Göyyallı X.

Gələcəyə gedən ozan

Bu günlərdə kütləvi informasiya vasitələrində belə məlumat vcrildi: "Aşıq Ələsgər günləri: saz və söz bayramı" keçiriləcək." Başqalarını deya bilmərəm, mən bu məlumatı təbii və səmimi qəbul etdim. Ona görə ki, Dədə Ələsgər təqvimdən-təqvimə və yaxud mövsümdən-mövsümə yada düşən, xatırlanan sənətkar deyil. Dədə Ələsgər - bu isim həqiqi şeirin, əsl ədəbiyyatın adı çəkilən yerdə həmişə yada düşür. Onun adı Qaracaoğlan, Yunis İmrə, Sarı Aşıq, Qurbani və Aşıq Veysəlin adı çəkilən məqamlarda həmişə xatırlanır. Özü də hörmət-izzətlə. Hər bir sənətin daxili zirvələri var. Yuxarıda adlarını çəkdiyim isimlərin hər birinin ayrıca sənət zirvələri bəllidir. Aşıq sənətinin uzaqlardan görünən zirvələrindən biri də Aşıq Ələsgərdir. Ustadlar ustadı Dədə Ələsgər. Bəli, aşıqlar atası, ustadlar ustası Dədə Ələsgər. Könlü-gözü-ruhu haqdan verilən bir haqq aşığı. Dədə Ələsgər haqdan gələn nidanı dilə gətirib deyirdi:

Əgər haqq aşiqsən, meydana gəl de!

Əgər əhli-ruhsan sözün gözəl de!

Dədə Ələsgər sadəcə sözü-sözə calayan, qafiyə uyduran sıradan bir aşıq deyil. Sözü özünə-könlünə-ruhuna mehrab bilən ulu bir ozandır. Onun mehrabı haqq-həqiqət olub, Bu mehrabı-haqqı-həqiqəti min illik aşıq sənətinin yazılı nizamnaməsinə Dədə Ələsgər çevirdi.

...Xəlqə həqiqətdən mətləb qandıra, Şeytanı öldürə, nəfsin yandıra. El içində pak otura, pak dura, Dalısınca xoş sədalı gərəkdir.

... Arif ola, eyhamınan söz qana,

Naməhrəmdən şərm eyləyə, utana

Saat kimi meyli haqqa dolana

Doğru qəlbi, doğru yolu gərəkdir.

Bu məqsəd, məram haqq aşığının mənəvi düsturudur. Bütün yaradıcılığı boyu bu mənəvi düstura sidqi ürəkdən sadiq qalıb, işində, əməlində önəm verib.

Bəzən bir çoxumuz aşığa qeyri-ciddi münasibət bəsiəyirik. Bu qeyri-ciddi münasibətin özü bəzi müasir aşıqların bayağı ifa və davranışlarından su içir. Dədə Ələsgər ozanlığın-şairliyin uca məqamına yüksəlmiş bir el sənətkarıdır. Ələsgər dərsini el-obadan almış, xalq universitetini əla qiymətlərlə bitirmiş bir ozandır. Özü də sinəsi dolu, sinədəftər bir ozan, Ələsgər masa arxasında əlində qələm oturub, düşünüb-daşınıb, yazmayıb. Bizlər üçün nə əmanət qoyub gedibsə, hamısını fikirləşmədən - bədahətən düzüb-qoşub.

Ulu ozan onu ilhama gətirən hər nə varsa, dağ-daşı, göl-çəməni, qız-qadını məharətlə nəzmə çəkib - sözün sehrində rəsm edib. Könlünə-ruhuna yazdığını ilhama gəlib, dilinə gətirib, bədahətən deyib.

Dədə Ələsgər könülləri oxşayan sözlə camalın rəsmini sənətkarlıqla mükəmməlcəsinə yaradan bir haqq aşığıdır:

Nazik barmaqlıdı, şümşad əllidi, Ayna qabaqlıdı, səyyah tellidi

Şəkər söhbətlidi, şirin dillidi, Tuti kimi xoş zəbanın geyibdi.

... İş sənə agahdı, qadir İlahi, Eşq əlindən itirmişəm izahı. Ələsgərəm, budu sözün kütahı, Yar gedəndən din-imanım gedibdi.

Bu misralar böyük istedaddan, dərin zəkadan xəbər verir. Böyük ozanın ustadnamələri, qıfılbəndləri, dodaqdəyməzləri, dildönməzləri onun erudusiyasından, bilik və bacarığından xəbər verir. Belə bir fikir səslənirdi ki, Ələsgər savadsız olub, hərf belə tanımayıb... Əslində bu fikir sahiblərinin özləri də bilmədən ciddi səhvə yol veriblər. Yadımda qalan faktları sadalasam, Ələsgərin elmli-zəkalı-savadlı bir şəxs olduğu aydın olar. Ələsgər Qurani-Kərimi oxumamış olsaydı, onun surə və ayələrinin şərhini verə bilməzdi. Ərəb mədəniyyətinə bələd olmasa idi, əbcəd hesabına baş vurmazdı. Danışıq səslərinin xüsusiyyətlərindən xəbərdar olmasaydı, dodaqdəyməz, dildönməz kimi mürəkkəb şeir formalarına müraciət etməzdi.

Saz-söz adamlarının hamısı mənimlə razılaşarlar ki, Dədə Ələsgərin yaradıcılığı nöqsanlardan, kəm-kəsirdən, əyər-əskiklərdən çox-çox uzaqdır. Onun yaradıcılığına bir çox xarakterik keyfiyyətlər məxsusdur. Dil sadəliyi və fikir yükü isə aşığın hər misrasına xasdır. Nümunə üçün aşağıdakı misralara diqqət yetirək:

Əzrayılı qanlı tutmasın anam, Məni bir kirpiyi peykan öldürür.

Bu misraların şərhə ehtiyacı yoxdur. Sadə və aydın, hamının başa düşdüyü dil və fikir.

Dədə Ələsgərin adı çəkilən yerdə qeyri-iradi hamının yadına "Düşdü" qoşması düşür:

...İşarət eylədim dərdimi bildi, Gördüm həm gözəldı, həm əhli-dildi. Başını buladı, gözündən güldü, Güləndə qadası canıma düşdü.

Bu sözlərdən sonra nə deyəsən, nə yazasan?! Bircə onu demək lazımdır ki, nə yaxşı Dədə Ələsgər varmış. Bir də onu deyə bilərik ki, Dədə Ələsgərə Tanrı uğurlu bir sənət taleyi bəxş edib. Yaşadığı dövrdən üzü bəri həmişə zamanın fövqündə dayanıb. Sözü və özü dillər əzbəri olub. Ulu ozan həmişə anılıb. Bu gün də belədir. Yəqin, gələcəkdə də belə olacaq. Dədə Ələsgər dünənin və bu günün olduğu kimi, həm də gələcəyin ozanıdır. Onu söz və könül mehrabı gələcəyə aparır.

Mədəniyyət.- 2008.- 12 aprel.- S. 12.