Orucov E

Orucov E.

Xalq rəssamı, Dövlət mükafatı laureatı, milli rəngkarlıq sənətimizin görkəmli nümayəndəsi Elbəy Mirzə Həsən oğlu Rzaquliyev uzun və məhsuldar bir yaradıcılıq yolu keçmişdir. O, Bakıda doğulmuşdu. Bu torpağın, bu dənizin, bu səmanın rəngləri onun körpə hafizəsinə elə hopmuşdu ki, sonradan o, nə sənət seçəndə, nə də yaradıcılıq yolunda elə bir cilddi çətinliklə üzləşdi. 1946-cı ildə Ə. Əzimzadə adına Rəssamlıq Məktəbinə sənəd verəndə müəllimlər bu gənc rəssamın istedadına heyran qalmışdılar. Elə bil imtahana təqdim etdiyi əsərlərə öz gənc qəlbinin hərarətini köçürmüşdü. Deyirdi ki, mənim gəncliyimdə yaratdığım əsərlərin ruhunda da gənclik mövzusu dururdu. İndi də mən həmin əsərlərimi böyük məhəbbətlə sevirəm.
Elbəy Rzaquliyevin təhsil aldığı dövr müharibədən sonrakı illərə düşür. Amma uşaqlığı müharibə illərinə təsadüf etdiyindən sonrakı yaradıcılığında da bu mövzuya dönə-dönə müraciət etdi.
Rəssamlıq çox şərəfli sənətdir. Bu, rənglərin dili ilə danışmaq sənətidir. Ona görə də rəssam olmaq üçün gərək rənglərin dilini yaxşıca biləsən. Yoxsa öz rəngində olmayan bu dünyanın gözəlliyini və yaxud qəribə təzadlarını hardan duya bilərsən?
Xoşbəxtlik də onda idi ki, Elbəy müəllim bu dili gözəl bilirdi, hətta onların musiqisini də duyurdu. Onun “Abşeron” tablosuna tamaşa etmisinizmi? Əgər görməmisinizsə sərgilərdən birində, yaxud muzeylərdə axtarıb tapın və diqqətlə bu tablonu seyr edin. Elə bil rəssam bütün sevgisini bu tabloya toplayıb. Bəlkə də, bu yerləri tanıdığından, onun hər qarışını gəzib dolaşdığından əsər belə canlı alınıb.
Abşeronda gözəllik axtarmaq, əslində, çox çətindir. Çünki burada nə yaşıl meşələr, nə uca dağlar, nə buz bulaqlar var. Bura neft buruqlarının səpələndiyi, bəzən susuzluqdan cadar-cadar olmuş şoran torpaqlardır. Amma gərək rəssam olasan ki, bu torpaqların gözəlliyini duyasan, onu öz istedadının süzgəcindən keçirib, tamaşaçı ruhuna uyğun nəsə yarada biləsən. Elbəy Rzaquliyev bu gözəlliyin elə nümunələrini yaradıb ki, istər-istəməz bu istedadın böyük rəssama məxsus olduğuna şübhə etmirsən.
Elbəy Rzaquliyev hansı mövzuya müraciət edirdisə, onu dərindən öyrənirdi, özününküləşdirməyə çalışırdı. “Neft mədənlərində” əsərinin yaranması da belə olmuşdu. O, günlərlə bu mədənlərdə olur, insanların buradakı həyat şəraitini, problemlərini öyrənir, sonra da molbert arxasına keçirdi. Açıq havada rənglər dünyasından lazım olanları əsərinə köçürürdü. Rəssamın rəng palitrasının zənginliyi və böyük ümumiləşdirmə gücü ilə səciyyələnən tabloları nikbin ruh, yüksək humanizm və bəşəri duyğular aşılayan gözəl sənət əsərləridir. Onun xalqımızın tanınmış şəxsiyyətlərini və əmək adamlarını tərənnüm edən tabloları bu gün muzeylərimizin ən nadir eksponatları sırasındadır. Elbəy Rzaquliyev öz xalqını sevən, onun mental düşüncəsinə böyük hörmətlə yanaşan sənətçilərdən idi. Məhz ona görə də bu böyük sənətkarın yaradıcılığında milli ruh həmişə üstünlük təşkil edir. Bu əsərlərdə Azərbaycanın adət-ənənələri, tarixi yaşantıları öz dolğun əksini tapıb. “Şirvanşahlar sarayı”, “İçəri şəhər”, “Bakı kəndində”, “İnşaatda”, “Təmirçilər”, “Neftçinin portreti”, “Mirzə Ələkbər Sabir”, “Üzeyir Hacıbəyovun dünyası” və s. onlarla rəsm əsəri öz orijinallığı, yüksək bədii məziyyətləri ilə diqqəti cəlb edir.
Azərbaycanda kino rəssamlığı sahəsində qazanılmış uğurlarda Elbəy Rzaquliyevin xüsusi xidmətləri var. 1953-cü ildə Ümumittifaq Dövlət Kinematoqrafiya İnstitutunun kino rəssamlığı fakültəsini bitirdikdən sonra “Azərbaycanfilm” kinostudiyasında fəaliyyətə başlayan gənc rəssam quruluşçu rəssam kimi neçə-neçə filmdə çalışmışdır. 1955-ci ildə kinorejissor Tofiq Tağızadənin “Görüş” filmində ilk dəfə rəssam kimi sərbəst işini yaratdı. Bu film ağ-qara plyonkada çəkilsə də rəssam işi, həqiqətən, diqqətdən yayınmır. Filmin ilk görüntülərini yaradan rəssamın işi rejissoru elə ilk tanışlıqdan razı salmışdı. Film komik üslubda çəkildiyindən rəssam obrazların qrimində üslubu saxlamağa çalışmışdı. Geyim eskizləri filmin gələcək obrazlarını tamamlayırdı və onların hadisələrə daha uyğun görkəmdə verilməsinə imkan yaradırdı. Filmdə Azərbaycan pambıqçıları ilə yarışa gələn özbəklərin də geyim eskizlərinin yaradılması vacib idi. Rəssam filmin həm natura, həm dekorasiya çəkilişləri üçün çox maraqlı eskizlər yaratmışdı və bu filmin çəkilişini xeyli asanlaşdırdı. Amma rəssam bütün eskizlərində milli elementləri saxlamışdı. “Ögey ana” filmi də ağ-qara plyonkada çəkilmişdi. Amma burada seçilmiş mənzərələr, obrazların daxili dünyasına uyğun olan geyim eskizləri, kənd yerinin ümumi ahəngi rəssamın artıq peşəkar kino rəssamı olduğunu təsdiq etdi.
Elbəy Rzaquliyev rəngli filmlərdə daha həvəslə işləyirdi. Çünki bu filmlər rəssam təxəyyülünün improvizasiya etmək imkanlarını daha da artırırdı. Ona görə də rəssam rəngli filmlərdə işləməyə daha çox üstünlük verirdi.
“Arşın mal alan” filmində quruluşçu rəssam kimi işləmişdi. Bu onun ilk rəngli filmi idi. Tofiq Tağızadənin quruluşunda bu filmin II variantı idi. Ancaq rejissor rənglərin köməyi ilə obrazlara yeni görkəm verə bilmişdi. Hadisələrin bütövlüyündə rənglərin seçilməsi əhəmiyyətli rol oynayır. Elbəy müəllim Üzeyir musiqisini, ruhunu bir növ rənglərin köməyi ilə tamamlamışdı.
Sonra “Sevil”, “Arxadan vurulan zərbə” filmlərində işləyən rəssam Azərbaycan kino rəssamlığının yeni nümunələrini yaratdı. Onun filmlərində rəng seçimi həmişə uğurlu olmuşdur. “İstintaq davam edir”, “Dənizə çıxmaq qorxuludur”, “Vulkana doğru gedirəm”, “Torpaq. Dəniz. Od. Səma” və s. filmlərdə bu çox aydın sezilir.
Elbəy Rzaquliyevin rejissor Arif Babayevlə yaradıcılıq əməkdaşlığı həmişə uğurlu filmlərin yaranması ilə nəticələnmişdir. “Uşaqlığın son gecəsi” filmini bu cəhətdən xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır.
Rəssamın rejissorlardan Şamil Mahmudbəyov, Şahmar Ələkbərov və başqaları ilə birgə işini də xüsusi olaraq qeyd etmək lazımdır. “Qəzəlxan” filmi təsvir həlli olduqca çətin kinolentlərimizdəndir. Ancaq Elbəy Rzaquliyev bunun üçün çox maraqlı tərtibat qura bilmiş və filmin bütöv alınmasında böyük əməyi olmuşdu. Elbəy Rzaquliyev kinonu çox sevirdi. Kino xadimlərinin bütün tədbirlərində iştirak edir, öz məsləhətlərini verirdi.
Rəssam dəfələrlə xarici ölkələrdə yaradıcılıq ezamiyyətində olmuşdu. Meksika, İtaliya, Rumıniya, Çexoslovakiya, ABŞ, Yaponiya və Hindistana, Yaxın və Orta Şərq ölkələrinə səfərlərindən sonra bu xalqların həyatını, məişətini, adət-ənənələrini əks etdirən silsilə əsərlər yaratmışdı. Xüsusilə, “Meksika” silsiləsindən çəkdiyi əsərlər bir neçə sərgidə uğurla nümayiş etdirilmişdi. Rəssam özü bu barədə yazırdı: “Mən səyahət etməyi çox sevirəm. Rəssam üçün bunu çox vacib və əhəmiyyətli hesab edirəm”.
Rəssam ömrünün son günlərinə qədər molbert arxasından ayrılmamışdı. Yaxşı bilirdi ki, yaratdığı əsərlər bu xalqın mənəvi sərvəti kimi tarixdə qalacaq. O deyirdi: “İncəsənətdə əsas olan özün kimi olmaq, ürəklə yaratmaqdır”. Doğrudan da, o heç kəsə bənzəmirdi.
Elbəy Rzaquliyevin yaradıcılığı dövlətimiz tərəfindən yüksək qiymətləndirilmiş, o, xalq rəssamı kimi yüksək fəxri ada layiq görülmüşdü. 1998-ci ildə bu böyük sənətkar ümummilli lider Heydər Əliyevin sərəncamı ilə “Şöhrət” ordeni ilə təltif edilmişdir.
Görkəmli fırça ustası, istedadlı sənətkar Elbəy Rzaquliyevin işıqlı xatirəsi onun sənətini sevənlərin qəlbində əbədi yaşayacaqdır.

Xalq qəzeti.-2007.- 21 sentyabr.-S.5.