Əliqızı T.
Dövrünün görkəmli
ictimai xadimi Mir Möhsüm Nəvvabın
adı tarixə elm adamı, pedaqoq, şair, rəssam və musiqişünas kimi yazılmışdır. Xalqımızın adlı-sanlı
insanları sırasında
onun da müstəsna
yeri olmuşdur.
Mir Möhsüm Ağamirzadə
Nəvvab 1833-cü ildə
Qafqazın konservatoriyası,
istedadlar şəhəri
kimi məşhurlaşmış
Şuşada dünyaya
göz açmışdı.
İbtidai təhsilini
7 yaşında Şuşada
alan Nəvvab ərəb-fars dillərinə də mükəmməl yiyələnmişdi.
Gənc yaşlarında
şeir yazmağa böyük maraq göstərmişdi. Mədəni,
tarixi fondumuza daxil olmuş 20-dən artıq əsəri doğma dilimizlə yanaşı, ərəb və fars dillərində də çap olunmuşdur. Buna misal olaraq, "Kəşfel həqiqət",
"Ziyaül Ənvar",
"Nəsihətnamə", "Təzkireyi-Nəvvab",
"Qəzəliyyat", "Tarixi erməni və müsəlman" əsərlərini göstərmək
olar.
"Təzkireyi-Nəvvab"
əsərində XIX əsrdə yaşamış
yüzə yaxın Azərbaycan şairləri haqqında
qısa məlumat verməklə, onların şeirlərindən,
əlyazma şəklində nümunələr
göstərmişdir.
Bu yaxınlarda
yenidən çap edilmiş "1905-1906-cı
illərdə erməni-müsəlman davası"
adlı kitabında Mir Möhsüm Nəvvab öz gözü ilə gördüyü ayrı-ayrı epizodları qələmə alaraq, ermənilərin iç üzünü açmış,
onların vəhşiliklərini
göstərərək insanları
ayıq-sayıq olmağa çağırmışdı.
Əsərdə Şuşada
və Qarabağın
başqa kəndlərində
erməni millətçilərinin
Azərbaycan türklərinə
qarşı törətdikləri
cinayətlər haqqında
geniş məlumat vermişdir.
Bu tarixi
şəxsiyyətin gözəl estetik qabiliyyətindən
biri də rəngkarlıq idi. Xüsusi zövqlə seyr etdiyi təbiət lövhələrini rənglərin
dili ilə tablolara həkk edərdi. Maraqlı bu idi ki, onun əsərləri
özü tərəfindən
məharətlə və
təbii yolla hazırlanmış boyalarla
cana gələrdi, təravətini itirməz
və solmazdı. Nəvvab bir mühəndis kimi o dövr üçün
yenilik olan çap maşını da ixtira etmişdi
və bu maşından istifadə edərək əsərlərinin xalqa kütləvi tirajla çatdırılmasına nail
olurdu.
Nəvvab
Azərbaycan klassik musiqisi ilə yanaşı, Şərq
musiqisini də dərindən mənisəmişdi. Şuşa şəhərinin
ədəbi-mədəni
inkişafında xüsusi
xidmətləri olan böyük şəxsiyyət
XIX əsrin ikinci yarısında doğma şəhərində "Məclisi-Fərmuşan" və
"Musiqiçilər" ədəbi məclislərini yaratmış,
onlara həm də işgüzarlıqla
rəhbərlik etmişdir.
Bu ədəbi məclislərə o dövrün tanınmış
musiqiçiləri dəvət
olunardılar. Ədəbi
məclislərdə Nizaminin,
Füzulinin şeirləri
dinlənilərdi. Tar çalmaqda
mahir usta, fitri istedad sahibi
Mirzə Sadıq Əsəd oğlu və məhşur xanəndələr Hacı
Hüsü, Məşədi
İsi ilə bərabər, bir sıra musiqi biliciləri bu məclisin dəyərli qonaqlarından sayılardı.
"Məclisi-fərəmuşan"
ədəbi məclisinin
iştirakçıları Mirzə Ələsgər, Novrəs, Abdulla bəy Asi, Həsənəlixan
Qaradağı, Fatma xanım Kəminə, Məşədi Əyyub Baki, ziyalılarımız
- Mirzə Camalzadə,
Məmməd Həsən
bəy, Mirzə Xosrov Şaiq (Axundov), Abış bəy, Nüsxəbənd
Əkbər (əczaçı),
Həşimbəy Nərimanbəyov
kimi simalar olublar. Xanəndələrdən
Seyid Şuşinski, Cabbar Qaryağdıoğlu,
İslam Abdullayev sehrli səsləri ilə ifadə etdikləri mahnılarla məclisdəki qonaqlara xüsusi zövq verərdilər.
O, həm
də gözəl ədəbiyyatşünas və şair
idi. Nəvvab lirik qəzəllərin
də müəllifidir.
Heydər Əliyev Fondunun dəstəyi ilə dövlət televiziyasında yayımlanan
muğam müsabiqəsinin
iştirakçıları onun qəzəllərini məharətlə ifa edirdilər.
Nəvvab
maraqlı şəxsiyyət, gözəl insani
keyfiyyətlərə malik ictimai xadim idi. O, gördüyü hər bir işi
ustalıqla ərsəyə
çatdırardı. Nəvvab
Allahın ona bəxş etdiyi 86 illik ömründən səmərəli istifadə
edərək, mədəni
və milli örnəyə çevrilmişdi.
Nəvvab zəhmətsevərliyi
sayəsində kimya, riyaziyyat , coğrafiya, astronomiya, fəlsəfə
və başqa elmlərə yiyələnə
bilmişdi. O, muğamatı
yüksək ədəbi
zövqlə sevər
və saatlarla dinləyərdi. İlk dəfə Azərbaycan muğam nəzəriyyəsinin
təməli olan
"Vüzühül-ərqam"
əsəri onun tərəfindən yazılıb.
Bu kitabda Şərq musiqisindən geniş məlumatlar verməklə yanaşı,
9 "Dəsgah" və
82 musiqi motivi də göstərilmişdir.
Nəvvab
Şuşada ilk təhsil ocaqlarının,
qiraətxana-kitabxananın açılmasının
təşəbbüskarı olmuşdu. O, bir çox
ölkələrdə çap
olunan qəzet və jurnalları Şuşaya gətirdər,
kütləvi şəkildə
yayardı. Onun 1899-cu ildə göy cismləri haqqında yazdığı "Kifayətül-ətval" kitabı dərslik kimi nəzərdə tutulmuşdu.
1912-ci ildə Azərbaycan
dilində işıq
üzü görmüş
"Nəsihətnamə" kitabı 500 ibrətamiz nəsihətdən
ibarətdir. Mir Möhsüm Ağamirzadə
Nəvvab 1919-cu il martın 29-da Şuşa şəhərində vəfat
edib. YUNESKO-nun qərarı ilə 1960-cı ildə onun barelyefi qoyulub, qəbiri üstündə abidə
ucaldılıb. Hər
iki abidənin müəllifi mərhum Tokay Məmmədovla Rasim Əbdülrəhimovdur.
1982-ci ildə
Şuşa şəhərinə gəlmiş ulu
öndərimiz Heydər Əliyev onun Cıdır
düzündəki məqbərəsini ziyarət
edərək oraya gül-çiçək dəstəsi
qoymuşdur.
Görkəmli
ziyalının adını əbədiləşdirmək
üçün Şuşa orta ixtisas musiqi
məktəbinə, həmçinin
küçələrdən birinə onun adı verilmiş,
150 illik yubileyi təmtəraqla qeyd olunmuşdur.
"86 il
ömür sürdüm, ancaq mənə elə gəlir ki,
bu dünyaya dünən gəlmişəm" -deyə
hələ sağlığında öz qiymətini bilən
alim, pedaqoq, rəssam, astronom, şair, nəqqaş, xəttat
Mir Möhsüm Ağamirzadə Nəvvab xalqımız
tərəfindən yüksək
qiymətləndirilərək, onun tarixinə əbədi
həkk olunmuşdur.
Azərbaycan.- 2008.- 1 aprel.- S. 7.