"Qobustan dünya Mədəni İrs Siyahısının incisidir"

Məlum olduğu kimi, Qobustan Dövlət Tarixi-Bədii Qoruğu Ümumdünya Mədəni İrs Siyahısına daxil edilib. Yeri gəlmişkən, dövlət başçısı da Qobustan qoruğunun ərazisində yerləşən tarixi və mədəni sarvətlərin qorunması haqqında sərancam verib. Sənəddə Qobustan qoruğunun idarə olunması, inkişaf və qorunub saxlanması ilə bağlı təkliflərin iki ay müddətində Nazirlər Kabinetinə təqdim edilməsi planlaşdırılıb. Bu ay təkliflər quruma təqdim olunmalıdır. Qeyd edək ki, sərəncamda yer alan bəndlərin icrası ayrı-ayrı təşkilatlara tapşırılıb. Mütəxəssislər hesab edirlər ki, bu tapşırıqlar qoruğun sərvətlərinin qorunması və inkişafı ilə birbaşa bağlıdır. Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin Mədəni İrs Şöbəsinin müdiri Rizvan Bayramov söyləyir ki, Qobustanın mədəni sərvətlərinin dünya əhəmiyyəti var: "Hətta Dünya Mədəni İrs Komitəsinin sədri etiraf edib ki, Qobustan dünya mədəni irs siyahısının incisidir".

Məlumat üçün bildirək ki, Ümumdünya Mədəni İrs Siyahısında 800-dən artıq abidə var. İtaliya, İspaniya, Yunanıstan və Fransa abidələri bu siyahıda çoxluq təşkil edir. Bu onunla əlaqədardır ki, Azərbaycanda mədəni irsin qorunmasına əsasən müharibədən sonra başlanıbsa, İtaliya bu işə 18-ci əsrdən girişib. Təsadüfi deyil ki, italiyalıların 40-dan çox abidəsi bu siyahıda yer alıb. Ümumdünya irs siyahısına həm mədəni, həm də təbii sərvətlər daxil oluna bilər. Onu da qeyd edək ki, Gürcüstanın və Ermənistanın sözügedən siyahıda 3 abidəsi var. R.Bayramov bunu onunla əlaqələndirir ki, adları çəkilən ölkələrdə bu istiqamətdə iş çoxdan aparılır: "Düzdür, biz bir az yubanmışıq. Hazırda abidələrin sənədləri üzərində işləyirik."

R.Bayramovun sözlərinə görə, dörd təbii, səkkiz mədəni sərvətimizin daxil olduğu siyahı hələ 1995-2000-ci illərdə YUNESKO ekspertləri və Azərbaycan nümayəndələri ilə birlikdə hazırlanıb.

"Suraxanı atəşgahı", "Naxçıvan türbələri", "Xəzəryanı müdafiə tikililəri", "Şuşa şəhəri", "Şəki xanları evi" mədəni sərvətləri və "Hirkan qoruğu", "Palçıq vulkanları", "Bakı pilləkənləri", Binəqədidə yerləşən "Qır gölü" təbii sərvətləri bu siyahıda yer alıb. Artıq mədəni sərvətlərimizdən ikisi bu siyahıya daxil edilib. Keçən il isə "Hirkan qoruğu"nun sənədləri geri qaytarılıb. Bu meşələrin bir hissəsi İranda yerləşdiyi üçün təbii sərvətin bir yerdə təqdim olunması tövsiyə edilib. Hazırda İran tərəf də sənədləri hazırlayır.

"Şuşa şəhərinin işğal altında olması bu abidənin siyahıya daxil olmasında çətinlik yaratmayacaq ki" sualını cavablandıran nazirlik rəsmisi bildirdi ki, bu, istisna deyil: "Çünki Şuşanı artıq biz idarə etmirik. Ona görə də onu siyahıya daxil edə bilməyəcəyik. Lakin Xarici İşlər, Mədəniyyət və Turizm nazirlikləri dəfələrlə beynəlxalq təşkilatlara, Avropa Şurasına, YUNESKO-ya bununla bağlı müraciətlər edib. Tələbimiz də o olub ki, mədəni sərvətimizin qorunması təmin edilməlidir".

Onu da qeyd edək ki, 2000-ci ildə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə 6308 abidə dövlət qeydiyyatına götürülüb. Dövlət başçısının ötən il "Bakı şəhərində memarlıq abidələrinin bərpası" ilə bağlı sərəncamına uyğun olaraq qeydiyyata götürülmüş abidələrin monitorinqi həyata keçirilir: "Bu sərəncam çox yerinə düşdü. Çünki yeni aşkarlanan abidələr qeydiyyata götürülməlidir". Hazırda AMEA-nın Arxeologiya və Memarlıq, İncəsənət institutları ilə birgə monitorinq aparılır. Dəyəri olan abidələr qeydiyyata alınır.

R.Bayramov söyləyir ki, konservasiya olunmalı və dağılmasının qarşısı alınmalı olan abidələrimiz var: "Ancaq bu problem deyil, XII əsrin abidəsi təbii şəraitdən dağılmağa başlayır. Dağlarda yerləşən əksər qalalarda və ya körpülərdə belə problemlər var. Abidə baxımsız olacağı təqdirdə dağılmaq təhlükəsi gözləniləndir. Abidələrdə insan nəfəsi olmalıdır. Abidələrin qorunmasında ictimaiyyətin rolu olmalıdır. Əhali ətrafında olan abidələrin dəyərini bilməlidir".

Söhbət əsnasında onu da öyrəndik ki, Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi işğal altında olan abidələrimizin kataloqunun "siqnal" nüsxəsini hazırlayıb. Amma təəssüflər olsun ki, işğal altındakı bütün abidələrimiz haqqında məlumat yoxdur. Belə ki, Sovet dövründə abidələr siyahıya alınmayıb. "Dağlıq Qarabağdakı abidələrimiz barədə məlumat almaqdan ötrü YUNESKO-nun missiyasını gözləyirdik. Ancaq bir sıra səbəblərdən missiya gələ bilmədi. Lakin onların yolunu gözləyirik. Yalnız bundan sonra işğal altında olan abidələrimiz haqqında məlumat əldə edə bilərik",- deyə R.Bayramov bildirdi.

Şərq.- 2007.- 20 sentyabr.- S. 14.