Xəlilzadə F.

 

Dərya kənarında ev tikənlər

 

Bilmirəm, niyə mənə elə gəlir ki, muğam və xalq mahnılarımızın ifaçıları nə vaxtsa dərya kənarında ev tikdiriblər. Sonra da yağışların - daşqınların, leysanların basqınına tuş gəlmiş bu evlərin dərdi onları dilə gətirərək belə yanıqlı-yanıqlı oxumağa vadar edib:

Ay dərya kənarında
bir ev tikmişəm,
Ay hasarın çəkmişəm,
üstün örtmüşəm,
Ay bu gələn gözələ gözüm
dikmişəm,

Bu nalənin arxasınca isə çəkdiyi harayın ahəngində bir həqiqət gün işığı kimi varlığımızı isidib.
Nə dərya, nə ev. Bunlar əslində bir bəhanədir. Çünki nə qədər ki, bağçada güllər var, bülbüllər oxuyacaq. Ağız-ağıza verərək "yenə yar gəlir" deyəcəklər.
Hər dəfə muğam və xalq mahnılarımızın özüməxsus ifaçısı Bəsti Sevdiyevaya qulaq asdıqca qəlbim belə isti duyğularla riqqətə gəlir. Boylu-buxunlu, ağırtaxtalı bu qarabəniz xanımın muğam dəstgahlarındakı etdiyi xırdalıqlar, zəngulələr həmişə gözlərimin qarşısında qayalı-dərəli, çaylı-ormanlı bir təbiət mənzərəsi yaradır. Fikirləşirəm ki, hansı döngədəsə Bəsti əsl Ərəbzəngi kimi naməlum yolçuların qarşısını kəsərək səsi ilə çəpər çəkir: "Dayan, keçmə torpağıma".
Səsin sərkərdə gücünə malik olduğunu eşitmişdim. Səsi ilə ruhu tərpədən neçə sənətkarın xoş avazına qulaq asmışdım. Bilirdim ki, vaxtilə öz ifası ilə güllər pərvanəsi bülbülü susduranlar olub. Bilirdim ki, muğam ifaçılarımız daş qəlbliləri belə, yumşaldaraq rəhmə gətirmək qüdrətini nümayiş etdiriblər. Bilirdim ki, məşhur xanəndənin bir ağız oxuması üçün milyonlarını tökən sənət aşiqləri, pərəstişkarlar olub. Amma ağlıma gətirməzdim ki, səslə keşikçiyə, müdafiəçiyə dönmək olar. Bəsti Sevdiyevanın ifa etdiyi yüzdən artıq muğamı, el nəğmələrini, bəstəkar mahnısını və bayatıları dinlədikcə gözlərimin önündə döyüşçü paltarı geyinmiş Ərəbzənginin məğrur xəyalı canlanırdı. Qulaqlarıma isə çox uzaqlardan sübhün paklığından, çeşmələrin duruluğundan mayalanmış bir səs gəlirdi: "Uca dağlar başında səslərəm səni". Cavabı gözləməmiş bir həsrətin yanğısı canımıza dolurdu:

Yar bizə qonaq gələcək,
balam,
Bilmirəm nə vaxt gələcək,
gülüm,
Bəlkə də sabah gələcək?!

Sanki bu cavabsız sualların acığına müğənni içindəki həsrəti boğaraq "Ay bəri bax"ı xüsusi şövqlə ifa edərək demək istəyirdi ki, "Özgəyə bel bağlama, ay bəri bax, bəri bax. Gedib yenə gələrəm, ay bəri bax, bəri bax".
Bəsti xanım hansı mahnını repertuarına salıbsa, uğurlu alınıb. Səsində Qarabağ həsrəti, Vətən dərdi gizlənən müğənnimiz Bakı şəhərinin Qaradağ rayonunda dünyaya göz açıb. Hələ orta məktəbdə oxuduğu illərdə "Oxu tar - 73", "Oxu tar - 75" müsabiqələrinin laureatı olub. Böyük sənətkarlarımız Şəmsi Bədəlbəyli, Qulu Əsgərov, İslam Rzayev onun ifasını yüksək dəyərləndiriblər. Şəmsi Bədəlbəyli deyib ki, bu qara qızın çox saf və məlahətli səsi var. Arxasınca getsə, əsl ifaçı olacaq.
Ötən günlərin xatirə cığırları bizi çox uzaqlara aparmışdır. Bəsti xanım həyatının müxtəlif anlarını yada salaraq danışırdı: "Məktəbin özfəaliyyət kollektivinin üzvü idim. Bayram konsertlərinin hamısında iştirak edərdim. Yadımdadır, 7-ci sinif şagirdi ikən mərasimdə "Çahargah" təsnifini oxudum. Ona qədər "Cücələrim", "Qaranquşlar" nəğmələrini ifa etdiyimdən sanki bu təkrarçılıqdan yorulmuşdum. Ona görə də təsnif seçmişdim. Orada da belə sözlər var idi:

Qadan mən alım, körpə maralım,
Ayrılığından qoyma saralım.

Ertəsi gün məktəbdə ədəbiyyat müəllimim uşaqların içində məni o ki var danladı: "Bu, nə mahnıdır oxudun? Sənin yaşına uyğun deyil, uşaqsan, uşaq mahnısı oxu". Utandığımdan ağladım. Bir həftə dərsə getmədim. Həm də dərs əlaçısı idim. Direktorun təkidi ilə anam birtəhər əlimdən tutub məni məktəbə apardı".
Bəsti Sevdiyeva hələ 9-cu sinifdə oxuyarkən xalq artisti İslam Rzayevin rəhbərlik etdiyi instrumental ansamblda çıxış edirdi. Hər gün məşqə gələn qızcığaz Qulu Əsgərov, Yaşar Səfərov, Elmira Rəhimova kimi tanınmış müğənnilərlə bir ansamblda oxumağını "ömrünün qızıl anları" adlandırır. Bu barədə söyləyir: "Dərs deyib-deməməyindən asılı olmayaraq, elə böyük sənətkarlarımız var ki, onları həmişə özümüzə müəllim sanmışıq. Mən inanmıram ki, bizim nəslin arasında Rübabə Muradovanın, Sara Qədimovanın, Zeynəb Xanlarovanın qeyri-rəsmi məktəbinin şagirdləri olmasın. Gecə-gündüz biz onlara qulaq asaraq, öyrənərək sənətimizi zənginləşdirmişik. Doğrudur, ailə əsas amildir. Atam Sevdiyar neftçi olsa da, muğama çox bağlı adam idi. Hərdən zümzümə edərdi. Nənəm Ağcanın bayatıları mənim ilk məktəbim olub. Elə yanıqlı səsi vardı ki, indi də yadımdadır. O avazı, asta səslə oxuduğu bayatıların həzinliyini unutmamışam:

Bülbülün geydiyi yaşıl,
Gün dəyəndə parıldaşır,
Səni görsəm dil dolaşır,
Oxu, oxu, nazlı bülbül.

Çox sonralar bildim ki, uşaqlıq yaddaşımdan indiyə qədər yol gələn bu bayatı məşhur bir xalq mahnısının nəqarətidir".

Orta məktəbi bitirdikdən sonra Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə daxil olan Bəsti Sevdiyevanın vokal müəllimi Lütfiyar İmanov olub. Muğam dərslərini Canəli Əkbərovdan alıb. Hələ tələbə ikən Lütfiyar İmanov Bəstini özü ilə birgə nəinki respublikanın rayonlarına, eləcə də xarici ölkələrə qastrol səfərlərinə aparırmış. Rusiya, Almaniya, Türkiyə musiqisevərləri Bəstinin ifasına məftun olublar. Bu barədə mətbuat səhifələrində də maraqlı yazılar var. Bəsti həm xalq mahnılarını və muğamları məharətlə ifa edir, həm də yaxşı vokalist kimi alqışlarla qarşılanırdı.
Bəsti Sevdiyeva Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində çalışır, tələbələrə muğamdan dərs deyir.
Can atdığı odur ki, yetirmələri muğamın bütün sirlərinə dərindən bələd olsunlar, muğam dünyasının sehrli yollarında büdrəmədən irəliyə getsinlər.
Bir neçə dəfə filarmoniyada solo konserti keçirilən ucaboylu, qaraşın müğənnini çox gənc vaxtlarında Opera və Balet Teatrına - Leyli roluna dəvət ediblər. "Özüm də bilmirəm ki, niyə getmədim?" Təbii ki, illər ötdükcə yaşın diktəsi başqa hökmlər dedi. Bəsti Sevdiyeva indi Opera və Balet Teatrında müxtəlif ana rollarını yaratmaqdadır.
"Allahımdan çox razıyam. Ürəyimdən keçənlərə nail ola bilirəm. Bir ildə iki dəfə Məkkəyə ziyarətə getmişəm - 2006-cı ilin yanvar və dekabr aylarında. Təsəvvür edin ki, bu, 36 ildənbir baş tutur ki, bir ildə Məkkəyə iki ziyarət olur".
ESevincli və kədərli çağlarında (onun üçün orta hədd yoxdur) həmişə içində ovqatına uyğun xalq mahnılarını oxuyar. Bu hal uzandıqca ətrafı unudaraq öz-özünə zümzümə edər:

Evləri var, ay aman,
xana-xana,
Mən kül oldum, ay aman,
ay aman, yana-yana.
Yaylığının yanı buta,
Saldı məni, ay aman, ay aman,
yanar oda.

Yenə gözlərimizin qarşısında obalar oymaq-oymaq canlandı. Sanki alaçıqlar quruldu. Ağabəyim ağanın uzaq ellərdə qoşduğu bayatının ağır kədəri ürəyimizi xiffətə saldı. Bəsti xanım söyləyir: "Moskvada qastrol səfərində idim. Rəmiş gitarada çalırdı. Mən də "Segah" oxuyurdum. Ani fasilədə bir də eşitdim ki, aman Allah, Rəmiş "Qarabağ şikəstəsi"nin ən uca nöqtəsindədir. Tamaşaçılar ayaq üstə əl çalırlar. Sanki ürəyim yerə düşdü. Bütün varlığım titrədi. Heç vaxt mən bu şikəstəni oxumamışdım. Dahi ifaçılığına görə ürək etmirdim. Amma o gün həm Allah, həm Rəmişin çalğısı, həm də tamaşaçıların alqışı mənə gözləmədiyim qüvvət verdi. İndi də o lentə baxanda dəhşətə gəlirəm, heyrətlənirəm. Bu "Qarabağ şikəstəsi"ni çəkən mənəmmi?! Tanrıdan diləyim budur ki, sıradan bir nəfər kimi sənətkarlarımızdan sonda dayanaraq Cıdır düzündə bu şikəstəni ifa edək. Vallah, torpaqlarımız alınsın, mən "Qarabağ şikəstəsi"ni insanlar üçün deyil, Şuşanın dağlarına, daşlarına oxuyaram. Bəlkə onda rəhmətlik qayınanamın, qayınatamın ruhları dincələ. Onları bu dünyadan
Şuşa həsrəti apardı". Mənim də sözüm burada tükəndi. Özümü ovutmaq üçün yenə səsə sığındım: "Şuşanın dağları başı dumanlı".
Dünyada ən böyük mükafatı mehriban ailəsi və iki ağıllı övladının varlığı, arzusu dünyanın sakitliyi, torpaqlarımızın qaytarılması, istəyi balalarının xoşbəxtliyi olan Bəsti Sevdiyeva bizi səsi ilə Vətənə - yağı əlində inildəyən yerlərə aparırdı...


Azərbaycan.- 2008.- 29 aprel.- S. 11.