Ələkbərova N.

Sənətin məcnunluq zirvəsi

Musiqi yüksək estetik zövq formalaşdıran, insan ruhunu pərvazlandıran, gərginlik və yorğunluqdan qurtaran möcüzəli bir aləmdir. Musiqinin rəngarəng janrları olduğu kimi, insanların zövqü də müxtəlifdir. Bu dərin dəryadan hər bir kəs öz sevib-seçdiyi incini əldə etməyə çalışır. Lakin hər sahədə olduğu kimi, musiqidə də kəmiyyət və keyfiyyət balansı qorunmalıdır. Bu yük isə zamanın boynuna düşür - zaman hər şeyi öz ələyindən keçirərək yerinə qoyur. Həqiqətən dəyərli, xalqın ruhunu özündə yaşadan musiqi isə xalqın daxili ehtiyacı olduğundan zamanın sınağından da üzüağ çıxır. Dərin fəlsəfə və mənanı özündə yaşadan muğamlarımız tarixən olduğu kimi, bu gün də musiqi mədəniyyətimizin tacı olmaqla, insanları ruhən təmizlənməyə, saflaşmağa səsləyir. Muğamlarımızdan danışdıqda, şairin də çox gözəl qeyd etdiyi kimi, “Mənə çox mətləbi ahəstəcə qandırdı muğam” - deyə bilirik...
Azərbaycanın musiqi mədəniyyətinə əvəzsiz töhfələr bəxş etmiş dahi bəstəkar Ü.Hacıbəyovun anadan olduğu tarixlə bağlı olaraq Məcnun obrazının mahir ifaçısı, respublikanın xalq artisti Mənsum İbrahimovla görüşdük.
Mənsum İbrahimov Ağdam rayonunda anadan olub. 1982-1987-ci illərdə Asəf Zeynallı adına Bakı Musiqi Texnikumunun muğam şöbəsində, 1988-1993-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət universitetinin “Mədəni Maarif” fakültəsində təhsil almışdır. 1985-ci ildə Ü.Hacıbəyovun anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş müsabiqədə I dərəcəli diploma layiq görülən M.İbrahimov mərhum sənətkarımız Ş.Ələkbərovanın məsləhəti ilə Azərbaycan Dövlət Akademik Opera və Balet Teatrına dəvət olunub. 1993-cü ildən “Leyli və Məcnun” operasında Məcnun rolunu ifa edir. On dörd ildən artıqdır ki, Mənsum İbrahimov səhnədə özünəməxsus və mahir tərzdə yaratdığı Məcnun rolu ilə tamaşaçıların ruhunu oxşayaraq, qəlblərini fəth edə bilmişdir.
- Dərin bir ümman olan muğam, musiqi fəlsəfəsini insanlara aşılayırsınız. Sizcə, bu fəlsəfəyə bələd olmaq adi həyatı yaşamaqda insana kömək edir, ya mane olur?
- Bəlkə də ikisi də var. Lakin geniş prizmadan baxsaq, təbii ki, hər zaman kömək edir. Mən Məcnun rolunu ifa etdikdən, sənəti duyduqdan sonra həyata baxışım dəyişib. Çünki burada fəlsəfə - həyatın fəlsəfəsi var. Əslində bu eşq, bu məhəbbət insanın kamilliyinə xidmət edir. Bu, ali eşqdir, adi yaşanan eşq deyil. İnsanın Allaha doğru getməsinə, Allaha yaxınlaşmasına kömək edir. İnsan sanki yerdən üzülür və bir addım Allaha doğru irəliləyir. Bu da insanın bütün həyata baxışını dəyişir. İnsanlara kamil varlıq kimi baxırsan - mənəvi tərəflər ön plana çıxır.
- Deyirlər, dərdi olmayan yaradıcı ola, ruhən təmizlənib müəyyən səviyyəyə çata bilməz. Bəs dərdi olmayan muğamı dərk edə bilərmi?
- Mən hesab etmirəm ki, həyatda dərdsiz adam var. İnsanın istəyi, arzusu olur. Bu arzusu həyata keçmədikdə bunu özünə dərd edir. Təbii ki, dərdin də böyüyü, kiçiyi var - şəxsi problemdən tutmuş millətin dərdinə qədər. Bu baxımdan Məcnun obrazında mənim xarakterimə uyğun cəhətlər var. Mən digər milli operalarda da rollar ifa edirəm. Lakin Məcnun mənim idealımdır. Mən Məcnun obrazını səhnədə 97 dəfə yaratmışam. Hər dəfə tamaşadan əvvəl eyni həyəcanı yaşayıram. Bu bəzi insanlara qəribə görünə bilər, lakin bu, sənətin həyəcanıdır. Elə bilirəm ki, hər dəfə imtahan verirəm. Çünki tamaşaçının qarşısına laqeyd çıxsan, o tamaşa alınmayacaq. Leyli və Məcnun fəlsəfi-psixoloji bir tamaşadır. Bu, Füzuli ilə Üzeyir bəyin yaradıcılıq məhsuludur. Məcnunun paltarını geyib obrazın sözlərini əzbərləyərək çıxıb oxumaq hələ Məcnunu tamaşaçıya lazımi qədər çatdırmaq demək deyil. Hər bir tamaşaçının qəlbində bir Məcnun obrazı var. Bu obraz hər bir azərbaycanlıya çox tanışdır və tamaşaçı da səndə məhz qəlbindəki obrazı görmək istəyir. Belə olmasa, o tamaşadan razı qalmayacaq. İlk növbədə, burada təbiilik olmalıdır, nə isə göstərməyə çalışmaq yox, onu yaşamaq lazımdır. Belə olduqda, əsl sənət meydana gəlir. Təbii ki, yaxşı nəticənin alınması üçün sənətkarın daxili aləmi ilə obrazda uyğunluq olmalıdır.
- Müəllimlik “dəyərləndirilməyən peşədir” - deyirlər. Necə düşünürsünüz, bəlkə sizi zirvələrə götürən pillələrin sütunu çoxsaylı şagirdlərinizin duasıdır?
- Ümumiyyətlə, ifaçılıq və müəllimlik tamam başqa sahələrdir. Müəllimlik peşəsinə məhəbbətin, həvəsin olmasa, bu sahədə uğur əldə edə bilməzsən. Mən insanları xüsusilə də, uşaqları çox sevirəm. Öyrətməyə həvəsim isə gənclik çağlarımdan, tələbəlik vaxtımdan olub. Müəllimliyə başladığım ilk illərdə çoxları mənə məsləhət görürdü ki, müəllimliklə müəyyən qədər vaxt keçdikdən sonra məşğul olarsan. Lakin zaman mənim qərarımın doğruluğunu sübut etdi. Artıq doqquz ildir ki, müəllim kimi fəaliyyət göstərirəm. İşimin nəticəsi göz önündədir. Muğam şifahi sənətdir. Ağızdan-ağıza, ustaddan şagirdə öyrədilir. Mən kiçik və orta yaşlılara muğam sənətinin sirlərini öyrədirəm, perspektivli olanları gördükdə tədbirlərə, konsertlərə aparır, efirə çıxarıram, müsabiqələrə hazırlayıram. Tələbə müəllim üçün övlad kimidir. Bağban bir ağacı bəsləyir, barını gördükdə sevinir. Mən tələbələrimin uğuruna onlardan daha çox sevinirəm. Ötən il muğam müsabiqəsində iştirak edən iyirmi ifaçıdan səkkizi mənim tələbəm idi. Birinci yerin qalibi də mənim tələbəm-Təyyar Bayramov oldu. Bu gün artıq Təyyar tanınmış xanəndə, opera teatrının solistidir. O, Şah İsmayıl obrazını yaradır, mənimlə çiyin-çiyinə çalışır. Sənəti, həyatı sevən adam üçün, sənətkar üçün bundan böyük hədiyyə ola bilməz. Mən tələbələrimə təmənnasız olaraq kömək etdikdə onların qarşısında belə bir şərt qoyuram ki, onlar da özlərindən sonra bir neçə tələbə yetişdirsinlər. Bu, nümunə olmalı, ənənəyə çevrilməlidir. 1985-ci ildə Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 100 illiyi ilə bağlı müsabiqədə birinci yerin qalibi mən oldum və Şövkət xanım məni operaya gətirdi. İyirmi ildən sonra, 2005-ci ildə Üzeyir Hacıbəyovun anadan olmasının 120 illiyində muğam müsabiqəsi keçirildi, Təyyar Bayramov birinci yeri tutdu və onu operaya mən gətirdim. Bu, bəlkə də təsadüf deyil, bir qanunauyğunluqdur. Yaxşı ifaçılarımız çoxdur, təəssüf ki, hamısı təcrübəsini öyrətmir.
- İnsanların mənən saflaşmasında muğamın rolunu necə dəyərləndirirsiniz?
- Muğam dinləyən insan mənən təmizlənir, paklaşır. Muğamı sevən insan ciddi insan olur. Mənim çox sevdiyim bir ifadə var: “Muğamı yetkin beyin qəbul edir”. İnsan var ki, yetmiş yaşı var, lakin kamilləşməyib. İnsan da var ki, on beş yaşında dünyanı dərk edir. İnsanın inkişafı, aldığı tərbiyə və digər amillər buna təsirini göstərir. Təbii ki, insanda anadangəlmə xasiyyət də mövcuddur. Bu, dəyişilməsə də, formalaşma, inkişaf danılmazdır. İnsan ciddiləşdikcə, ciddi musiqilərə qulaq asır. Muğamı sevən insanlar mənən daha zəngindir. Muğam Azərbaycanın gen yaddaşıdır, tarixidir. Mərhum Xudu Məmmədovun bir kəlamı vardı: “Azərbaycanı uşaqlara sevdirmək yox, tanıtmaq lazımdır”. Bunu muğama da aid etmək olar. Muğamı təbliğ etmək, tanıtmaq lazımdır. Muğamın fəlsəfi mənasını başa düşdükdə insan onu istər-istəməz sevəcək.
- Məcnun obrazını belə gözəl yaratmağınız, yəqin ki, Füzuli dühasının yaratdığı Məcnunun daxili aləmini, duyğularını anladığınızdan, bu fəlsəfəni dolğun şəkildə mənimsəmənizdən irəli gəlir. Sizcə, öz xəyalınızda canlandırdığınız Məcnunu tam olaraq tamaşaçıya çatdıra bilirsinizmi?
- Bütünlükdə çatdırıram - deməyə bir az çətinlik çəkirəm. Bunu tamaşaçılar deyə bilər. Mən özümdən heç vaxt razı qalmıram. O yerdə ki, razılıq var, orada sənət qurtarır. Hər dəfə Məcnun rolunu yaradanda bu obrazda yeni nə isə kəşf edirəm. Sənəti inkişaf etdirən də budur. Hər tamaşadan sonra öz səhvlərimi axtarıram. Hər bir sənətkar kimi mənim də beynimdə o qədər fikirlər, variantlar olur ki, mən özümə tamaşaçı kimi yox, kənardan musiqiçi kimi baxıram. Opera səhnəsində yaradıcılığa kiçik rolların ifasından başlamışam. Bunun sonrakı sənət fəaliyyətim üçün faydası çox olub. Biz opera səhnəsinə aktyor kimi yox, xanəndə kimi gəlirik. Aktyorluğu burada öyrənirik. Bu işdə Hafiz Quliyevin mənə çox köməyi olub. Kiçik rolları ifa edəndə böyük sənətkarlarla - Arif Babayev, Canəli Əkbərov, mərhum Baba Mahmudoğlu ilə tərəf-müqabil olmuşam. Onlardan sənətin sirlərini mənimsəməklə yanaşı, həm də səhnədə addımlamağı öyrənmişəm. Bu sənətkarlarda yaxşı nə varsa götürməyə çalışmışam. Lakin o vaxtdan bir məqsədim var idi ki, sənətdə öz dəsti-xəttim olsun. Mənə elə gəlir ki, buna nail olmuşam. Bunun üçün illərlə zəhmət çəkmişəm, lakin bu sənəti çox sevdiyimdən onun əziyyətləri də mənə xoşdur.
- Daxili zənginliyinizdə və ruhi tarazlığınızın qurulmasında Məcnunun nə dərəcədə rolu olmuşdur?
- Sözün əsl mənasında, bu obrazı tam şəkildə dərk etdikdən sonra mənim bütün həyat tərzim dəyişib. Artıq həyatda mən hər şeyə Məcnunun gözü ilə baxıram. Bəzən Məcnunluq deyəndə düşünürlər ki, Məcnun dəlidir. Məcnun eşqinin dəlisidir. Mən də həmişə deyirəm ki, mən muğamın məcnunuyam. Bu cür məhəbbət başqa bir şeydir. Allah onu sevdiyi insanlara göndərir. Vətəni üçün canından keçən insanlar da böyük məhəbbəti qəlbində gəzdirən insanlardır. Nəticədən asılı olmayaraq, məhəbbəti yaşaya bilən insan xoşbəxtdir.
- İnsanın həyat təcrübəsi dünyagörüşü və yaşa dolması ilə müəyyən dəyərlərə baxışı da dəyişir. Məcnun obrazını hər dəfə canlandırdıqda yeni nəsə kəşf edirsinizmi?
- Bəli, bu elə bir obrazdır ki, hər dəfə nə isə tapılır. Hər bir ifa zamanı elə anlar olur ki, özünü çəkisizlikdə hiss edirsən, sanki yerdən üzülür, hara getdiyini, nə etdiyini hiss etmirsən və o anda sənət yaranır. Bunu isə diqqətli tamaşaçı dərhal duyur.
- İki dahinin - Füzuli və Ü.Hacıbəyovun yaradıcılıq məhsulu olan bir əsərin baş rolunun ifaçısı, onların insanlara çatdırmaq istədiklərinin vasitəçisi, sanki, bu dahilərin xalqa göndərilmiş elçisisiniz. Bu xoşbəxtlik gətirən məsuliyyətlə bağlı Üzeyir bəyə xəyalən “hesabat” verdiyiniz, onunla fikrən söhbətləşdiyiniz, ondan xeyir-dua istədiyiniz anlar olubmu?
- Üzeyir bəy bizim millətimizin mənəvi atasıdır. Azərbaycanı, millətini dərin məhəbbətlə sevən övladlarından biri idi. Onun öz övladı olmayıb. Amma bütün Azərbaycan övladlarını özününkü bilib. Üzeyir bəy millətin gələcəyi üçün çox işlər görüb - opera teatrı, konservatoriya yaradıb. 1925-ci ildə komissiya yaradaraq dağınıq halda olan muğamları sistemləşdirib tədris proqramı hazırlayıb. Üzeyir bəy bu günə qədər tədrisdə istifadə olunan klassik Azərbaycan muğam məktəbini yaratmışdır. Mən özümü onun mənəvi övladı hesab edirəm. Bu gün həyatda, sənətdə nə qazanmışamsa, Üzeyir bəyə borcluyam. Nəinki mən, bu əsərlə neçə-neçə sənətkarımız tanınıb, sevilib, şöhrət tapıb. Mən sənətdə ilk addımlarımı məhz bu ocaqda-opera teatrında atmışam. Bura mənim üçün məbəddir, müqəddəs ocaqdır. Burada Üzeyir bəyin, Bülbülün, Rəşid Behbudovun ruhu var...

İki sahil.- 2007.- 27 sentyabr.- S. 6.