Abidələr ikinci ömrünü yaşayır

İçərişəhər tarixin yadigarıdır

"İçərişəhərin ərazisində mütəmadi olaraq aparılan qazıntı işləri nəticəsində əldə olunmuş arxeoloji materialların zənginliyi nümayiş etdirir ki, İçərişəhər Azərbaycan xalqının tarixinin, o cümlədən onun milli dövlətçilik tarixinin bir çox açılmamış səhifələri haqqında, zəngin mənəvi və maddi sərvətlər xəzinəsi barədə dəyərli, mötəbər məlumatlar verən və tədqiqinə hələ də ehtiyac duyulan tükənməz mənbədir. Mütəxəssislər İçərişəhərin qədim yaşayış məskəni olması ilə yanaşı, onun ərazisində aparılan arxeoloji qazıntılar zamanı aşkar etdikləri mədəni təbəqələrin Azərbaycan xalqının tarixi və mədəniyyəti üçün xüsusi əhəmiyyətə malk olduğunu müəyyən etmişlər".

Heydər Əliyev

Respublika Prezidenti İlham Əliyev və xanımı Mehriban Əliyeva mart ayının 30-da paytaxtımızı gəzərək İçərişəhərin tarixini, hazırkı görünüşünü əks etdirən fotoşəkillərə baxmış, qazıntılar zamanı tapılmış mədəniyyət nümunələri ilə tanış olmuşlar. Dövlət başçısı ərazidə bərpa və yenidənqurma işlərinin keyfiyyətlə görülməsi, abidələrin yüksək səviyyədə təmir-bərpa edilməsi barədə tapşırıqlar vermişdir. Bu günlərdə əməkdaşımız Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin rəisi Kamran İMANOVLA görüşmüş və İçərişəhərdə görülən işlər barədə bir neçə sualla ona müraciət etmişdir.
- Son illər İçərişəhərin qorunub saxlanması ilə bağlı dövlət səviyyəsində görülən işlər barədə oxucularımıza məlumat verməyinizi xahiş edirik.
- İçərişəhər tariximizin yadigarıdır. Zaman-zaman çox sınaqlardan, çətinliklərdən çıxıb. Ölkəmiz müstəqillik qazandıqdan sonra bu ünvanın dəyəri daha uca tutulur. Ulu öndər Heydər Əliyev 2003-cü il fevralın 17-də "Bakı şəhərində İçərişəhər Tarix-Memarlıq Qoruğunun mühafizəsi və bərpası ilə bağlı tədbirlər haqqında" sərəncam vermişdir. Həmin vaxtdan buraya qayğı, diqqət daha da artmışdır. Zəngin tarixə, mədəniyyətə malik Azərbaycan xalqının İçərişəhər, onun ərazisindəki Qız qalası, qala divarları, Şirvanşahlar sarayı kompleksi, məscidlər, karvansara, bazar meydanı və başqaları öz unikallığı ilə bəşər mədəniyyəti inciləri sırasında xüsusi yer tutur. Bir sözlə, daş yaddaşımız və tarix ensiklopediyamız olan İçərişəhər özü 600-dən çox abidədən ibarət olan şəhərsalma memarlıq abidəsidir. "İçərişəhər" Tarix-Memarlıq Qoruğunun YUNESKO-nun "Dünya İrs Siyahısı"na daxil edilməsi xalqımızın milli sərvəti olan İçərişəhərin və onun ərazisindəki maddi-mədəniyyət abidələrinin təkcə Azərbaycan tarixi, mədəniyyəti üçün yox, eləcə də dünya sivilizasiyası üçün necə böyük əhəmiyyətə malik olduğunu göstərir.

Son illər İçərişəhərin və onun ərazisindəki maddi-mədəniyyət abidələrinin qorunub saxlanmasına dövlət qayğısı göstərilir, kompleks tədbirlər həyata keçirilir. İçərişəhər ərazisinin dünya əhəmiyyətli memarlıq kompleksi kimi qorunub saxlanması, onun sosial-iqtisadi inkişafının təmin olunması üçün hüquqi əsaslar yaradılması məqsədilə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin 2005-ci il 10 fevral tarixli sərəncamı ilə Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi yaradılmış, 2005-ci il 28 fevral tarixli fərmanla "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu haqqında Əsasnamə təsdiq edilmişdir. 2006-cı ilin avqust ayında verilmiş daha bir sərəncamla müvafiq orqanlara Bakı şəhərindəki tarix-memarlıq abidələrinin təmiri, xarici görünüşünün bərpası, abadlaşdırılması və xüsusi işıqlandırılması üçün zəruri işlərin görülməsi, o cümlədən İçərişəhərin bərpası və qorunub saxlanması üzrə dövlət proqramının hazırlanması tapşırılmışdır. Nəhayət, ötən il may ayının 16-da Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti yanında "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin Əsasnaməsi təsdiq edilmiş, onun strukturu və aparatının say həddi müəyyən edilmişdir və həmçinin 31 yanvar 2008-ci il fərmanına əsasən Qoruq ərazisində yerləşən abidələr və dövlət mülkiyyətində olan tikililər idarənin balansına verilərək, bir sıra qanunvericilik sənədlərində müvafiq dəyişmələr aparılmışdır. Beləliklə, Prezidentin diqqət və qayğısı sayəsində İçərişəhər ərazisindəki abidələrin, bütövlükdə, memarlıq-şəhərsalma kompleksinin lazımi səviyyədə qorunub saxlanması, gələcək nəsillərə çatdırılması üçün özündə mərkəzi və yerli icra hakimiyyəti orqanlarının funksiya və səlahiyyətlərini birləşdirən idarəetmə sistemi yaradılmışdır.

Bu işlərin davamı olaraq, hazırda Prezidentin fərman və sərəncamlarında İçərişəhərin tarixi ərazisinin memarlıq-arxeoloji, memorial abidələri, təbii landşaftı və sosial rejimi ilə birlikdə toxunulmazlığının təmin edilməsilə bağlı əksini tapmış normalar əsasında "İçərişəhərin statusu haqqında" qanun layihəsi üzərində iş aparılır. Bu qanun qəbul olunandan sonra İçərişəhərin etnoqrafik mühitinin, ənənəvi xalq sənətkarlığının və yerli tətbiqi-dekorativ incəsənətin saxlanmasına, qoruğun bir sıra iqtisadi və sosial məsələlərinin həllinə təkan verəcək. Eləcə də Azərbaycanda tarixən formalaşmış şəhərsalma elementlərinin dirçəldilməsinə kömək edəcəkdir.

Son illər İçərişəhərin idarə edilməsi sisteminin yaradılmasındakı böyük tərəqqi, "Vahid fəaliyyət menecment planı"nın formalaşdırılması, ölkə başçısı cənab İlham Əliyevin İçərişəhərin qorunub saxlanması üzrə fərman və sərəncamlarının icrası ilə bağlı "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi tərəfindən həyata keçirilən tədbirlər beynəlxalq qurumların da diqqətindən kənarda qalmamışdır. Burada görülən işlərlə tanış olan YUNESKO, İCOMOS və İCCROM-in nümayəndələri İçərişəhərin "Təhlükədə olan Ümumdünya İrsi" siyahısından çıxarılması məsələsinə baxılması barədə təklif hazırlamışlar və bunların Ümumdünya İrsi Komitəsində 2008-ci ildə baxılması nəzərdə tutulur.

- "İçərişəhər" Qoruq İdarəsinin fəaliyyəti barədə nə deyə bilərsiniz?

- "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsi 2007-ci ilin may ayından fəaliyyətə başlamışdır. Prezident tərəfindən onun qarşısında çox məsuliyyətli, çətin, amma şərəfli vəzifələr qoyulmuşdur. Bu vəzifələrin ən vacibləri İçərişəhərin min illər ərzində formalaşmış memarlıq-şəhərsalma və abidələr kompleksinin qorunub saxlanması, eyni zamanda, ərazidəki abidələrin bərpa-təmiri, şəhərin sosial-iqtisadi inkişafının təmin edilməsi və müasir tələbləri ödəyən beynəlxalq səviyyəli turist mərkəzinə çevrilməsi, bütövlükdə İçərişəhərdə vahid dövlət siyasətinin həyata keçirilməsinin təmin olunmasıdır.
Qoruq ərazisində uzun illər bir sıra problemlər, xüsusən, İçərişəhərin işıqlandırılmasında, təmizlik sisteminin təminatında, abadlıq-bərpa işlərinin təşkilində çatışmazlıqlar mövcud olmuşdur. Bununla əlaqədar, ölkə Prezidentinin tapşırığına əsasən, ilk növbədə, burada aparılan bütün qeyri-qanuni tikinti və inşa işləri dayandırılmış, tarix-memarlıq abidələrinin və tikililərin inventarlaşdırılması aparılmış, qanunsuz istifadəyə verilmiş dövlət mülkiyyətində olan abidələr geri qaytarılmışdır. İçərişəhərin memarlıq harmoniyasına, küçələrinin görünüşünə xələl gətirən, standartlara uyğun olmayan layihələr ləğv edilmişdir. Ərazidə müasir işıqlandırma sisteminin yaradılması, təmizlik sisteminin qurulması, aparılan təmir-bərpa işlərinin səmərəsinin artırılması istiqamətində xeyli işlər görülmüşdür.
Qısa vaxt ərzində qala divarları, Qoşa qala qapılarından başlayaraq Böyük qala, Qüllə, A.Zeynallı, S.Quliyev küçələri və Qız qalasının ətrafları yeni quraşdırılmış işıqlanma sistemləri ilə təmin olunmuş, dolanbac küçələrinin işıqlandırılması üçün məşələ bənzər işıq dirəkləri quraşdırılmış, qoruq ərazisinin sanitar təmizliyi təmin edilmişdir. Qız qalasının qarşısında milli şəbəkə-naxışlı yeni körpü quraşdırılmış, qalanın ətrafındakı meydanda milli üslubda oturacaqlar düzəldilmiş, yanındakı bağda daş üzərində naxışlarla işlənmiş yeni bulaq kompleksi yaradılmış, ətraf daş fonarlarla işıqlandırılmış, başqa bərpa, abadlıq və təmir işləri aparılmışdır. A.Zeynallı küçəsində memarlıq abidələri ilə uyuşmayan qeyri-qanuni tikili sökülmüş, yerində İçərişəhər sakinlərinin və şəhərimizə gələn qonaqların mədəni istirahətləri üçün təşəbbüsümüzlə milli ornamentli və üslublu türk çadırı quraşdırılmışdır.
Buxara və Multani karvansaraylarının ətrafında təmir-bərpa işləri aparılmış, MEA-nın İçərişəhərdə yerləşən Arxeologiya və Etnoqrafiya muzeyi binasının bərbad vəziyyətdə olan fasadı ilkin bərpa edilmişdir. "Hacı Banu" tarix-memarlıq abidəsində təmir-bərpa işlərinə başlanmış və orada "İçərişəhər" tarixi muzeyinin yaradılması nəzərdə tutulur. Abidənin ətrafında artıq milli şəbəkə üslubunda işıq sistemli məhəccərlər quraşdırılmışdır. Şirvanşahlar sarayı kompleksinin yaxınlığındakı bağda milli memarlıq üslubunda daş üzərində oyma naxışlı bulaq kompleksi, qala divarlarının pandus və yarusları bərpa olunmaqla İçərişəhər ənənəsinə uyğun istirahət guşəsi yaradılır. Müasir işıqlandırma sistemi və etnomühitə uyğun keramik heykəltəraşlıq formaları quraşdırılır.
Qız qalası yaxınlığındakı 1964-cü ildə aşkar olunmuş Sıratağlı abidələrə aid müqəddəs sitayiş yerləri kompleksinin bərpası üçün işlər görülür. Xanəgah bərpa edilir. Bu kompleks bütün dünyaya örnək olan Azərbaycan tolerantlığının bariz nümunəsidir. Burada açıq səma altında muzey layihəsi həyata keçirilir.
İçərişəhərdə abadlıq, təmir və bərpa işləri həvəslə, uğurla davam etdirilir. Böyük qala, 6-cı Böyük qala döngəsi, S.Quliyev küçəsi və 2-ci Qüllə döngəsindəki binaların fasad hissələrində təmir-bərpa işləri görülür. Kiçik qala küçəsindəki bina və tikililərin fasadlarında bərpa işləri ilə yanaşı, onların tarixi görkəminin özünə qaytarılması ilə bağlı layihə həyata keçirilir. Asfalt örtüyün daşla əvəzlənməsi, işıqlandırma sisteminin müasir dizaynda, qədimliyə uyğun şəkildə yenidən qurulması da nəzərdə tutulur. S.Quliyev küçəsində əsaslı bərpa işləri artıq başa çatdırılmış, köhnə kommunikasiya qurğuları yeniləri, yol örtüyü üzlük daşla əvəzlənmiş, Ə.Əliyev küçəsinə çıxış hissəsindəki pilləkən daşla yenidən bərpa olunmuşdur.
Ümumiyyətlə, "İçərişəhər" Dövlət Tarix-Memarlıq Qoruğu İdarəsinin fəaliyyəti ərzində İçərişəhərdə 50-dən artıq yaşayış binasında təmir-bərpa işləri aparılmış Qız qalası yaxınlığındakı meydanda 685 kvadratmetr asfalt örtük kub formalı daşlarla əvəzlənmiş, 985 kvadratmetr sahədə asfalt örtüyü təmir edilmiş, 200-ə yaxın ağac əkilmişdir. Küçələrin təmizliyində istifadə üçün xaricdə istehsal olunmuş 3 ədəd xüsusi təyinatlı maşın, başqa texnika, avadanlıqlar alınmışdır.
İçərişəhərdə nəqliyyatın hərəkəti ilə bağlı yaranmış problemin tənzimlənməsi məqsədilə elektron-müşahidə sistemi yaradılmışdır. Ərazidə idarənin informasiya mərkəzindən idarə və videomüşahidə olunan iki elektron qapı quraşdırılmış, burada fəaliyyət göstərən təşkilat və firmaların siyahıları tərtib edilmiş, sakinlərə və firmalara məxsus nəqliyyat vasitələrinin əraziyə maneəsiz daxili üçün elektron kartlar verilmiş, kartları olmayan nəqliyyat vasitələrinin İçərişəhərə girişi qadağan edilmişdir.
- İçərişəhər qədim tariximizin bir yadigarı olmaqla xalqımızın yüksək mədəniyyətindən xəbər verir və təbii ki, bu cür unikal memarlıq-şəhərsalma kompleksinin təbliği və onun müasir turizm mərkəzinə çevrilməsi də vacib məsələlərdəndir. Bu istiqamətdə idarənin gördüyü işlər barədə məlumat oxucularımız üçün maraqlı olardı.
- Qoruq idarəsinin qarşısında duran ən vacib vəzifələrdən biri də İçərişəhərin müasir tələblərə cavab verən beynəlxalq turizm mərkəzinə çevrilməsi istiqamətində görüləcək işlərlə əlaqədardır. Buraya ərazidə aparılan bərpa və abadlıq işləri ilə yanaşı, müasir infrastrukturun yaradılması, turist marşrutlarının müəyyən edilməsi, geniş tərtibat işlərinin aparılması, tarix-memarlıq abidələrini əks etdirən videoçarxların, kitabçaların, təqvimlərin, açıqcaların hazırlanması da daxildir. Bununla bağlı artıq müvafiq işlər görülür. İçərişəhərin gerbinin hazırlanması, memarlıq abidələri ilə tanış olmağa imkan verən sərginin təşkili və şəhərin keramika üzərində elektron formada hazırlanan xəritəsi də bu məqsədə xidmət edir. 85 tarixi memarlıq abidəsinin ünvanlarının göstərdiyi bu xəritəyə əcnəbilər böyük maraq göstərirlər.
Qoruqda mədəni mərkəzin yaradılması, xüsusi elm-istehsalat bərpa emalatxanasının açılması, nadir memarlıq incilərinin bərpası, arxeoloji qazıntılar nəticəsində aşkara çıxarılmış maddi-mədəniyyət abidə komplekslərinin konservasiya olunması istiqamətlərində də işlər davam etdirilir. Eyni zamanda, İçərişəhər qoruğu ərazisində son vaxtlar elmi-arxeoloji monitorinq və kəşfiyyat işləri aparılır. Aşkar edilmiş maddi-mədəniyyət abidələrinin elmi-tarixi cəhətdən öyrənilməsi təşkil edilmişdir. Qoruğun sifarişi ilə Bakının qədim dövrlərinə aid kitablar hazırlanır.
- İçərişəhərin qorunub saxlanması və inkişafı üzrə "Master plan"ın hazırlanması barədə xəbər verilmişdir. Bununla bağlı əlavə məlumat verməyinizi xahiş edirik.
- Görülən işlər xalqımızın maddi-mədəniyyət nümunələrinin qorunub saxlanılması milli-mənəvi dəyərlərimizin təbliğində böyük xidmətləri olan YUNESKO-nun xoşməramlı səfiri, Milli Məclisin deputatı Mehriban xanım Əliyevanın kömək və dəstəyinin nəticəsidir.
Mehriban xanımın təşəbbüsü, dəstəyi, tanınmış milli və beynəlxalq mütəxəssislərin iştirakı ilə İçərişəhərin ən mühüm sənədi olan "Master-plan"ı hazırlanır, İçərişəhərin idarə olunmasına dair "Menecment plan" isə artıq hazırlanmış və tətbiq edilir.
Başlıca məqsəd ondan ibarətdir ki, şəhərsalma mədəniyyətimizi mərhələlərlə özündə əks etdirən İçərişəhər memarlığımızın "daş yaddaşı" kimi mühafizə edilməli, bir tərəfdən canlı şəhər kimi yaşamalı, digər tərəfdən, unikal maddi-mədəniyyət abidəsi kimi gələcək nəsillərə yadigar qalmalıdır. Məlumdur ki, yaxın keçmişdə bu ünvana qarşı çox amansızlıqlar olub. Müstəqilliyimizin vacib şərtlərindən biri də tarixi abidələri, milli-mənəvi dəyərləri, ulularımızdan qalan yadigarları qorumaqdır. Unutmamalıyıq ki, İçərişəhər memarlıq abidələri tarixin qovğalarından çıxıb. Onların qədrini bilmək hər birimizin vətəndaşlıq borcudur.

Azərbaycan.- 2008.- 12 aprel.- S. 5.