Hüseynova İ.

İnformasiya texnologiyalarının inkişafı dövlət siyasətinin prioritet istiqamətinə çevrilmişdir

Qloballaşma əsrində informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, mütərəqqi yenilikləri özündə ehtiva edən çoxşaxəli innovasiya sistemləri hər bir dövlətin ümumi inkişaf səviyyəsindən və potensialından xəbər verən, sosial-iqtisadi, mədəni-intellektual yüksəlişi təmin edən vacib meyarlardan birinə çevrilmişdir. İqtisadi tərəqqi, demokratikləşmə və insan hüquqlarının etibarlı təminatı baxımından özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmış dövlətlərin bu nailiyyətləri eyni zamanda informasiya iqtisadiyyatına əsaslanan mütərəqqi biliklər nəticəsində əldə etdiyi danılmaz həqiqətdir. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi inkişaf strategiyasını elmi-texniki əsaslar üzərində qurmaqla innovasiya inkişafını dövlət quruculuğu prosesinin mühüm təminatı sayan, hər zaman proqressiv ənənələrə istinad edən dövlətlər milli tərəqqiyə olur, dünya arenasında özünəlayiq yer tuturlar.
Müasir dövrdə hər bir xalqın, dövlətin gələcək taleyini təkcə onun malik olduğu zəngin təbii sərvətlər deyil, həm də elmi-mədəni və intellektual imkanları, bütün bunların da fövqündə dayanan insan kapitalı müəyyənləşdirir. Funksional imkanları elm və təhsilin ictimai həyatın ən müxtəlif sahələrində tətbiqi yolu ilə gerçəkləşdirilən bu əvəzsiz kapital hazırkı mərhələdə fərd və ictimai toplumların, geniş mənada, xalqların gələcək inkişafının, yaşayış səviyyəsinin, habelə qazandığı nailiyyətlərin rəhni kimi çıxış edir. Müstəqil Azərbaycan dövləti də qloballaşan dünyanın bərabərhüquqlu subyekti kimi, öz inkişafını, sadəcə, təbii sərvətlərin gətirdiyi dividendlərə bağlamır və mövcud resurslarını sırf insan faktorunun prioritetə çevrilməsi yönümündə qurur.
Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyev hələ respublikaya rəhbərliyinin birinci dövründə cəmiyyətin bütün sferalarında inkişafın məhz elmi əsaslara söykənməsinə çalışmış, sənayenin ayrı-ayrı sahələrində elmi-texniki tərəqqinin ən son nailiyyətlərindən istifadə olunması, intellektual resursların artırılmasının vacibliyini önə çəkmişdir. Ulu öndər məhz bu zərurətdən çıxış edərək Azərbaycanın intellektual potensialının gücləndirilməsinə, ölkənin gələcək inkişafının elmi əsaslar üzərində qurulmasına çalışmış, bir neçə on ildən sonra dövlət müstəqilliyini elan edəcək Azərbaycan üçün layiqli vətəndaşların yetişdirilməsi işinə xüsusi diqqət yetirmişdir. Həmin dövrdə humanitar və fundamental elm sahələrində böyük irəliləyiş əldə edilmiş, elm və təhsildə qazanılan uğurların iqtisadiyyatın ən müxtəlif sferalarında tətbiqi uğurlu nəticələrə gətirib çıxarmışdır. Cəmiyyət inkişaf prosesinin elmi-intellektual əsaslar üzərində qurulmuş yeni innovasion mərhələsinə qədəm qoymuş, Azərbaycanda yüksək ixtisaslı kadrlar hazırlayan yeni-yeni ali və orta ixtisas məktəbləri açılmışdır.
Azərbaycana rəhbərliyinin ikinci dövründə də ümummilli liderimiz insan kapitalının yüksəlişinə xidmət edən bütün zəruri tədbirləri həyata keçirmiş, hələ ötən əsrin 70-80-ci illərində respublikada formalaşdırmış zəngin intellektual potensiala istinad edərək özünün mükəmməl elm və təhsil konsepsiyasını irəli sürmüş, milli tərəqqi baxımından strateji əhəmiyyət daşıyan bu sahələrin problemlərini diqqət mərkəzində saxlamışdır. Sivil dünya gerçəklikləri ilə çuğlaşan maarifçilik kursunun həyata keçirilməsi, mütərəqqi yeniliklərin tətbiq olunması yolu ilə təhsil sisteminin müasirləşdirilməsi, bir ictimai-iqtisadi formasiyadan digərinə keçid dövründə bu sahədə özünü göstərən obyektiv problemlərin tam aradan qaldırılması son 14 ildə Azərbaycanda həyata keçirilən dövlət siyasətinin ayrılmaz tərkib hissəsinə çevrilmişdir. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev bu sahənin ardıcıl və sistemli surətdə inkişafına xüsusi diqqət yetirmiş, nəticədə ötən müddətdə rabitə və informasiya texnologiyalarının fəaliyyəti üçün zəruri hüquqi-normativ baza formalaşdırılmış, maddi-texniki təminat müasir tələblərə uyğunlaşdırılmışdır. Ulu öndərin 2003-cü il 17 fevral tarixdə imzaladığı "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya-kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya (2003-2012-ci illər)" müasir informasiya texnologiyalarının Azərbaycanda tətbiqi sahəsində strateji vəzifələri müəyyənləşdirmişdir. İlk dəfə olaraq məhz bu sənəddə dövlətin innovasiya inkişafında elmin rolu önə çəkilmiş, elmtutumlu yeni texnologiyaların inkişafı məsələsi zəruri tələb kimi əksini tapmışdır.
Azərbaycanın bütün strateji sahələr üzrə inkişaf təmayüllərini ilk gündən düzgün müəyyənləşdirərək ötən 4 ildə misilsiz uğurlara imza atmış Prezident İlham Əliyev əsası ulu öndərimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasını yeni dövrün tələbləri səviyyəsində davam etdirir. "İnkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə nəzər salsaq görərik ki, onlarda uğurun əsas səbəbi neft-qaz deyil, bilikdir, savaddır, müasirlikdir. Bizdə isə həm bu olmalıdır, həm də, əlbəttə ki, təbii ehtiyatlar da var. Bu amillərin sintezi Azərbaycanı çox qabaqcıl, müasir ölkəyə çevirəcəkdir" deyən dövlət başçısının müəyyənləşdirdiyi sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasının mahiyyətində dayanıqlı və sabit inkişaf edən iqtisadi sistemin formalaşdırılması məqsədi dayanır. Bu siyasət neftdən asılılığı azaltmaqla ölkədə iqtisadi inkişaf sürətini sabit saxlamağa imkan verən fundamental əsasların yaradılmasını nəzərdə tutur.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin neftdən əldə olunan vəsaitlərin böyük qisminin insan kapitalına yönəldilməsini təmin etmək istiqamətində yeritdiyi məqsədyönlü siyasət inkişaf etmiş dövlətlərin təcrübəsində özünü tam doğrultmuşdur. Bu gün Uzaq Şərqin zəngin təbii sərvətləri olmayan bir sıra dövlətlərinin, konkret desək, Yaponiyanın, Cənubi Koreyanın timsalında əminliklə demək olar ki, elm və təhsil, yüksək ixtisaslı kadr potensialı hər bir dövlətin davamlı sosial-iqtisadi, mədəni-intellektual yüksəlişinin əsas təminatı qismində çıxış edir. İntellektual potensial əhəmiyyətinə və gətirdiyi dividendlərə görə indi hətta zəngin təbii sərvətləri də üstələyir. Müasir dünyada rəqabətə tab gətirmək üçün ilk növbədə təhsilə, zəngin biliklərə, informasiya texnologiyalarına, innovasiya iqtisadiyyatına arxalanmaq lazımdır.
Yeni əsrdə mütərəqqi texnologiyaların rolu artır, iqtisadi artımın xarakteri dəyişir, "ictimai tərəqqi" anlayışı və onun meyarları barədə yeni baxışlar meydana çıxır, bazarların qloballaşması prosesi baş verir. Belə şəraitdə müstəqil Azərbaycan dövləti dünya iqtisadiyyatının strategiyasına uyğun olaraq özünün innovasiya siyasətini həyata keçirməlidir. İnnovasiya dedikdə, ümumən cəmiyyətdə elmi-texniki tərəqqinin gerçəkləşdirilməsi aləti kimi özünü göstərən yeniləşmə prosesi başa düşülür. Bu mühüm prosesdə elmi-texniki tərəqqinin yenilikləri nəzərə alınır, müasir elmi tədqiqatların aparılmasına diqqət artırılır. İstehsal və sosial sahələrdə elmi-texniki tərəqqinin nailiyyətlərindən istifadə etmək istiqamətində investisiya fəaliyyətinin bir forması da məhz innovasiyadır. İnnovasiya fəaliyyəti dedikdə, fundamental tədqiqat işlərinin maliyyələşdirilməsi nəzərdə tutulur.
Bu gün Azərbaycan sənayesi və sahibkarı istehsal sahələrinin yeni texnologiyalarla silahlanması, köhnəlmiş texnologiyanın daha məhsuldar texnika ilə əvəz edilməsi zərurəti ilə qarşılaşır. Müstəqilliyin ilk illərində maliyyə çatışmazlıqları üzündən büdcədən innovasiya sferasına, xüsusilə elmi tədqiqat və təcrübə-konstruktor işlərinə ayrılan vəsait bir necə dəfə azalmışdır. Mütəxəssislərin proqnozlarına görə, hazırda maddi istehsal sahələrinin yeni texnika və texnologiya əsasında modelləşdirilməsi üçün Azərbaycana 22 milyard dollara yaxın vəsait tələb olunur. Beləliklə, iqtisadi sistemin transformasiyasında, milli iqtisadiyyatın formalaşması və inkişafında innovasiya amili həlledici rol oynamağa başlamışdır. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycanın son illər artan maliyyə imkanları innovasiya texnologiyalarının inkişafına xidmət edən təhsil və elm sahələrinə diqqətin artırılması ilə müşahidə olunur.
Hazırda cəmiyyətin inkişafı bilavasitə insanın fəaliyyəti, onun əməyinin məhsuldarlıgı ilə əlaqəli oldugundan insana qoyulan investisiya - insan kapitalı xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. İnsan kapitalı təhsil, elm, səhiyyə, mədəniyyət, incəsənət, informasiya xidmətinə əsaslanmaqla formalaşır. İnsan kapitalı kompleks sahələri əhatə etməklə, istər iqtisadi, istər sosial, istərsə də siyasi-hüquqi sahəyə geniş təsir imkanlarına malikdir.
Təcrübə göstərir ki, insan potensialının formalaşdırılması sahəsində əsas ağırlıq məhz təhsil sisteminin üzərinə düşür. Burada söhbət təkcə ali təhsil sistemindən deyil, təhsilin bütün növlərindən (əsas orta, orta ümumtəhsil, texniki peşə, otra ixtisas, ali təhsil) gedir. Elm və təhsil əhalinin həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinin, insan inkişafı indeksinin mühüm amillərindən biri olmaqla ölkənin sosial-iqtisadi inkişafının sürətlənməsinə hərtərəfli təsir göstərir. Bu baxımdan indiki bazar iqtisadiyyatı şəraitində Azərbaycanda dövlətin innovasiya inkişafında elm və təhsil sisteminin rolu hədsiz dərəcədə artmışdır.
Son illər sosial-iqtisadi inkişaf prosesinin sürətlənməsi ilə əlaqədar respublikamızın beynəlxalq aləmə çıxışına geniş imkanlar yaranmışdır. Lakin bu imkanların gerçəkləşdirilməsi hər şeydən əvvəl ölkədə elmin və təhsilin inkişaf səviyyəsindən, yeni texnika və texnologiyaların tətbiqindən, yeni elmi biliklərin, ixtisasların mənimsənilməsindən asılıdır. Yalnız bu halda Azərbaycanın sivil dünyaya inteqrasiyasına və dünya miqyasında nüfuzunun artmasına nail olmaq mümkündür.
Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev məhz bu reallıqdan çıxış edərək dövlətə rəhbərlik fəaliyyətinin ilk günlərindən elmi sahədə böyük yüksəlişin təmin olunmasını başlıca prioritetlərdən biri kimi müəyyənləşdirmişdir. Elmin, təhsilin inkişafı üçün dövlət büdcəsində nəzərdə tutulan vəsaitlərin ildən-ilə artırılması, müəllimlərin əmək haqlarında, tələbə, magistr və aspirantların təqaüdlərində özünü göstərən əsaslı artımlar, habelə məktəblərin dərsliklərlə pulsuz təminatı dövlət rəhbərinin bu əhəmiyyətli sahəyə diqqət və qayğısının bariz ifadəsidir. Dövlət başçısı xüsusi vurğulayır ki, "elmə qoyulan sərmayə xalqın intellektual sabahına xidmət edir".
Demokratik idealların daha da möhkəmlənməsi, elmi-texniki tərəqqinin geniş vüsət alması insan amilinin inkişafını vacib məsələlərdən biri kimi önə çıxarır. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin ötən 4 ildə həyata keçirdiyi siyasətin mahiyyətində də məhz insan amili dayanmışdır. Elm müəssisələrinin, məktəblərin kompüterləşdirilməsi, gənclərin virtual dünyaya çıxışının təmin edilməsi, onların informasiya texnologiyaları ilə işləmək vərdişlərinə yiyələnmələri üçün atılan məqsədyönlü addımlar Azərbaycanda insan kapitalının inkişafı baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Dövlət başçısı informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının inkişaf etdirilməsi yolu ilə respublikanın zəngin iqtisadi potensialının insan kapitalı ilə əvəzlənməsini son dərəcə vacib sayır. Bu baxımdan Azərbaycan Prezidentinin 21 avqust 2005-ci il tarixli sərəncamla təsdiqlədiyi "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı (2005-2007-ci illər) Proqramı", əslində, tarixi bir qərardır. Ölkəmizdə təhsilin keyfiyyətinin artırılmasına, milli təhsilimizin dünya təhsil sisteminə inteqrasiyasına imkan yaradan, Azərbaycan əhalisini informasiyalı cəmiyyətin üzvlərinə çevirən bu proqram artıq uğurlu nəticələrini göstərir.
Dövlət başçısı İlham Əliyevin xüsusi diqqət yetirdiyi sahələrdən biri də Azərbaycanda informasiya- kommunikasiya texnologiyalarının sürətli yüksəlişinin təmin edilməsi, respublikamızın bu sahədə əlverişli tranzit ölkəyə və regional mərkəzə çevrilməsidir. Cənab İlham Əliyev Prezident seçildikdən sonra ilk xarici səfərə BMT-nin himayəsi altında Cenevrədə təşkil edilmiş İnformasiya cəmiyyəti üzrə dünya sammitində iştirakla başlamışdır. Prezident İlham Əliyevin həmin sammitdə qeyd etdiyi kimi, respublikamızın Cənubi Qafqazda bu sahədə liderlik etməsi kifayət qədər ciddi zəminə əsaslanır. Azərbaycan neftdən qazanılan gəlirlərin qeyri-neft sektoruna, o cümlədən rabitə-informasiya texnologiyalarının inkişafına yönəltməyi son dərəcə vacib sayır. Dövlət başçısının apardığı siyasətin məqsədi respublikamızı regionda rabitə-informasiya texnologiyaları sahəsində tranzit və mərkəzi ölkəyə çevirməkdir. Azərbaycanın yaxın illərdə informasiya ixrac edən ölkələrdən birinə çevrilməsi də aparılan islahatların başlıca qayəsini təşkil edir. Azərbaycan fibrooptik kanalların keçdiyi əlverişli coğrafi məkanda yerləşir və bu baxımdan respublikanın Şərqlə Qərb arasında əlverişli informasiya tranziti məkanına çevrilməsi ehtimalı kifayət qədər yüksəkdir.
Azərbaycan Prezidentinin 24 noyabr 2003-cü il tarixli "Azərbaycan Respublikasında sosial-iqtisadi inkişafın sürətləndirilməsi tədbirləri haqqında" fərmanında və 11 fevral 2004-cü il tarixli "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı"nda bir sıra sahələrlə yanaşı, informasiya texnologiyalarının inkişafına da xüsusi diqqət ayrılmışdır. Əsas məqsəd Azərbaycanda XXI əsrin tələblərinə cavab verə bilən müasir informasiya infrastrukturunun, habelə iqtisadiyyatda prioritet yer tutan informasiya və kommunikasiya məhsulları sektorunun yaradılmasıdır.
Dövlət başçısının 22 oktyabr 2005-ci il tarixli fərmanı ilə "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı(Elektron Azərbaycan)"nın imzalanması rabitə və informasiya texnologiyalarının hökumətin fəaliyyətində geniş tətbiqinə imkan yaradan təkmil konsepsiyadır. Proqramda nəzərdə tutulmuş tədbirlər nəticəsində 2008-ci ildə Azərbaycan informasiya texnologiyalarının inkişafı sahəsində ümumdünya orta göstəricilərinə çatacaq, bu sektorun inkişafına 150 milyon ABŞ dolları yönəldiləcəkdir. İnformasiya texnologiyalarının geniş tətbiqinə xidmət edən sözügedən dövlət proqramının imzalanması, şübhəsiz, ölkənin sosial-iqtisadi inkişaf strategiyasından irəli gəlir. Bütün sahələrdə inkişaf edən Azərbaycanda idarəetmənin müasir texnologiyalar əsasında qurulması vacibdir. Dövlət proqramı eyni zamanda "rəqəmsal uçurum"un, yəni informasiya uçurumu təhlükəsinin aradan qaldırılmasına xidmət edir. Yəni paytaxtda və digər iri şəhərlərdə müasir texnologiyalar sürətlə inkişaf etdiyi halda, rayonlarda bu proses yubanır. Bu baxımdan, regionlarda rəqəmsal sistemin tətbiqi, internetin, müasir rabitə və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı olduqca vacibdir. Bu, təkcə sosial-iqtisadi deyil, həm də mədəni-intellektual inkişafa, insan kapitalının inkişafına, innovasiya layihələrinin stimullaşdırılmasına xidmət edir.
2005-ci il noyabrın 16-18-də Tunisdə İnformasiya cəmiyyəti üzrə sammitin 2-ci fazası keçirilmişdir. Azərbaycan bu sammitə xüsusi fəallıqla hazırlaşmış, respublikamız sammitin təşkilat komitəsinin üzvü və sponsorlarından biri olmuşdur. Bu sammitdə "İnformasiya-kommunikasiya texnologiyalarının cəmiyyətin demokratikləşməsində və insan hüquqlarının qorunmasında rolu" XXI əsrin yeni çağırışı elan olunmuşdur. Həmin tezisin əsas müəlliflərindən biri də məhz Azərbaycandır.
"BAKUTEL-2006" Beynəlxalq telekommunikasiya və informasiya texnologiyaları sərgi-konfransının açılışı mərasimində çıxış edən dövlət başçısı cənab İlham Əliyev bu sahənin ölkəmiz üçün strateji əhəmiyyət kəsb etdiyini bir daha vurğulamışdır: "EBizim gənc nəslimiz bilikli, dünyada gedən proseslərə bələd olmalıdır, izləməlidir. Ən qabaqcıl texnologiyalar Azərbaycana gəlməlidir. Bir sözlə, ölkənin inkişafı məhz bu istiqamətdə davam etməlidir. Dünyada uğur qazanmış, inkişaf etmiş ölkələrin təcrübəsinə baxsaq, görərik ki, o inkişafın, tərəqqinin əsas səbəbləri təbii ehtiyatlar deyildir. Məhz bilik, məhz savad, yeni texnologiyalar - bütün bunlar ölkəyə uğur, rifah gətirir, inkişaf, müasirlik gətirir".
Hazırda dövlət səviyyəsində həyata keçirilən siyasətin başlıca mahiyyəti ixtisaslı kadr ehtiyatını daim təkmilləşdirmək, ən başlıcası innovasiya sistemlərindən bəhrələnərək İKT infrastrukturunun iqtisadi bazasını durmadan yüksəltməkdir. Azərbaycan Respublikası hələ Cenevrə sammitində bəyan etdiyi prinsiplərə sadiq qalaraq informasiya cəmiyyətinin qurulması istiqamətində dövlət səviyyəsində məqsədyönlü işlər aparır. "Elektron imza və elektron sənəd haqqında", "Elektron ticarət haqqında", "İnformasiya əldə etmək haqqında" və "Telekommunikasiya haqqında", "Poçt rabitəsi haqqında" kimi mühüm qanunlar, "Azərbaycan Respublikasında telekommunikasiya sahəsinə dair siyasət planı", "Azərbaycan Respublikasının inkişafı naminə informasiya və kommunikasiya texnologiyaları üzrə Milli Strategiya" və "Azərbaycan Respublikasında rabitə və informasiya texnologiyalarının inkişafı üzrə 2005-2008-ci illər üçün Dövlət Proqramı (Elektron Azərbaycan)" qəbul edilmişdir. Dövlət proqramı və göstərilən qanunlar rabitə və informasiya texnologiyaları sahəsi üzrə geniş islahatların aparılmasını, tənzimləmə prosedurunun təkmilləşdirilməsini, telekommunikasiya şəbəkələrində geniş modernləşmə işlərinin aparılmasını təmin edir. Və ən mühüm amil ondan ibarətdir ki, iqtisadiyyatın bu sektorunda, informasiya və kommunikasiya texnologiyaları bazarında açıq rəqabət üçün əlverişli mühit yaratmağa geniş imkanlar açır.
Son zamanlar dünyanın ən böyük kommunikasiya şirkətləri Azərbaycana böyük maraq göstərirlər. İri şirkətlərin rəhbərlərinin respublikamıza səfərləri və 2007-ci ilin yanvar ayında Davosda keçirilmiş ənənəvi iqtisadi forumda dünyanın aparıcı informasiya-kommunikasiya texnologiyaları şirkətlərinin ("Microsoft", "Cisco" və "İntel") prezidentlərinin təşəbbüsü ilə Prezident İlham Əliyevlə görüşlər bir daha göstərir ki, Azərbaycanın İKT sektoru potensial investorların diqqət mərkəzindədir və bu imkanlardan səmərəli istifadə etmək lazımdır.
Bütün bunların nəticəsidir ki, Azərbaycan 2006-2007-ci illər üçün qabaqcıl informasiya-kommunikasiya və innovasiya texnologiyalarından istifadə səviyyəsinə görə 122 qabaqcıl ölkə arasında 71-ci yeri tutmuşdur. Azərbaycan bu cədvəldə Rusiyadan sonrakı sıranı tutaraq bir çox nüfuzlu ölkələri, o cümlədən Bolqarıstan, Qazaxıstan, Serbiya, Ukrayna, Misir, Pakistan, Moldova kimi ölkələri arxada qoymuşdur. Müqayisə üçün bildirmək lazımdır ki, 2004-2005-ci illər üçün respublikamız heç 140 ölkə arasına da düşməmişdi.
İKT-nin cəmiyyətə, sosial-iqtisadi, siyasi, mədəni inkişafa təsiri XXI əsrin yeni insanını, insanlar arasında münasibətləri və yeni istehsal vasitələrini formalaşdırır. İKT yeni sosial-iqtisadi formasiyanın - informasiya cəmiyyətinin yaranması və formalaşmasının əsasını, bünövrəsini qoyur. İKT sahəsində lider olmaq və iqtisadi inkişafı təmin etmək üçün informasiya cəmiyyətini səciyyələndirən informasiya və kommunikasiya, habelə innovasiya texnologiyalarının ilk mərhələdə istifadəçisinə, daha sonra isə istehsalçısına çevrilmək son dərəcə zərurətdir. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də məhz bu reallıqdan çıxış edərək bildirir ki, respublikamızda İKT sahəsinin neftdən gələn gəlirləri əvəzləməsi üçün geniş potensial mövcuddur.
Hökumət səviyyəsində regional innovasiya zonasının yaradılması layihəsinin müzakirələrə çıxarılması, ilk növbədə, kiçik və orta innovasion sahibkarlıq üçün texnoparkların yaradılmasını, elektron avadanlıq və proqram təminatının istehsalı və ixracatı üzrə regional bazanın yaradılmasını nəzərdə tutur. Təkliflər zərfində yerli və xarici şirkətlərin informasiya texnologiyaları avadanlıqları istehsalı üçün yeni müəssisələr yaratması, rabitə xidmətləri çeşidlərinin artırılması üstünlük təşkil edir. Layihənin həyata keçirilməsi üçün Azərbaycan ABŞ-ın tanınmış "Hamelton" şirkətinin təcrübəsindən yararlanmaq niyyətindədir. Bundan əlavə, Dubay və Malayziya təcrübəsi nəzərdən keçirilir. Layihə tətbiq olunarkən təkcə Azərbaycan bazarı deyil, region dövlətlərinin İKT bölmələri nəzərə alınacaq. Yaxın illərdə Azərbaycanda bu bazarın satış dövriyyəsinin 4 milyard dollara çatdırılması planlaşdırılır. Bu göstərici hökuməti qane etmədiyindən istehsal məhsullarının Türkiyə, Qazaxıstan, Gürcüstan, Özbəkistan, İran və digər dövlətlərə ixracı nəzərdə tutulur. Hesablamalara görə, bu regionda İKT-nin dövriyyəsi 65 milyard dollar təşkil edir. Azərbaycan hətta bir neçə ildən sonra həmin texnologiyaların bazarını bir qədər də genişləndirməklə dövriyyəni 160 milyard dollara çatdırmağı planlaşdırır. Regional innovasiya zonalarının gəlir gətirməsi təxminən 2015-2018-ci illərə təsadüf edəcəkdir. Nəzərdə tutulan layihələr həyata keçiriləcəyi təqdirdə 2015-ci ildən başlayaraq İKT sektorundan əldə edilən gəlirlər neft gəlirlərini üstələyə bilər.
İKT sahəsində regional lider olmağın başlıca şərtlərindən biri də məhz ölkədə güclü elm və təhsil sisteminin formalaşdırılmasıdır. Elm və təhsil olmadan hər hansı innovasiya layihəsindən, mütərəqqi yeniliklərin istehsalatda tətbiqindən danışmaq yersizdir. Dövlət başçısı müasir qloballaşma əsrində dünya elminə, təhsilinə inteqrasiyanı vacib sayaraq azərbaycanlı gənclərin xaricdə təhsil almasına da xüsusi əhəmiyyət verir. Çünki İKT sahəsində güc sahibi olmaq üçün yeni tipli intellektual insanların - yeni kadrların mövcudluğu və ya yetişdirilməsi olduqca vacibdir. İnformasiya cəmiyyətinin tələblərinə görə, daha az təhsil görən və istər əqli, istərsə də fiziki cəhətdən az bacarığa sahib insanlara ehtiyac duyulmur. Bu tip cəmiyyət hərtərəfli, bacarıqlı, yüksək təhsilli, qərarlı və daha çox imkan tələb edən insanların hazırlanmasına şərait yaradır. Elmi biliklərin tətbiqi innovasiya layihələrinin yaranmasını təmin edir, məhsuldarlıq artır, məsrəflər düşür və bu müsbət tendensiya əmək haqlarının yüksəlməsində də öz əksini tapır. Bu da, öz növbəsində, insanların hüquqi, siyasi və sosial haqlarının möhkəmlənməsi ilə nəticələnir.
Prezident İlham Əliyevin bu yöndə həyata keçirdiyi siyasətin əsas məqsədlərinə İKT sahəsində hüquqi əsasların yaradılması, insan amilinin inkişafı, vətəndaşların məlumat almaq, onu yaymaq və istifadə etmək hüquqlarının genişlənməsi, şəffaf özünüidarəetmənin təmini, elektron hökumətin, elektron ticarətin formalaşması, ölkənin iqtisadi, sosial və intellektual rotensialının möhkəmləndirilməsi, informasiya və biliklərə əsaslanan, rəqabətədavamlı iqtisadiyyatın qurulması kimi fundamental məsələlər daxildir. Eyni zamanda, informasiya və bilik bazarının yaradılması, tarixi, ədəbi-mədəni irsin saxlanması, müasir informasiya-kommunikasiya infrastrukturunun formalaşdırılması, informasiya təhlükəsizliyinin təmini, qlobal informasiya fəzasına inteqrasiya, milli İKT məhsullarının istehsalı, ölkənin elektron geriliyinin aradan qaldırılması və digər vacib məsələlər cənab İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi strateji istiqamətlərdir. Dövlət başçısı hesab edir ki, informasiya cəmiyyəti fərdi biliklərin "internet mühitinin" köməyi ilə ictimailəşməsi, kollektiv təfəkkürün formalaşması üçün misilsiz imkanlar yaradır. İnformasiya cəmiyyəti, eyni zamanda, yeni növ iqtisadiyyatı - ali əmtəə forması olan biliklərə və informasiyalara əsaslanan iqtisadiyyatı formalaşdırır. Prezident İlham Əliyev daim vurğulayır ki, ölkələrarası inteqrativ münasibətlərin meydana gəlməsi və inkişafında informasiya cəmiyyəti müstəsna əhəmiyyətə malikdir.
Yüksək səviyyədə hazırlanmış kadr potensialı elmi-texniki, sosial-iqtisadi inkişafda əhəmiyyətli rol oynayır. Nəzərə almaq lazımdır ki, ixtisaslı kadrların əməyi intellektual əmək hesab olunur. İntellektual əmək işçisi isə hər hansı müəssisə və ya təşkilatın ən vacib və dəyərli resursu sayılır. Çünki intellektual əmək və ya ixtisaslı kadrların əməyi, onların bilik və bacarığı başlıca istehsal resursu kimi meydana çıxır. Ona görə də müasir dövrdə yeni iqtisadi anlayış - "bilik iqtisadiyyatı" və ya "biliklərə əsaslanan iqtisadiyyat" anlayışları meydana gəlmişdir.
Müasir bazar iqtisadiyyatı şəraitində təhsilin keyfiyyətini artırmaqla dövlətin iqtisadi və mənəvi dəyərlərinin qorunmasına, inkişaf etdirilməsinə, respublikamızda əmək qabiliyyətli əhalinin tam və səmərəli məşğulluğunun təminatına nail olmaq olar. Bunun üçün, ilk növbədə, respublika vətəndaşlarının ümumi inkişaf səviyyəsinin, intellektual potensialının, peşə-ixtisas dərəcəsinin və təhsil səviyyəsinin artırılması vacibdir. Çünki hər bir insanın mütəxəssis kimi yetişdirilməsi, formalaşdırılması və cəmiyyətdə rolunun artırılmasına qısa vaxta nail olmaq mümkün deyil. Buna görə də yüksək həyat səviyyəsinə nail olmaq üçün hər kəsin təhsilin yüksək pillələrində təhsil almasına münbit şərait yaradılmalıdır.
Pezident İlham Əliyev bütün bunları nəzərə alaraq hələ ötən il test imtahanlarında yüksək bal toplamış magistr tələbələrin xaricdə təhsil almasına maliyyə vəsaiti ayrılması üçün ARDNŞ rəhbərliyinə göstəriş vermişdir. Bunda məqsəd, şübhəsiz, bütün sahələrdə sürətlə inkişaf edən ölkə üçün yüksək səviyyəli kadrların hazırlanmasıdır. Azərbaycan Prezidentinin 19 oktyabr 2006-cı il tarixli "Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsil almasına dair Dövlət Proqramı haqqında" sərəncamı isə bu sahədə həyata keçirilən dövlət siyasətində ardıcıllığın və sistemliliyin təmin olunması baxımından təqdirəlayiqdir. Sərəncamda göstərilir ki, XX əsrin 70-80-ci illərində minlərlə Azərbaycan gənci respublikadan kənarda yerləşən nüfuzlu ali məktəblərdə müxtəlif ixtisaslar üzrə təhsil alaraq ölkəmizin iqtisadi, mədəni və elmi potensialının gücləndirilməsinə öz layiqli töhfələrini vermişlər. Azərbaycan Respublikası müstəqilliyini əldə etdikdən sonra azərbaycanlı gənclərin dünyanın müxtəlif ali məktəblərinə göndərilmə siyasəti formalaşmağa başlamışdır. Hazırda azərbaycanlı tələbələr həm dövlət, həm də müxtəlif fondlar hesabına bir sıra dövlətlərin nüfuzlu ali məktəblərində yüksək təhsil alırlar. Bu sərəncam əsasında "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı" hazırlanaraq Azərbaycan Prezidentinin 16 aprel 2007-ci il tarixli sərəncamı ilə təsdiq olunmuşdur. Dövlət proqramına müvafiq olaraq xarici ölkələrin təhsil müəssisələrində bakalavr dərəcəsi alacaq gənclərin seçimi ilə əlaqədar müsabiqə elan edilmişdir.
Dövlət başçısının 5 sentyabr 2007-ci il tarixli "2007-2015-ci illərdə Azərbaycan gənclərinin xarici ölkələrdə təhsili üzrə Dövlət Proqramı"nın 2007-2008-ci tədris ilində maliyyələşdirilməsi haqqında" sərəncamına əsasən, 2007-2008-ci tədris ilində Azərbaycan gənclərinin Amerika Birləşmiş Ştatları, Almaniya, Cənubi Koreya, Fransa, İngiltərə, İspaniya, Rusiya, Türkiyə və digər ölkələrdə təhsil almalarını təmin etmək məqsədilə Azərbaycan Respublikasının 2007-ci il dövlət büdcəsində nəzərdə tutulmuş Azərbaycan Respublikası Prezidentinin ehtiyat fondundan Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinə 2,2 milyon manat məbləğində vəsait ayrılmışdır. Eyni zamanda, namizədliyi Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Təhsil üzrə Komissiya tərəfindən təsdiq olunmuş xaricdə təhsil almağa göndərilən vətəndaşlarla xüsusi müqavilə bağlamaq səlahiyyəti Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinə verilmişdir.
Azərbaycan Prezidentinin 4 sentyabr 2007-ci il tarixli "Ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi və ən yaxşı müəllim mükafatlarının təsis edilməsi haqqında" sərəncamı da məhz bu ali məqsəddən qaynaqlanır. Sərəncamda vurğulanır ki, Azərbaycan iqtisadiyyatının inkişaf strategiyası, ölkəmizdə informasiya cəmiyyətinin bərqərar olması zərurəti və müasir elmi texnologiyaların mənimsənilməsi ilə bağlı məsələlər təhsil sisteminin keyfiyyətcə yaxşılaşdırılmasını, məzmunca müasirləşdirilməsini tələb edir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin "Azərbaycan Respublikasında ümumtəhsil məktəblərinin informasiya və kommunikasiya texnologiyaları ilə təminatı Proqramı (2005-2007-ci illər)"nın təsdiq edilməsi haqqında" 2004-cü il 21 avqust tarixli sərəncamının icrası ilə bağlı araşdırmalar göstərir ki, ölkənin bir sıra ümumtəhsil məktəblərində günün tələblərinə cavab verən innovativ təhsil üsullarının inkişaf etdirilməsi üçün kifayət qədər müasir təhsil mühiti formalaşmışdır. Belə bir sərəncamın imzalanması da məhz gənc nəslə fundamental biliklərin əsaslarını yeni üsullarla aşılayan, Azərbaycan dili, ədəbiyyatı və tarixinin, xarici dillərin tədrisində nailiyyətlər qazanan, informasiya texnologiyalarının mənimsədilməsi, şagirdlərin vətənpərvərlik ruhunda tərbiyəsi işində yüksək nəticələr əldə edən ümumtəhsil məktəblərinin və müəllimlərin fəaliyyətini qiymətləndirmək məqsədi daşıyır.
Sərəncama əsasən, müasir təlim texnologiyaları və üsulları üzrə kompleks tədbirləri (innovativ təhsil proqramlarını) həyata keçirən, keyfiyyət göstəriciləri ilə fərqlənən ümumtəhsil məktəbləri üçün 2007-2008-ci tədris ilindən başlayaraq hər dəfə olmaqla müsabiqə əsasında 50 manat ən yaxşı ümumtəhsil məktəbinin hər birinə innovativ təhsil üsullarının inkişaf etdirilməsi üçün 10000 manat və 100 ən yaxşı müəllimin hər birinə 5000 manat məbləğində birdəfəlik mükafat təsis olunacaqdır. Bundan başqa, sərəncamla Nazirlər Kabinetinə bir ay müddətində "ən yaxşı ümumtəhsil məktəbi" və "ən yaxşı müəllim" innovativ təhsil proqramları üzrə müsabiqələrin keçirilməsi və ümumtəhsil məktəblərinə ayrılmış vəsaitlərin istifadə edilməsi istiqamətləri barədə qaydaların layihəsini hazırlayıb Azərbaycan Respublikasının Prezidentinə təqdim etmək tapşırığı verilmişdir.


Bütün bunlar bir daha göstərir ki, Azərbaycanda həyata keçirilən milli layihələr hər bir insanın həyatının keyfiyyətcə yüksəldilməsində böyük rol oynayır. Dövlət qabaqcıl texnologiyalardan istifadə və bu texnologiyaların sənayedə tətbiqi ilə bağlı inkişaf istiqamətlərini dəstəkləyir. Bu mənada gerçəkləşdirilən milli layihələr insana, onun həyatının keyfiyyətinin yüksəldilməsinə yönəldilmiş sərmayələrdir. Milli layihələrin özünəməxsus xüsusiyyəti eyni zamanda onların innovasiyayönümlü olmasındadır. Bütün bunlar isə dövlətin innovasiya sistemlərinin inkişafında elm və təhsilin müstəsna rolunun gücləndirilməsinə xidmət edən islahatların bundan sonra da davam etdiriləcəyinə ciddi əsaslar yaradır.

Azərbaycan.- 2007.- 26 oktyabr.- S.4.