Azərbaycan –
Şərqin ilk opera məkanı
Bakıda Üzeyir
Hacıbəyovun şərəfinə keçirilən musiqi
günləri 1995-ci ildə ümummilli liderimiz Heydər
Əliyevin sərəncamı ilə dovlət statusu aldı.
O gündən bəri hər il sentyabrın 18-i Üzeyir
Musiqi günli kimi qeyd olunmağa başladı. Bu nəcib
qərar hər kəsin, xüsusilə də
musiqisevərlərin ürəyincə oldu. Bu il
əvvəlkilərdən fərqli olaraq, Üzeyir Musiqi
günü daha möhtəşəm şəkildə qeyd
olunacaq. Sentyabrın 14-dən başlayaraq 18 dək davam
edəcək tədbirlər Azərbaycan Dövlət Opera və
Balet Teatrında dahi sənətkarın xatirəsinə
ehtiram əlaməti olaraq, milli opera sənətimizin ən
dəyərli nümunəsi - "Koroğlu"
operasının tamaşaya qoyulması ilə daha da
rəngarəng olacaq.
XX əsr Azərbaycan
musiqisinin inkişafında misilsiz xidmətləri olan dahi
Üzeyir Hacıbəyov bəstəkar, alim, yazıçı,
publisist, ictimai və siyasi xadim kimi çoxşaxəli
fəaliyyəti ilə yanaşı, həm də
Şərqdə ilk operanın banisi kimi məşhurlaşdı.
Böyük bəstəkarın fədakar əməyi
sayəsində 1908-ci il Milli opera sənətimizin tarixinə
qızıl hərflərlə yazıldı. Həmin ildə "Leyli və Məcnun" operası tamaşaya qoyuldu. Beləliklə də Azərbaycan
Şərqin ilk opera məkanı
oldu. Operanın
ilk dirijoru Əbdürrəhim
bəy Haqverdiyev, rejissoru Hüseyn Ərəblinski olmuş, Məcnun rolunda Hüseynqulu Sarabski, Leyli rolunda isə
aşpaz şagirdi Əbdürrəhim Fərəcov
çıxış etmişlər.
İlk tamaşa
1908-ci il yanvarın 12-də (25-də) Bakıda
Hacı Zeynalabdin Tağıyevin tikdirdiyi teatr binasında olmuşdur. Opera dahi
Azərbaycan şairi Məhəmməd Füzulinin
eyni adlı poeması əsasında yaradılmışdır. Ötən 99 il
ərzində "Leyli
və Məcnun" repertuardan düşməmiş,
həmişə maraqla
tamaşa edilmişdir.
Bu gün də qoca Şərqin opera tarixinin məhz Azərbaycandan start götürdüyünü
qürur hissi ilə xatırlayırıq.
Sevinirik ki, bu şərəfli
salnamədə öz
adını pozulmaz hərflərlə nəqş
etdirən dünya şöhrətli bəstəkar
Üzeyir Hacıbəyovun
o vaxt 22 yaşı var idi.
Üzeyir Hacıbəyovun ikinci operası "Şeyx Sənan"dır. Xalq dastanlarının motivləri
əsasında hazırlanmış
bu operanın dirijoru bəstəkarın
özü olmuşdur,
Üçüncü operası
"Rüstəm və
Söhrab" isə Firdovsinin "Şahnamə"
əsərinin motivləri
əsasında hazırlanmışdır.
Üzeyir Hacıbəyovun operaları sırasında
dördüncü yerdə
düran "Şah Abbas və Xurşudbanu"
1912-ci ildə yazılıb,
30-cu ilin əvvəllərində
tamaşaya qoyulub.
Dahi bəstəkarın uzun və maraqlı səhnə ömrü olan əsərləri sırasına daxil edilmiş "Əsli və Kərəm" operasının ilk tamaşası
1918-ci ilin martında olmuşdur. Bu tamaşanın rejissoru Hüseyn Ərəblinski,
dirijoru isə Üzeyir bəyin özü idi. Bu tamaşada da
qadın rollarını
kişilər yaradırdılar.
Bəstəkarın muğam operaları sırasında sonuncu əsəri "Harun və Leyli" olmuşdur. Lakin nəyə görəsə
bu opera tamaşaya qoyulmamış və məhv edilmişdir.
Dahi Üzeyir Hacıbəyovun
yaradıcılığının kuliminasiya mərhələsi
"Koroğlu" operası
oldu. "Koroğlu" təkcə
Azərbaycan mədəniyyətində
deyil, dünya operalarının sırasında
dayanan parlaq nümunələrdən birinə
çevrildi. Həqiqətən də "Koroğlu"nun
taleyi çox uğurlu olmuşdur.
Üzeyir Hacıbəyovun sonuncu operası "Firuzə"dir.
Xalq rəvayətləri
əsasında operanın
librettosunu bəstəkar
özü yazmışdır.
Üzeyir Hacıbəyov Azərbaycan musiqisinə bir sıra maraqlı
operettalar da bəxş etmişdir. Onun "Ər və arvad" (1910),
"O olmasın, bu olsun" (1911), "Arşın
mal alan" (1913) operettaları tamaşaya qoyulduğu gündən sevilmiş, bu gün də maraqla izlənilir. Hətta bu operettaların
ikisi ekranlaşdırılmışdır.
Azərbaycan musiqisinin inkişafında
bənzərsiz yer tutan Üzeyir Hacıbəyov instrumental müşahidəli
xor, orkestr, kamera əsərləri, xoreoqrafik miniatürlər,
romanslar, mahnılarla yanaşı, müxtəlif
tədqiqatların, araşdırmaların,
ayrı-ayrı məqalə, çıxış, hekayə
və felyetonların müəllifi
olub.
Mədəniyyət.- 2007.- 14 sentyabr.- S. 2.