Məhərrəmova T.

“Az-çox qalan kino işçilərini qorumaq lazımdır"

Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutunu bitirib "Azərbaycanfilm" kinostudiyasında fəaliyyətə başladığı vaxtdan 40 ilə yaxın vaxt keçir. Əməkdar incəsənət xadimi Amin Novruzov bu illər ərzində milli kinomuzun səhifələrinə parlaq hərflərlə yazılan bir çox filmin quruluşçu operatoru kimi tanınır. Belə ki, o, "Cin mikrorayonda", "Süd dişinin ağrısı", Güzgü", "Özgə vaxt", "Ləqəbi İkadır" və s. bədii filmlərin, eləcə də bir çox sənədli filmin quruluşçu operatorudur.

Bu gün A.Novruzovu kinomuza dövlət tərəfindən göstərilən diqqət nə qədər sevindirirsə, peşəsinin mövcud durumu da bir o qədər narahat edir.

- Auditoriyada tələbələr qarşısında sənətinizin sirlərindən danışmaq asandır, yoxsa çəkiliş meydançasında olmaq?

- Hər ikisi çətindir. Hər birinin özünəməxsus cavabdehliyi və məsuliyyəti var.

- Ötən həftə mərhum operator Teyyub Axundovun xatirə gecəsində olarkən onun haqqında: "Teyyub Axundov kameranın dostu idi" fikri səsləndi. Siz də kameranı özünüzə dost hesab edirsiniz, yoxsa çörək ağacı?

- Siz Teyyub Axundovun adını çəkincə, doğrudan da bir qədər kövrəldim. Çünki 1969-cu ildə kinostudiyaya işə qəbul olunanda Teyyub Axundovun rəhbərliyi altında "Şərikli çörək" filmində fəaliyyətə başlamışam. O, sənətini sevən, tələbkar bir insan idi. Hərdən mənə elə gəlirdi ki, onun arxada da gözü vardı. Hər şeyi o qədər dəqiqliklə, incəliklə görürdü ki, məəttəl qalırdım. Bu səviyyəyə gəlib çıxmağımda onun böyük zəhməti olub. Sonradan fəaliyyətimi davam etdirmək üçün Ümumittifaq Kinematoqrafiya İnstitutuna getdim. İndiyə kimi də bədii filmlər çəkirəm. Kinokameranı sevməsən, onun dilini bilməsən, o səni ömürlük cəzalandırar. Operatorluq sənəti çətin olmaqla bərabər, həm də şərəfli sənətdir. Bütün yaradıcı kollektivin əməyinin bəhrəsi operatorun gözü ilə kadrda cəmləşir. Ona görə də operatorluq həm də çox məsuliyyətli sənətdir.

- Filmin ərsəyə gəlməsində, təqdimatında daha çox reyissorun adı hallanır. Aktyorlar isə həmişə üzdədir. Amma sizin əməyiniz kölgədə qalır. Bu sizə necə təsir edir?

- Film çoxşaxəli bir yaradıcılıq növüdür. Bir filmin ərsəyə gəlməsində çox insan çalışır. Ancaq filmin gələcək taleyi ilə bir nəfər məşğul olur. Əgər həmin filmi ayrı-ayrılıqda həm operator, həm rəssam, həm də aktyorlar götürüb hər hansı bir festivala aparsa, onda qarışıqlıq yaranar. Ona görə də əvvəldən bu işlə reyissorun məşğul olması zərurəti yaranıb. Reyissor filmi çəkəcək qrupu formalaşdırmaqda əziyyət çəkir, filmə quruluş verir. Bu məni bir operator kimi həvəsdən salmır, əksinə, operator nə qədər çox reyissorla işləsə, filmləri daha çox olar, daha geniş auditoriyaya çıxar. Təbii ki, yaxşı reyissorla işləmək operator üçün fərəhləndirici bir işdir.

- Bəzən aktyorlar "Mən öz reyissorumu tapmışam" - deyirlər. Reyissorlar da bəzən aktyorlar haqqında analoyi fikri səsləndirirlər. Bəs sizin üçün necə, hansısa bir reyissor və ya aktyor qrupu ilə işləməyin fərqi varmı?

- Bu, çox ağrılı problemdir. Bizim sənət elədir ki, burada həmfikri tampaq daha məqsədəuyğundur. Təbii ki, bunlar üst-üstə düşəndə, gözəl olur. Əksinə olanda müəyyən mübahisələr meydana çıxır. Bu da sonda filmin yaxşı alınmamasına səbəb olur.

- Siz müxtəlif reyissorlarla çalışmısınız. Yaradıcılığınıza nəzər salanda fikirləşirsinizmi ki, öz reyissorlarınızı tapmısınız?

- Mən kinostudiyanın bir çox reyissoru - Oqtay Mirqasımov, Rasim Ocaqov, Hüseyn Mehdiyev, Vaqif Mustafayev, Teymur Bəkirzadə, Şamil Mahmudbəyov, Ramiz Əzizbəyli və başqaları ilə işləmişəm. Həmin filmlərin arasında psixoloyi, komediya və s. səpkili filmlər var. Bu reyissorların hamısı müxtəlif xarakterli insanlardır. Mənim təbiətimə əks olanları da var, uyğun gələnləri də. Ancaq mən təbii ki, onlarla ortaq dil tapmışam və işimi görmüşəm. İş prosesində məndən nə tələb olunursa, onu edirəm. Film çəkmək çox ağır prosesdir. Burada mübahisələr də, küsüşmələr də, barışmalar da olur. Ancaq nəticəyə baxanda hər şey yaddan çıxır. Reyissorumu tapmağıma gəlincə, adətən biz reyissoru yox, onlar bizi axtarırlar. Mən çəkdiyim filmlərlə doğrudan da fəxr edirəm. Onların içərisində zəifi də, yüksək peşəkarlığı ilə fərqlənəni də var. Operatoru olduğum bir çox film beynəlxalq festivallarda mükafatlar qazanıb. "Özgə vaxt" filmi İspaniyada "Qızıl Sevilya" prizi, "Bəxt üzüyü" filmi böyük tamaşaçı rəğbəti qazandı. Hər filmi çəkdikcə, adam püxtələşir. İndi elə vaxtımdır ki, sanki hər şey içəridə qaynayır. Təəssüf olsun ki, indi kinomuzda köhnədən qalan aparaturadan istifadə edirik. Qəribə bir tendensiya yaranıb: reyissorlar xarici ölkələrdən operator dəvət edirlər. Moskva məktəbini bitirən biz sənətkarlar 5-6 nəfər qalmışıq. Başqa ölkələrdən operator dəvət etməkdənsə, bizi işlədib çörək vermək daha yaxşı olardı. Onlar adicə bir fotoqraf səviyyəsində iş qurmağı bacarmırlar. Bu sahəyə səlahiyyətli adamlar yaxşı olardı ki, işin gedişatına fikir versinlər. Qoy film çəkəcək qrupun yığılması şəxsi mənafelər üzərində qurulmasın, sırf peşəkarlığa xidmət etsin. Bu, kinomuzun inkişafına kömək edər.

- Dünyanın kino ulduzları, məşhur reyissorları çox vaxt öz müsahibələrində kinoda əvvəlki entuziazmın qalmadığını bildirirlər. Sizə necə, işiniz əvvəlki kimi zövq verir?

- Mən belə hesab etmirəm. Lenin hələ o vaxt demişdi ki, bütün incəsənət növlərindən ən əhəmiyyətlisi kinodur. Bizim doğrudan da milli kinomuza ehtiyacımız var. İndi anlaşılmaz bir zəmanədə yaşayırıq. Gənclərimizin zövqü korlanıb. Milli mentalitetimiz, vətənpərvərlik mövzusunda çəkiləcək filmlərə ehtiyac var. Çox istərdim ki, milli kinolarımızı çəkək və bu yolla gənclərimizi uçuruma gedən yoldan xilas edək. Televiziya ekranlarına baxanda dəhşətə gəlirsən. Dözülməz bir şərait yaranıb. Nə qədər gec deyil, bunun qarşısını almaq lazımdır.

- Siz bir çox sənədli filmin də operatorusunuz. Sizcə sənədli film bumu artıq ölüb?

- Yox, ölməyib. Ancaq bu gün bədii kinoya olduğu kimi, sənədli filmlərin çəkilməsinə də böyük ehtiyac var. Televiziya kanallarını açan kimi yalnız müğənnilər ekrana gəlir. Ancaq ölkəmizdə elmi işçilər, fəhlələr, neftçilər, müəllimlər və b. müxtəlif peşə sahibləri var. Onlar hamısı kölgədə qalıb. Bu peşə sahiblərinin həyatı haqqında sənədli filmlər çəkib nümayiş etdirmək lazımdır. Sənədli filmin bir xüsusiyyəti də həmin insanların həyatını çəkmək, gəncləri tərbiyə etməkdir. Yoxsa gənc nəsil haradan bilsin ki, gecə-gündüz ekranlardan düşməyən müğənnilərdən savayı həyatda başqa insanlar da var. Ona görə sənədli filmə bu gün də zərurət var, gələcəkdə də olacaq.

- Hər halda bu gün müxtəlif televiziya kanallarının bazasında sənədli filmlər çəkilir. Siz bir peşəkar kimi o filmlərdən razı qalırsınızmı?

- İndi bazar iqtisadiyyatı dövrüdür. Hər bir adam sponsor tapıb film çəkə bilər. Bunu bir qədər nizamlamaq çətin məsələdir. Onlar onsuz da öz-özlüyündə sıradan çıxacaqlar. Hesab edirəm ki, dövlət tərəfindən kinostudiyaya böyük diqqət göstərilməlidir. Kinostudiyanın texniki bazası yüksəldilməlidir. Az-çox qalan kino işçilərini də qorumaq lazımdır. Belə olan təqdirdə onların çəkəcəyi filmlər bizim çəkdiyimiz filmlərin kölgəsində qalacaq.

- Siz "Mozalan" kinoyurnalında da işləmisiniz. 2-3 dəqiqəlik satirik süyet, yoxsa tammetraylı film çəkmək çətindir?

- "Mozalan" böyük bir məktəb idi. Üç dəqiqə ərzində bir süyeti yerləşdirmək, fikri tam aydınlığı ilə çatdırmaq lazım idi. Biz bunun öhdəsindən gəlirdik. Bir "Mozalan" yurnalı üç süyetdən ibarət olurdu. "Mozalan"da ən çox işlədiyim reyissorlar - Oqtay Mirqasımov, Vaqif Mustafayev, Ramiz Əzizbəyli və başqaları olub. Mən "Mozalan" kinoyurnalı üçün 87 süyet çəkmişəm.

- Sənətə operator kimi gələn Əlisəttar Atakişiyev, Rasim Ocaqov, Hüseyn Mehtiyev sonradan özlərini reyissurada da sınadılar. Siz özünüzdə belə bir arzu hiss etmədinizmi?

- Görünür, adını çəkdiyiniz şəxslərdə belə bir tələbat yaranıb ki, özlərini bu istiqamətdə də yoxlayıblar. Doğrudan da nəticəsi yaxşı olub. Məndə isə belə bir zərurət yaranmayıb. Ancaq reyissor kimi də 2-3 filmim var. "Ləqəbi İkadır" filmini rəhmətlik Teymur Bəkirzadə ilə çəkmişik. Tale elə gətirdi ki, Teymur dünyasını dəyişdi və film bir kənara atılıb qaldı. Demək olar ki, film itib-batmaq ərəfəsində idi. "Bu filmi məhv etmək olmaz" - deyə sanki birdən ayıldım. Bu filmdə dörd dövlətin aktyorları çəkilib. Filmə baxanların hamısı deyirdi ki, film Rusiyada çəkilib.

- Bu gün çiyninə kamera götürüb toyda, ad günündə, küçədə həvəskar kimi çəkilişlər edən də "mən operatoram" deyir. Onların kinoya aidiyyəti varmı? Ümumiyyətlə, bu gün operatorluq sənəti hansı səviyyədədir?

- Bugünkü vəziyyət bir qədər acınacaqlıdır. Bu gün kinooperator yetişdirməyin özünəməxsus çətinlikləri var. Çünki tələbə ilk növbədə kinolentə çəkməli, kameradan istifadə etməli, səsyazma, aşkarlama prosesini keçməlidir. Biz Kinematoqrafiya İnstitutunda bu məktəbi keçmişik. Bizim üçün orada hər şərait yaradılmışdı. İndi Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinin rektoru Timurçin müəllim həmişə deyir ki, siz kino çəkməyə başlayın, lent məsələsini həll edəcəyəm. O, lenti təşkil etməyə söz verib. Ancaq məsələ təkcə lentlə bitmir. Tələbələrin müəyyən bir film çəkmələri üçün kamera lazımdır, sonra lenti aşkarlamaq lazımdır və s. Əgər səviyyəli bir şey çəkmək istəyiriksə, bütün bu texniki şeylər lazımdır. Kinostudiyanın direktoru Xamis Muradov bizim üçün bir montay stolu ayırıb. Hər kursda iki-üç səviyyəli tələbə oxuyur. Biz onları niyə yetişdirməyək? Güman edirəm ki, gələcəkdə bu problemlər həll olunacaq. Mən optimist adamam. Qarşıdan çalışdığım institutun 85 illik yubileyi gəlir. Çox istərdim ki, kinoya qayğı artırıldığı kimi, İncəsənət Universitetinə də qayğı artırılsın. Onda biz də tələbələri daha dolğun, daha səviyyəli hazırlaya bilərik.

Kaspi.- 2008.- 16 aprel.- S. 12.