Seyidov H.T.
Abidələrimiz milli
sərvətimizdir
Naxçıvandakı
tarixi abidələrimiz barədə
Xalqımızın
tarixində abidələrimizin mühüm
əhəmiyyəti var və bunların vasitəsilə
xalqın keçmişini müəyyənləşdirmək
olar, Naxçıvan Muxtar Respublikasında (MR) aparılan
qazıntılar zamanı maddi və mədəniyyət
nümunələrinin üzə çıxarılması
göstərir. Azərbaycanın bu dilbər guşəsi
çox zəngin bir diyardır. Təkcə bir faktı
göstərə bilərik ki, hazırkı
dövrümüzə qədər gəlib
çıxmış abidələrlə yanaşı, yeni-yeni
faktlar alim-arxeoloqlarımız tərəfindən hələ
də tapılaraq üzə çıxarılır.
Xatırladaq ki, MR-də
Yusif Kuseyr oğlunun türbəsi, Atabəylər dövrünün
yadigarı olan Mömünə xatın türbəsi,
İmamzadə, qədim Buzxana abidəsi, Ordubad rayonunda
Mədrəsə, Came məscidi, Qeysəriyyə binası,
Şərur rayonunda Qarabağlar kəndində olan Qoşa
minarə, Şaxtaxtı kəndindəki Oğlanqala
abidəsi, Culfa rayonundakı Xanəgah kompleksi, Nərminin
türbəsi, məhşur Əlincə qalası, Şahbuz
rayonunda Fərhad evi, Babək rayonundakı Çalxanqala, 5-ci
əsrə aid olan Daşqala mağarası, Sədərək
rayonundakı məscidlər, Ağ oğlan piri, Cəhri
kəndindəki Şıxlar yaşayış məskəni,
Möcüzəli pir və son günlərdə Şərur
rayonu Dizə kəndində aşkar edilmiş Ovçular
təpəsi kimi abidələrimiz yüksək memarlıq
üslubu ilə tikilmiş gözəl və tariximizi
özündə əks etdirən milli sərvətimizdir.
Bu məqalədə
MR-dəki müqəddəs və inanc yerimiz olan ocaqlar,
pirlər barədə oxuculara məlumat vermək istəyindəyik.
Bu məqsədlə arxivlərə - tariximizi vərəqləməyə
getdik.
Bildirmək istərdik
ki, bəzi pirlər və ocaqlar islam dininin
təşəkkül tapması ilə əlaqədar olaraq
daha da müqəddəsləşdirilib. MR-in pirlərində
olan daşlar haqqında xalq arasında müxtəlif tipli inanclar mövcuddur. İnama görə bu
daşlar göydən
düşüb. Bu,həqiqətdir, ya yox, deyə bilmərik. Sədərək
rayonunda Tejgar dağından bir az yuxarı
"Dihörən" adlı
bir yer var. "Dihörən" təpənin
elə gizli yerində tikilib ki, düşmən aylarla gəzərsə, oranı tapa bilməz. Oraya bircə yol
- cığır var. Yalnız
o cığırla ora
çıxmaq olar.
İçəri daxil olarkən
ortada dairəvi masaya bənzər təmiz bir daş görünür.
Bu daşın ətrafında on nəfərə
qədər şəxs
əyləşib yeyər,
su içə bilər. "Dihörən"də bir
balaca pəncərə
var, oradan gələni görmək
olar. Buranın tarixi bəlli
deyil, ən yaşlı sədərəklilər
belə buranın tarixi haqqında fikir söyləyə bilmirlər. Deyilənə görə, Süfədaş
göydən qopub yerə düşüb.
Çünki yeri aydınca
görünür. "Dihörən"i Sədərəkdə
həm ocaq kimi, həm də səngər, mağara kimi xarakterizə edənlər
var. Ancaq belə yerlər çox möcüzəlidir. Çünki buraya gəbn şəxs özü bunu əyani şəkildə görə
bilər.
Bundan başqa Sədərakdə
"Ağoğlan"deyilən bir ocaq - pir
var. Vaxtı ilə bu "Ağoğlan" deyilən yerdə gözəl ətrafı meşə ağacları
ilə hasar var imiş. Zaman ötdükcə
bu ağaclar baxımsızlıqdan məhv
olmuşdur. "Ağoğlan" deyilən
yerdə çoxlu ceyran, cüyür, maral və başqa
heyvanlar gəlib nəsil artırarmışlar,
insanlardan qorxmazmışlar.
Hətta
kənd sakinləri onların südündən
sağıb xəstələrə
verərmişlər. Həmin andan xəstələr şəfa taparmış.
Çünki insanlar onlara şərait yaradıb, həm də qoruyarmışlar. "Ağoğlan"
1996-cı ildə bir xeyirxah insan tərəfindən demək
olar ki, yenidən quruldu. Moskvada oxuyub Sədərəyə
qayıdan Həsənov
Müzəffər Cəlil
oğlu bizimlə göriişü zamanı bildirdi ki, adıçəkilən
müqəddəs yeri
təmir etdirib abidəyə çevirmək
istəyir. Bu məqsədlə Sədərək RPK-nin birinci katibi
işləyən Adil
Kazımova müraciət
etdik. Rayon rəhbərliyinə bildirdik
ki, "Ağoğlan"
ocaq-pirini abidəyə
çevirmək istəyirik.
Mərhum Adil Kazımov
vətənpərvər, torpağını
sevən, torpağın
müdafiəsində silah
götürüb düşməndən
azad edən bir şəxs kimi bizim bu
fikrimizə çox sevindi. Müzəffər Naxçıvandan memar ustalardan birini tapdı, gətirdi, lazımi şərait yaratdı, oraya su çəkdirdi
və orada gözəl bir abidə yaratdı. Bu gün "Ağoğlan"
piri sədərəklilərin
inanc yeri kimi qorunub-saxlanılır
və istifadə olunur.
Bundan başqa Sədərəkdə üç böyük məscid və bir mədrəsə mövcuddur. Bunlar çox qədim tarixə malikdirlər.
Naxçıvanda olarkən
akademiklərlə söhbət
zamanı ocaqların,
pirlərin fəaliyyəti
barədə çox
şey aydınlaşdırdıq.
Bu barədə AMEA Naxçıvan MR bölməsi
Tarix, Etnoqrafıya və Argeologiya İnstitutunun əməkdaşı
Türkan Qədirzadə
ilə söhbətimiz
daha önəmli oldu. O qeyd etdi
ki, bu ziyarətgahlara
ancaq niyyət etmək üçün gedirlər. Daha sonra əməkdaş qeyd etdi ki,
Naxçıvanın bəzi
kəndlərində "Südlü
nənə piri",
"Süd piri" adlanan qədim inam yerləri var. Qazançı, Sirab, Badamlı, Kənd Şahbuz, Xaraba Məzrə kimi pirlər vardır. Körpəsi olan ananın südü olmayanda çörək bişirib
pirə aparar, oradakı daşa sürtər, qaytarıb gətirib
camaata paylayar və ana Allahdan
körpəsinə süd
istəyib, dua edər. Belə hallar Culfa, Badamlı
(Şahbuz rayonu) da eynilik təşkil
edir.
Türkan xanım başqa bir tarixi abidə
haqqında da ətraflı danışdı. O da
"Üç qardaş",
"Deşik daş"
oldu. Bu pirlər
barədə xalq arasında belə rəvayət var. Düşməndən
qaçan, haqsızlıq
üzündən daşlara
pənah gətirən
üç qardaş hər tərəfdən düşmən gəldiyini
görüb, ələ
keçməsinlər deyə
Allaha üz tutub yalvarmaqla bir-birim söykənərək
daşa çevrilmişlər.
_Uşağı
olmayan qadınlar buraya gəlir, orada kollara nənni
asır, 3 dəf;
"Deşik daş"dan
keçirlər. Pirdən bir az aşağıda tut ağacındakı tutdan toplayıb müəyyən
xəstəliklərin şəfasında
edirlər. Həmin suyun, tutun xəstələrin şəfa
tapmasında rolu barədə söhbət
çox geniş yayılıb. Bura hətta
göy öskürək
tutan uşaqları da gətirib 3 dəf; "Deşik daş"dan keçirirlər.
"Təndirli
quyu" pirindən də insanlar müxtəlif xəstəliklər
üçün istifadə
edilir. Rəvayətə
görə bu pirin altındaı çıxan
Azad Azərbaycan.- 2007.- 26 sentyabr.- S. 6.