Kitabxanalar informasiya cəmiyyətinin
beynidir
Aybəniz Əliyeva-Kəngərli:
"AMEA-nın Mərkəzi Elmi Kitabxanası
yüksələn xətt üzrə fəaliyyət
göstərir"
Müsahibimiz AMEA Mərkəzi Elmi Kitabxanasının
direktoru, filologiya elmləri namizədi Aybəniz Əliyeva-Kəngərlidir.
- Aybəniz
xanım, "Azərbaycanda kitabxanaların fəaliyyətinin
yaxşılaşdırılması haqqında"
sərəncamın imzalanmasından keçən zaman
ərzində kitabxananızın fəaliyyətində nə
kimi dəyişikliklər baş verib?
- Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasına,
həmçinin Mərkəzi Elmi Kitabxanaya dövlətin
kifayət qədər yüksək qayğısı var.
Alimlərin, kitabxanaçıların maaşları
ilbəil artır, sosial təminatı gücləndirilir.
Bununla bərabər dövlətimiz, başda Azərbaycan
Prezidenti olmaqla, mədəniyyətimizin tərəqqisinə
xüsusi önəm verir. Kitabxanalarıın
fəaliyyətini gücləndirmək və onları
müasirləşdirmək üçün imzalanmış
müvafiq sərəncam isə bu sahədə yeni uğurlar
əldə olunmasına münbit şərait yaradıb.
Ötən il ərzində fəaliyyətimizdə kifayət
qədər irəliləyişlər müşahidə
olunur. Belə ki, bu vaxt ərzində
kitabxanamız elmi-tədqiqat işlərinin planına
əsasən "Universal sənəd-informasiya
fondlarının AMEA elmi tədqiqat institutlarının istiqamətlərinə
uyğun olaraq milli və xarici elmi çap və elektron
nəşrlərlə komplektləşdirilməsi, elmi
kataloqlaşdırılması, mühafizəsi,
istifadəsinin təşkili,
təbliği, tədqiqi, elmi fondların bərpası və
konservasiyası, elmin analitik-informasiya təminatı,
kitabxana-informasiya işinin tədqiqi, kitabxana-biblioqrafiya
proseslərinin avtomatlaşdırılması" işini
daha yüksək səviyyədə yerinə yetirə bilib. 8
elmi-nəzəri, tətbiqi və elmi-praktiki mövzuya daxil
olan 33 işin bütün mərhələlərini
reallaşdırıb. Ədəbiyyatın cari
komplektləşdirilməsi işi Prezidentin müvafiq
sərəncamı ilə nəşr olunan və kitabxanalara
pulsuz paylanan latın qrafikalı kitabların, beynəlxalq
mübadilə yolu ilə alınan nəşrlərin,
nəşriyyatlardan əldə edilən
ədəbiyyatın, məcburi nüsxələrin,
ayrı-ayrı alim və mütəxəssislər,
eləcə də təşkilatlar tərəfindən
hədiyyə verilən kitabların hesabına daha da
gücləndirilib.
- Yeri
gəlmişkən, müasir oxucuları informasiya ilə
təmin edərkən hər hansı problemlə
üzləşirsinizmi? Bu məsələyə ona
görə toxunuruq ki, bəzən kitabxanalara kifayət
qədər ədəbiyyatın daxil olmaması ilə
bağlı fikirlər səsləndirilir.
- Bu çox ciddi problemdir. Sovet İttifaqı dövründə kitabxanalar
şəbəkəsi mərkəzləşdirilmiş formada
fəaliyyət göstərdiyindən digər respublikalarda
nəşr olunan kitablar tez bir zamanda kitabxana fondlarına daxil
olurdu. İttifaq dağıldıqdan sonra fondların
ədəbiyyatla təminatı işi zəiflədi, buna
"dayandırıldı" da deyə bilərik. Lakin Ümummilli lider Heydər Əliyevin
hakimiyyətə gəlişi bir çox
məsələlərdə olduğu kimi bu sahədə
də canlanma yaratdı. "Kitabxana işi haqqında"
qanun qəbul olundu və burada nəşriyyatlar iri kitabxanalara
məcburi nüsxələri göndərməyə məsul
edildi. Bundan əlavə respublikamızın xaricdə
artan imici, düzgün qurulan xarici siyasət imkan verdi ki,
kitabxanalarımız xarici partnyorları ilə qırılan
əlaqələrini bərpa edə bilsin. Zənnimcə, indi
kitabxanalarda ədəbiyyatın
komplektləşdirilməsilə bağlı heç bir
problem qalmayıb. Məsələn, ötən il
ərzində Mərkəzi Elmi Kitabxanaya 18024 nüsxə
ədəbiyyat daxil olub ki, onlardan da 6852 nüsxəsi xarici
dillərdədir. Kitabxanamız bununla yanaşı hər il
200-dən artıq elektron nəşr əldə edir ki, bu da
elektron sənəd massivlərinin yaradılmasına
köməkdir. Fondumuza Rusiya Elmlər Akademiyasının
Təbiyyət Elmləri üzrə Kitabxanasından
müxtəlif elm sahələri üzrə 159 adda 1230
nüsxə yeni elmi jurnal daxil olub. Hazırda biz 72
dövlətin 571 təşkilatı ilə əlaqə
saxlayaraq ədəbiyyat və informasiya mübadiləsi
aparırıq. Sayı barədə məlumat verdiyim 6852
nüsxə xarici ədəbiyyatın 4073 nüsxəsi
beynəlxalq kitab mübadiləsi vasitəsilə, 2779
nüsxəsi isə satın və hədiyyə alınıb.
Eyni zamanda keçən ildə Şərq, Qərbi Avropa
və MDB ölkələrinə ümumilikdə 1734
nüsxə ədəbiyyat göndərmişik.
Kitabxanamızın kartotekasında respublikamızda baş
verən mühüm hadisələrlə, elm və
mədəniyyət sahəsində əldə olunmuş
nailiyyətlərlə bağlı 112 yeni rubrika
açılıb. Bunlardan: "Görkəmli
şəxsiyyətlər Prezident İlham Əliyev
haqqında", "Qarabağ həqiqətləri",
"Azərbaycanda muğam sənətinin inkişafına
dövlət qayğısı", "Azərbaycan
Beynəlxalq antiterror koalisiyasının fəal üzvü
kimi", "Qeyri-neft sektorunun inkişafı
gələcəyin qarantıdır", "Dünya
mətbuatı Azərbaycan haqqında",
"Məcburi köçkünlərin sosial rifahına
yönəlmiş siyasət", "Dünya Azərbaycan
və Türk diaspor təşkilatları
rəhbərlərinin I forumu", "Böyük siyasi
və strateji əhəmiyyət daşıyan "Qars-Axalkalaki-Bakı"
dəmir yolu", "Kürəkçay
müqaviləsi", "Türk dövləti və cəmiyyətlərinin XI dostluq, qardaşlıq
və əməkdaşlıq Qurultayı",
"Sosial-iqtisadi inkişafın yeni yüksəliş
proqramı", "Azərbaycanda iqtisadi inkişaf
modeli", "Hidrobiologiya" və başqalarını
qeyd etmək olar. Ötən ildə kitabxanamızda 820 oxucu
xüsusi proqram vasitəsilə qeydiyyatdan keçib,
onların ümumi sayı 36623-ə çatıb.
Davamiyyət isə 1 211 240 dəfə olub. Oxuculara 1 249 950
nüsxə kitab verilib. Bütün bunlar onu göstərir
ki, kitabxanamız elmin və oxucuların informasiya
təminatı istiqamətində yüksələn xətt
üzrə fəaliyyət göstərir. Hazırkı
dövrdə belə də olmalıdır, çünki tam
əminliklə demək olar ki, kitabxanalar müasir informasiya
cəmiyyətinin beyni rolunu oynayır.
- Müasir
texnologiyalar nə qədər inkişaf etsə də, bir
çox hallarda oxucular kitabla birbaşa ünsiyyətdə
olmağı üstün tutur. Başqa sözlə desəm,
kitabxanalar da oxucularını mənbə-ədəbiyyatla
birbaşa tanış etmək məqsədilə
sərgilər, bədii tədbirlər keçirir. Bu
sahədə nə kimi fəaliyyətləriniz var?
- Məsələn,
keçən il ərzində kitabxanada aktual elmi mövzularda,
respublikanın tarixi hadisələrinə, əlamətdar
günlərinə, görkəmli dövlət, elm və mədəniyyət
xadimlərinin, yazıçı və şairlərin
yubileylərinə həsr olunmuş konfrans, seminar və
digər tədbirlərlə bağlı 100-dən artıq sərgi təşkil edilib. Ədəbiyyat
sərgilərinin təşkili sahəsində ötən il
Kitabxananın ən uğurlu nəticəsi Ümummilli lider
Heydər Əliyevin anadan olmasının 84-cü
ildönümü münasibətilə "Heydər
Əliyev irsinin tədqiqinin təbliği" mövzusunda
keçirilən silsilə sərgi-konfranslardır. Daim mətbuatın və ictimaiyyətin diqqət
mərkəzində olan bu möhtəşəm
sərgilərdə ulu öndər Heydər Əliyevin
həyat və fəaliyyətini, zəngin idarəçilik
təcrübəsini, respublikanın sosial-iqtisadi
inkişafı və beynəlxalq aləmdə nüfuzunun
artması istiqamətində apardığı ardıcıl,
məqsədyönlü siyasətini, elm, təhsil,
mədəniyyət sahəsindəki xidmətlərini əks
etdirən 1000-dən artıq ədəbiyyat nümayiş
olunub. Sərgilər Ekologiya və Təbii
Sərvətlər Nazirliyi, Vergilər Nazirliyi, Rabitə
və İnformasiya Texnologiyaları Nazirliyi, Təhsil Nazirliyi,
Fövqəladə Hallar Nazirliyi və digər qurumlarda
keçirilib. Bildiyiniz kimi, bu il respublikamızda Ümummilli
lider Heydər Əliyevin anadan olmasının 85-ci
ildönümü yüksək səviyyədə qeyd olunacaq.
Kitabxanamız bu münasibətlə "Heydər Əliyev
irsinin tədqiqinin təbliği" silsilə
sərgi-konfransları respublikamızın bütün
regionlarında təşkil etməyi planlaşdırır.
Bir müddət əvvəl
kitabxanamızda "Azərbaycanın alim
qadınları", "İqtisadiyyat və neft strategiyası",
"Repressiya qurbanları", "İqtisadiyyat:
problemlər və siyasət", "Qafqaz regionunun
geosiyasəti", "Azərbaycanın memarlıq
abidələri", "XXI əsrdə milli
dövlətçilik", "Azərbaycan
incəsənəti", "Təsviri incəsənət
nümunələri" və sair
mövzu sərgiləri, eləcə də, "Əziz
Əliyev-110", "Həsən Əliyev-100",
"Kərim Kərimov-90", "Mirəli Qaşqay -
100", "Hüseyn Cavid -125", "Murtuza Nağıyev-100",
"Əlisöhbət Sumbatzadə-100", "Ağamusa
Axundov - 75", "Mikayıl Heydərov- 80" və digər
yubiley sərgiləri təşkil olunub. Mərkəzi
Elmi Kitabxana ötən il Tarix İnstitutu ilə birgə
fevral ayının 21-də "Xocalı
soyqırımı" mövzusunda konfrans-sərgi
keçirib, burada 123 kitab və jurnal nümayiş etdirilib,
mart ayının 29-da "Azərbaycan xalqının faciəvi
tarixi səhifələri" mövzusunda konfrans-sərgi
keçirib, Azərbaycan, rus, Şərq və Avropa
dillərində 261 kitab nümayiş olunub. Həmçinin,
Tarix İnstitutu ilə birgə may ayının 24-də
"Azərbaycanı dünyaya tanıdan cümhuriyyət: Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti" mövzusunda
konfrans-sərgi keçirib, Azərbaycan, rus, Avropa və
Şərq dillərində 257 adda ədəbiyyat
sərgilənib. Ötən il iyul ayının 20-də
Türkiyənin Azərbaycandakı səfirliyinin
nəzdindəki Mədəniyyət Mərkəzi ilə
birgə Əhməd Cəmaləddinin "Torlakyan
davası: Behbud Xan Cavanşirin qətli" adlı kitabın
təqdimat mərasimi təşkil olunub. Noyabr ayının
8-də isə kimya elmləri doktoru, professor Şıxbala
Əliyevin ailəsi tərəfindən kitabxanaya
hədiyyə edilmiş şəxsi kitab kolleksiyasının
təqdimatı keçirilib.
- Mərkəzi
Elmi Kitabxananın nəşrləri barədə də
məlumat vermənizi istərdik.
- Hər il kitabxanamız
"Elmi əsərlər" adlı toplunu,
"Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
nəşrlərinin biblioqrafiyası. İllik" adlı
biblioqrafik göstəricini, kitabxanamıza daxil olan
ədəbiyyatın rüblik bülletenlərini,
eləcə də, "Azərbaycanın elm və
mədəniyyət xadimləri" seriyasından
şəxsi biblioqrafik göstəriciləri
oxucuların ixtiyarına verir. Ötən il bu seriyadan
görkəmli ziyalılar Həsən Əliyev, Səlim
Musayev, Elmira Süleymanova, Fəzilə Səmədova, Ayaz
Əfəndiyev, Seyfəddin Əliyev və başqa
alimlərin şəxsi biblioqrafik göstəriciləri
çapdan çıxıb. Bundan əlavə
"Azərbaycanda kitabxana işinin tarixi: II hissə"
(Abuzər Xələfov), "Müasir Azərbaycanda elmin
informasiya təminatı və kitabxanalar" (A. Əliyeva-Kəngərli),
"Azərbaycan dünya mətbuatında" biblioqrafik
göstəricisinin 3-cü buraxılışı, "Qafqaz
regionu və qonşu ölkələrin tarixi. XVIII-XX əsrlər"
adlı kitablar nəşr etmişik. Hazırda
"Azərbyacan folkloru", "Kitabxana-informasiya
terminlərinin izahlı lüğəti",
"Veblioqrafiya. Dünya KİV-ləri
İnternetdə" və s. adlı kitablar nəşrə
hazırlanır. Ümumilikdə ötən il ərzində
kitabxanada 222,4 ç.v. həcmində 12 kitab nəşr
edilib, respublika mətbuatında kitabxananın
əməkdaşlarının 50-dən çox
məqaləsi dərc olunub. İki məqalə isə
Rusiyanın elmi jurnallarında dərc edilib.
- Aydındır
ki, müasir dövrümüzdə kitabxanalar yeni
texnologiyalardan, internetdən,
avtomatlaşdırılmış sistemlərdən
istifadəsiz inkişaf edə bilməz. Bu sahədə
hansı işləri görürsünüz?
- Artıq bir
neçə ildir ki, kitabxanamızda informasiya texnologiyaları
uğurla tətbiq olunur, elektron kataloq və elektron kitabxana
yaradılır, əməkdaşların yüksək
texnologiyalarla işləmək bacarıqları
artırılır. Üç dildə-azərbaycan, ingilis
və rus dilində fəaliyyət göstərən
portalımızın (www.csl-az.com )
ötən il BMT-nin "World Award Summit"
müsabiqəsində "Elektron elm" nominasiyasında
qalib olması bunun yaxşı sübutudur. Bundan
əlavə Kitabxanamızda
"Azərbaycanşünaslıq" (müstəqillik
dövrü) elektron informasiya mərkəzinin
yaradılması" işinə müvafiq olaraq
"Azərbaycanın tarixi", "Azərbaycanın
elmi", "Azərbaycanın iqtisadiyyatı",
"Azərbaycanın mədəniyyəti" adlı
elektron məlumat bazalarına 5000 sənəd daxil edilib.
"Azərbaycan dilində ədəbiyyatın elektron
kataloqunun yaradılması" işi üzrə isə
Azərbaycan dilində 3084 adda ədəbiyyatın elmi
təsviri və elektron kataloqa daxil edilməsi prosesi icra olunub.
Həmin işin "Azərbaycan dilində
ədəbiyyatın retrokonversiyası"
mərhələsi davam etdirilib və 456 adda ədəbiyyat
elektron kataloqda öz əksini tapıb. Eyni zamanda rus, Qərbi
Avropa və Şərq dillərində 2326 adda cari
ədəbiyyat elektron kataloqda təsvir olunub. Kitabxana
"EBSCO" verilənlər bazasından 42000, İNTAS
layihəsindən 7000, "Springer" nəşriyyatından
isə 3500 adda elektron şəkildə elmi jurnal əldə
edib və onlayn formada oxucuların istifadəsinə verib.
"Azərbaycanda neft" elektron biblioqrafik
göstəricisinin formalaşdırılması"
üzrə iş davam etdirilib və Azərbaycanda neft
yataqlarının geologiyası, neft quyularının
qazılması, neft kimyası və neft emalı üzrə
müxtəlif dillərdə 1 076 sənəd elektron bazaya
daxil edilib. Həmçinin respublikamızda ilk dəfə
"Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının
alimləri" adlı elektron biblioqrafik göstəricisi
formalaşdırılıb.
Məlumat üçün onu da bildirim ki,
kitabxanamızda ənənəvi iş proseslərini
avtomatlaşdırmaq üçün "İRBİS-64"
adlı proqram təminatından istifadə olunur. Qarşımızda duran əsas məqsəd bu
proqram vasitəsilə həm Mərkəzi Elmi Kitabxanada,
həm də Akademiya şəbəkə kitabxanalarında
iş proseslərini avtomatlaşdırmaq və
sürətləndirmək, toplu elektron kataloq və elektron
kitabxana yaratmaqdır. Ötən il biz metodik
rəhbərliyini həyata keçirdiyimiz AMEA-ın elmi
təqdqiqat institutlarının kitabxanaçılarına
həmin proqramla işləməyi tədris etdik,
müəyyən biliklərə sahib olan əməkdaşlar
sertifikatla təmin olundular. Artıq AMEA-nın bir çox
institutlarında metodik rəhbərliyimiz və proqram
təminatımız vasitəsilə elektron kataloqun
yaradılması işlərinə başlanılıb. Bu
iş cari ildə də davam etdirilir.
- 2003-cü
ildə AMEA-nın nizamnaməsi təsdiqləndi və
Mərkəzi Elmi Kitabxana respublikada "Elmi tədqiqat
institutu" statusunu yiyələnən ilk və yeganə
kitabxana oldu. Bu sizin fəaliyyətinizə, kadr
siyasətinizə necə təsir etdi?
- Bunun bir çox
müsbət nəticələri oldu. İlk
növbədə kitabxanamızın elmi potensialı,
nəşrləri və müstəqil elmi
əlaqələrinin keyfiyyəti yüksəldi,
kitabxanamız əvvəllər olduğu kimi müvafiq
bölmənin tərkibində deyil, müstəqil institut kimi
Rəyasət Heyəti qarşısında illik hesabat
verməyə başladı. Bu isə bizdən
fəaliyyətimizə daha məsuliyyətlə
yanaşmağı və ayrıca hesabat verə
biləcək qədər uğur qazanmağa, iş
görməyə məsul etdi. Son illərdə
biz öz fəaliyyətimizlə bizə oan etimadı
doğrultduq. Ən böyük uğurumuzsa ondan ibarət oldu
ki, Mərkəzi Elmi Kitabxanaya kitabxanaşünsalıq,
biblioqrafiyaşünaslıq, kitabşünaslıq və
nəşriyyat işi sahəsində alimlər
hazırlamağa icazə verildi, kitabxanamızda aspirantura
təsis olundu. Hazırda kitabxanamızda 6 aspirant və
eyni sayda dissertant təhsil alır.
-
Gələcək planlarınız barədə
oxucularımıza nə deyərdiniz?
- Planlarımız çoxdur. Hazırda ən ciddi işimiz Ümummilli lider
Heydər Əliyevin 85-ci ildönümünə və
Azərbaycan Cümhuriyyətinin 90 illiyinə
hazırlaşmaqdır. Çalışacağıq ki, bu
tədbirlərdə üzərimizə düşən
vəzifələrin öhdəsindən layiqincə
gələk, silsilə tədbirlər, sərgi-konfranslar,
simpoziumlar təşkil edək. Qarşımızda
duran digər önəmli vəzifələrdən biri də
bu il Türkiyənin qonaq ölkə qismində
çıxış edəcəyi Frankfurt Beynəlxalq kitab
sərgisində qardaş ölkə ilə birlikdə olmaq,
Azərbaycan mədəniyyətini, elmini, qazanılan
uğurları təbliğ etməkdir. Məsələn
ötən il Rusiyada, İranda və başqa
ölkələrdə keçirilən böyük kitab
sərgilərində 2000-dən çox ədəbiyyat
nümayiş etdirə bildik. Ümid edirik ki, bu il
dəvət aldığımız beynəlxalq kitab
sərgilərində respublikamızı daha artıq sayda
ədəbiyyatla təmsil edəcək, Qarabağ
həqiqətlərini, iqtisadi nailiyyətlərimizi, uğurlu
daxili və xarici siyasətin nəticələrini, elmimizi,
ədəbiyyatımızı, mədəniyyətimizi daha
geniş auditoriyaya çıxaracağıq.
525-ci qəzet.- 2008.- 4 aprel.- S. 7.