Yaqub Z.

Azaflı çinarı

  “Ədəbiyyat qəzeti”nin baş redaktoru Ayaz Vəfalıya

Əzizim Ayaz müəllim!
Səhhətimlə bağlı xaricdə olduğumdan ustad aşıq Mikayıl Azaflı tədbirlərində iştirak edə bilmədim. Odur ki, yaradıcılığını yüksək qiymətləndirdiyim görkəmli sənətkarla heç yerdə çap olunmayan deyişmələrimi və haqqında xatirəmi qəzetinizdə verməyi xahiş edirəm.
Hörmətlə, Zəlimxan Yaqub
Bakıda qəbul imtahanından sonra Borçalıya - doğma kəndimiz Bolnis Kəpənəkçiyə, qayıdırdım. “Bakı-Tiflis” qatarının kupesində üç nəfər əyləşmişdik. Qatarın tərpənməyinə cəmisi beş-altı dəqiqə qalmış dördüncü adam da gəlib çıxdı. Orta boylu, nurani çöhrəli bir kişi ədəblə salam verib, icazə istəyib əyləşdi. İlk baxışda bu kişiyə o qədər də əhəmiyyət vermədik. Səbəb də oydu ki, çox qızğın bir söhbət başlamışdım, o söhbətin kəsilməyini nə mən istəyirdim, nə də məni yaxşı tanıyan, söhbətimə aludə olan, yaxşı tanıdığım öz kəndçilərimiz. Söhbət aşıq şerinin gözəlliyindən, el şairlərinin Allah vergisi olmağından, sazın-sözün ilahi qüdrətindən gedirdi. Heç kəs sözümü kəsmir, huş-guşla məni dinləyirdi. Allahın işinə, Tanrının yazısına, mənim xoşbəxtliyimə fikir verin. Söhbət hərlənib-fırlanıb Azaflı Mikayılın üstünə gəldi. Yadımdadı, mən orta məktəbdə oxuduğum illərdə Borçalının ustad aşıqları Azaflı Mikayıldan çox danışır, çox oxuyur, onun həbsə düşməsindən, zindan şeirlərindən, məşhur aşıq Sadıq Sultanovun qızı, xalq hakimi Sara xanıma yazdığı məktubundan, “Dünya” adlı məşhur müxəmməsindən ağız dolusu deyib-danışır, çalıb-oxuyurdular. Azaflı Mikayılın Aşıq Hüseyn Saraclının vala yazdırdığı “Bağban olsan bir bağçaya, bağı gözlə-gözlə sən” divanisini saz üstündə avazla oxumaqdan doymazdım. Mikayıl Azaflının qoşmaları, divaniləri, gəraylıları mənim dilimin əzbəri idi. Ona görə də nə mən deməkdən yorulurdum, nə də qulaq asanlar dinləməkdən. Mən o qədər həvəslə şeirlər oxuyurdum ki, dinləyənlər özünü saxlaya bilmir, arada “sağ ol”, “bərəkallah”, “eşq olsun” sözlərini çox ürəklə səsləndirirdilər. Səsi çıxmayan, heç bir sözümüzə reaksiya verməyən bir adam vardısa, o da ən axırda bizə yoldaş olan bu ağsaç kişi idi. Ürəyimdə hərdən onu qınayardım ki, deyəsən, bu kişinin heç bu dünyadan, sazdan, sözdən xəbəri yoxdur, sakitcə bir tərəfdə oturub qulaq asmağında idi.
Söhbət getdikcə qızışırdı. Deyəsən, Hacıqabulu keçib Kürdəmirə yaxınlaşırdıq. Heç kəs söhbətin kəsilməyini istəmir, yatmağı, uzanmağı belə yaxın qoymurdu. Gecə-gecədən keçirdi. Nəhayət ki, bu nurani kişidən səs çıxdı. İlk sualı bu oldu:
- Oğlum, sən Azaflı Mikayılı görmüsənmi?
- Xeyr, o xoşbəxtlik mənə nəsib olmayıb.
- Bəs tanımadığın bir el şairini sənə bu qədər dərindən sevdirən nədir?
O dəqiqə cavab verdim:
- Borçalı məclisləri, Borçalı aşıqları!
Bu cavab kişinin çox xoşuna gəldi. Söhbətimizə qoşuldu. Borçalı aşıqlarını tərifləməyə başladı. Gördüm ki, saz-söz əhlidir. Söhbətimiz daha da gözəlləşdi. Nəysə... dincəlib yatmaq məqamı gəldi. Hər kəs öz yerinə uzandı. Səhər-səhər qatar Tovuz vağzalına yaxınlaşanda bu nurlu kişi dedi ki, mən burada düşməliyəm. Yuyundu, geyindi-kecindi, ağ saçlarına daraq çəkdi. Qatardan düşmək məqamı gələndə biznən sağollaşdı. İlk görüşün son ayrılığında, son anda çox isti bir səmimiyyətlə əllərimi sıxdı, məni bağrına basıb: “Oğlum, axşamdan şeirlərini əzbərdən oxuduğun Azaflı Mikayıl mənəm. Bu gündən sən mənim könül dostumsan. Mən gəzərgi adamam, harda olsan, səni tapacağam. Tanrı sənə yar olsun” - deyib, qatardan düşdü. Mən sevincimdən, heyrətimdən yerimdəcə donmuşdum. Yuxumu görürdüm, yoxsa bu həqiqət idimi? Özümü danlayırdım ki, niyə bu fürsəti əldən verdim. Az qala haqqında əfsanələr danışılan, qaçaqlığı, qoçaqlığı, aşıqlığı, şairliyi dillər əzbəri olan bu kişini niyə vaxtında tanımadım ki, mən susam, o danışa, biz də doyunca qulaq asaq. Nəysə... fürsəti əldən qaçırmışıq.
Aradan illər keçdi. Məclislərdə, toylarda, mağarlarda, Bakının konsert salonlarında, dost məclislərində çox görüşdük. Doğrudan da, aramızda yaş fərqi çox olsa da, dosta-qardaşa çevrildik. Mənim toy məclisimdə rəhmətlik Aşıq Xanlarla, Mülkülü Həsənlə iştirak elədi. Toyuma şərəf, məclisimə başucalığı gətirdi. Dəfələrlə Tovuzda, Azaflı kəndində evinin əziz qonağı oldum. Dəfələrlə Borçalıda Kəpənəkçi məclislərində görüşdük. Bir-birimizin şərəfinə şeirlər yazdıq. Deyişmələr yaratdıq. O deyişmələr, o şeirlər hamısı dillər əzbəri oldu.
Azaflı kəndinin girəcəyində, Mikayıl Azaflının evinin lap yaxınlığında çox nəhəng bir çinar ağacı var. Hər dəfə mən Azaflıya gedəndə, Əsrik dərəsi ilə üzü yuxarı qalxanda o çinarın yanında dayanır, əvvəlcə çinarı, sonra da çinara yaxın Azaflı Mikayılın məzarını ziyarət edir, qəmli düşüncələrə qərq oluram. Hər dəfə o çinarla görüşəndə elə bilirəm köküylə, gövdəsiylə, şaxələnən budaqları, pıçıldaşan yarpaqlarıyla mənə Azaflı Mikayıldan danışacaq. O nəhəng ağac mənim üçün təkcə möhtəşəm bir ağac deyil, həm də Mikayıl Azaflı çinarıdı. Kökündə, gövdəsində min illərin şəhdini-şirəsini, tarixini-yaddaşını yaşadan Azaflı çinarı.
Kim idi mənim üçün Mikayıl Azaflı?
“Haqq aşığı yaranıb ki, qəm çəkə” - deyən haqq aşığı, “Zaman məni doğrasa da, Ağa qara deyəmmərəm” - deyən həqiqət carçısı, “Qoca Azaflıyam, dilim var, lalam, Təbrizdə qardaşım, Sibirdə balam” - deyən həsrət-hicran nəğməkarı, zamanın əlləriylə dönə-dönə döyülən, zindanlar küncünə atılan dərd dağı, qəm dəryası, “Özümün əllərim döydü özümü, Çığnadı qəlbimi, tökdü gözümü” - deyən şikayətçi, “Ağarmayın, ay saçlarım, amandı” - deyən köməksiz bir Allah bəndəsi, “Gördüm daşqın bir sel aparır məni, Sən demə özümün göz yaşım imiş” - deyən, füzulinin “Şikayətnamə”sindən sonra ən böyük şikayətnamələr müəllifi, “Zəmanə seçməsə haqqı nahaqdan, Dövrandan küsməyim, bəs kimdən küsüm?” - deyən zəmanə küskünü, “Ömrümün baharı sırsıra bağlar, Sərt tufan qocaltdı, mən qocalmazdım” - deyən gözləri odlar görmüş xalqın dərd daşıyan qocası, sənət dağlarının qoca qartalı, Aşıq Hüseyn Bozalqanlı, Aşıq Nəcəf, Xəyyam Mirzə, Aşıq Mirzə Bayramovun ləyaqətli varisi, mənəvi davamçısı, XX əsr aşıq sənətinin Dədə kişilərindən biri, Zəlimxanın yol yoldaşı, könül sirdaşı, xəyali həmsöhbəti. Mən onu görmüşdüm məclislərdə, səfərlərdə, Bakıda, Borçalıda, Kəpənəkçidə, Keşəlidə...
Mən onu görürəm arzuda, xəyalda, gələcəkdə, dünyaya haqq aşiqi kimi gələnlərin ürəyində. Mən onu eşidirəm sazda, sözdə, havacatda, laylada, oxşamada. Mən onu yaşadıram ürəyimdə, söhbətlərimdə, xatirələrimdə, yaddaşımda.
Mikayıl Azaflı sənəti, onun şəxsiyyəti və şəxsi keyfiyyətləri öyrənməyə və öyrədilməyə layiq olan bir məktəbdir.
O məktəbin şagirdi, tələbəsi nə qədər çox olsa o qədər xalqın, millətin, sənətin, ruhun, yaddaşın və gələcəyin xeyrinədir. Öyrədənlərə və öyrənənlərə eşq olsun!
Ulu ozanın, böyük xalq şairinin, el aşığının ruhuna salam oslun!

Zəlimxan YAQUB
Xalq şairi
21.III.2008

Zəlimxan Yaqubla deyişmə
Zəlimxan Yaqub:
Məclis əhli yer göstərər,
Başa çəkər pir adamı.
Yüz min alçaq endirəmməz,
El qaldırsa bir adamı.

Mikayıl Azaflı:
Adam gərək qanan olsun,
Adam sayma hər adamı.
El halına yanan oslun,
Hamı istər ər adamı.

Zəlimxan Yaqub:
Qəlbi qayadan mətindi,
Sözü neçə söhbətindi.
Tülkü görmək çox çətindi,
Zəhmətində şir adamı.

Mikayıl Azaflı:
Haqq var olsun, odur arzum,
Müdəm çörək, sudur arzum.
Təbiətdən budur arzum,
Şərə düşsün şər adamı.

Zəlimxan Yaqub:
Başı uca gəzər insan,
Təmizdirsə onda vicdan.
Ləkələməz, ay Zəlimxan,
Paltardakı kir adamı.

Mikayıl Azaflı:
Azaflıyam, üzüm haqda,
Dünya ola kef-damaqda.
Min sultana, tacı-taxtda,
Dəyişmərəm zər adamı.

Yavaş yeri

Zəlimxan Yaqub:
Ay bulaq başına tələsən gözəl,
Könlümü əlimdən al, yavaş yeri.
Tərpənər yerindən dağların mehi,
Sürüşər başından şal, yavaş yeri.

Mikayıl Azaflı:
Gözəllər eşqilə çağlayan şair,
Qocanı da yada sal, yavaş yeri.
Qəlbimi qəlbinə bağlayan şair,
Ay qara saç, qaldı çal, yavaş yeri.
Zəlimxan Yaqub:
Ötməsin, aylara, illərə yalvar,
Gəzməyə nə qədər çiçəkli yal var.
Laləyə bənzəmə, bağrında xal var,
Düşməsin qəlbinə xal, yavaş yeri.

Mikayıl Azaflı:
Hər görünən dağdan səfa gözləmə,
Hər həkim əlindən şəfa gözləmə,
Hər yetən gözəldən vəfa gözləmə,
Sayma hər şirini bal, yavaş yeri.

Zəlimxan Yaqub:
Sənin şöhrətini aləmə yayır,
Zəlimxan özünü bəxtəvər sayır.
Qara saçlarından üçcə tel ayır,
Sevdiyim havanı çal, yavaş yeri.

Mikayıl Azaflı:
Aşiq var ki, bülbül, gül aşiqidir,
Aşiq var ki, şirin dil aşiqidir.
Azaflı Mikayıl el aşiqidir,
Gəl onun həmdəmi ol, yavaş yeri.

Yandı

Zəlimxan Yaqub:
Dünyanın dərdini çəkdi duyanlar,
Belində zamanın şələsi yandı.
Əridi, töküldü, əsdi, titrədi,
Yananda həmişə beləsi yandı.

Mikayıl Azaflı:
Əsrlər, tarixlər, zamanlar keçdi,
Neçə dövranların şöləsi yandı.
Şahların, xanların sarayı uçdu,
Qulların fəryadı, naləsi yandı.

Zəlimxan Yaqub:
Ağardı ahımdan dağların başı,
Yandırdı naləsi torpağı, daşı.
Axdı sinəsinə Əslinin yaşı,
Qara gözlərinin giləsi yandı.

Mikayıl Azaflı:
Dünya qumarbazdı, oynama pəki,
Əzəl-axır udur cüt ilə təki.
Qanmazlar beş aldı, qananlar iki,
Neçə dahilərin kəlləsi yandı.

Zəlimxan Yaqub:
Zəlimxan, meydanı genişdir qəmin,
Çalış azalmasın söhbətin, dəmin.
Özü yad ellərdə yanan Kərəmin,
Ərzurum dağında lələsi yandı.

Mikayıl Azaflı:
Azaflı, sahibi yaddır ləlimin,
Xəstəsi olmuşam itən dilimin.
Sahibsiz xalqımın, əsir elimin,
Mənim kimi neçə köləsi yandı.

Ədəbiyyat qəzeti.- 2008.- 18 aprel.- S. 8.