar Emiqrasiya İdarəsindən xəbərsiz gəmidə işə düzəlir və qazanclarını evlərinə göndərirlər. Marko evlidir - üç övladı var. Rodolfo isə pulu olmadığından hələ evlənə bilməyib. Onların məqsədi Amerikada veyil həyat keçirmək yox, işləmək və bir müddətdən sonra vətənlərinə dönməkdir.

Onlar üç ay sakitcə yaşaya bilirlər. Rodolfonun Beatrisin bacısı qızı Ketrinə vurulmasından sonra isə hər şey dəyişir. Çünki Eddi də açıb-ağartmamasına baxmayaraq, Ketrini sevir. Onun Rodolfonu görməyə gözü yoxdur. Eddi gizli məqsədinə çatmaq üçün bütün cəhdilə gənclərin birləşməsinə mane olmağa çalışır. Hətta Ketrinə "Rodolfo Amerika vətəndaşı olmaqdan ötrü səninlə evlənir, bir ildən sonra mən sizin məhkəmə stulunda oturacağınıza əminəm" - deyə qızı sevgisindən dönməyə çağırır. Eddinin qısqanclığı o həddə çatır ki, qonşunun adından emiqrasiya polisinə zəng vuraraq evində iki mühacirin yaşadığını xəbər verir. Ancaq Eddinin bu qərəzli addımı da Ketrinlə Rodolfonun sevgisinə mane ola bilmir. Ketrin sevgilisinin Amerika vətəndaşı olmasından ötrü tələsik onunla evlənməyə razı olur. 20 il evində böyütdüyü Ketrinin üzünə ağ olmasını bağışlaya bilməyən və məqsədinin puça çıxması ilə barışmayan Eddi daha da azğınlaşıb Rodolfo və Markonu cürbəcür söyüşlərlə təhqir edir. Hətta Markonu hamının gözü qabağında üzr istəməyə çağırır. Markonu ondan üzr istəməyəcəyi təqdirdə öldürəcəyi ilə hədələyir.

Emiqrasiya polisinin Marko ilə Rodolfonu, eyni zamanda, İtaliyadan gələn digər iki gənci həbs etməsi və sonradan zaminə buraxılması və s. hadisələr fonunda gərginlik get-gedə artır. Hadisələrin dramatik xətlə inkişafı faciə ilə sonuclanır: Rodolfo ilə Ketrinin toyu günü Marko Eddini qətlə yetirir. Körpüdən görünən bu dəhşətli mənzərə insanı sarsıdır.

Pyesin aktuallığı ondadır ki, dramaturqun ötən əsrin 50-ci illərində qələmə aldığı və həmin illərin gerçək mənzərəsini əks etdirən hadisələr bu günün də acı reallığıdır. Ölkəsinin sərvətlərinin bərabər paylaşmadığına və miskin həyatlarına etiraz olaraq cürbəcür yollarla Amerika və digər Qərb ölkələrinə üz tutan insanların sonu bilinməyən taleyi insanı düşünməyə vadar edir. İşıqlı həyat sorağı ilə qürbətə üz tutan bu insanların küçələrdə süpürgəçi, maşınyuyan, kafelərdə qabyuyan və s. vəzifələrdə işləməsi insanın qürurunu alçaltmaqdan başqa bir şey deyil. Ümid və xəyalları suya düşən bu insanların acı taleyi isə Artur Millerin əsərində aydın görünür.

Gerçəkliyin güzgüsü

Aktyorların oyununa gəlincə, onlara xüsusi toxunmaq lazımdır. Səhnədə hər şeydən əvvəl kollektiv oyun diqqəti cəlb edir. Yəni aktyorların ifaları bir-birini tamamlamaq baxımından yaddaqalandır. Bir sözlə, tamaşanın reyissoru Mərahim Fərzəlibəyovun aktyor seçimini uğurlu hesab etmək olar: Beatris (Xalq artisti Zemfira Nərimanova), Ketrin və Eddinin (Əməkdar artistlər Sabir Məmmədov və Məsmə Aslanqızı), Marko (Rövşən Kərimduxt) Rodolfo (Anar Heybətov) əsas rolların ifaçısı kimi maraqlı və yaddaqalan oyun nümayiş etdirdilər.

Qeyd edək ki, teatr tariximizdə ilk dəfə olaraq müraciət olunan pyesin səhnə taleyini uğurlu hesab etmək olar. Bütün hallarda "Azdrama" gerçəkliyin güzgüsüdür.

Tamaşaçıların kəsilmək bilməyən alqışları altında aktyorlar səhnəyə qayıdıb baş əyirlər. Uğurlu çıxışlarına görə hamının üzündə sevinc, məmnunluq hissi var. Bəstəkarın - Səyavuş Kəriminin tamaşa üçün yazdığı həzin musiqinin sədası isə kəsilmək bilmir - tamaşaçıları zəngin təəssüratla qapıya qədər yola salır...

Mühacirət həyatının olaylarına yazı ilə bu qədər yaxın ola bildik. Artur Millerin qələmə aldığı pyesin səhnə variantının incəliklərindən xəbərdar olmaq üçünsə "Azdrama"nın repertuarını izləmək lazımdır.

Oktyabrın 27-də tamaşanın üçüncü premyerası keçiriləcək.

Kaspi.- 2007.- 26 oktyabr.- S.16.