Mustafayev C.

Kamandar

Bu günlərdə ustad Aşıq Kamandarın 75 illiyi münasibətilə "Mən ellər aşığı Xan Kamandaram" adlı nəfis şeirlər toplusu işıq üzü görüb. İctimai Televiziya və Radio Yayımları Şirkəti ilə "Pedaqogika" nəşriyyatının birgə layihəsi əsasında çap olunan bu kitabda böyük sənətkarın seçmə şeirləri toplanıb. İradə Akifqızının çapa hazırladığı kitaba rəssam Qafar Sarıvəllinin maraqlı illüstrasiyaları və professor Camal Mustafayevin ön sözü dqxil edilib. Oxucularımız üçün maraqlı olacağını nəzərə alaraq, ön sözü qəzetimizdə dərc edirik.

Mən ellər aşığı Xan Kamandaram

Doğma köklərdən gələn yaddaş biçimlə yaşa dolduqca dərinləşir. Onun cazibə qüvvəsi bizi özlüyümüzə qaytarmaq gücünü artırır. Bu qüvvə bizləri varlığımızın tükənməz ana qaynaqlarının duruluğuna qovuşmağa yönəldir. Ən başlıcası könlümüzdə yurd sevgisi, el qayğısı yaşadır. Söhbət qanımızda, ruhumuzda daşıdığımız saz-söz yaddaşından gedir. Bunun üçün biz ulu ozanlarımıza, ustad aşıqlarımıza borcluyuq. Borçalı ozan-aşıq ocağının burda yeri ayrıcadır. Əzəldən bəri Borçalı sazlı-sözlü diyar kimi tanınıb. Qorqud atanın nəfəsi çoxdan burda sakinləşib, kök atıb. Bu gün onun nəfəsini burda ustad Kamandarın sözü, eləcə də lentlərə köçürülmüş sazının və özünün səsi yaşadır. Şöhrətin zirvəsində yüksələn, füsunkar sənətkar Aşıq Kamandar Əfəndiyev! Onun Borçalıda Xındı Məmməd, Əmrah Gülməmmedov, Hüseyn Saraçlı kimi böyük müasirləri olub. Qarayazıdan Aşıq Alxan onun bu müasirləri sırasında anılmalıdır. Onların hər biri təkrarolunmaz ustad sənətkar kimi tanınıb. Kamandar 50 illik coşqun aşıqlıq fəaliyyətində özünün heyranlıq doğuran sənət dünyasını yaradıb. Ruhən Əmrahın sənət dünyasına yaxın və onun yaradıcı davamçısı olub. Əmrah saz havalarını sehrli barmaqlarıyla zənginləşdirən, təkmilləşdirən yenilikçi aşıq-bəstəkar olaraq tarixdə qaldı. Kamandar bu meyli xüsusi həssaslıqla, istedadla inkişaf etdirdi. Hər havanı çoxahəngli, bitkin musiqi əsəri kimi yeni ruhla, yeni məlahətlə səsləndirdi. Üstəlik mahnıları qeyri-adi musiqi gözəlliyinə malik səslə ifa etdi. Onun səs sənətkarlığı, səs imkanlarının zənginliyi, genişliyi yeqin hələ heç bir aşıqda olmayıb. Adicə bir qoşma Kamandarın ifasında canlanır, mənalanır, zənginləşirdi. Şeir söyləyəndə saz havalarıyla özü-özünə müşayiət edirdi. Ahəng ahəngə qovuşur, sözün musiqili imkanları üzə çıxırdı. Bu bənzərsiz ustalığı yalnız Aşıq Kamandar nümayiş etdirirdi. Hər mahnıya, hər havaya o, nə qədər dərin duyğu, ürək çırpıntıları aşılayırdı. Saz çalanda havalara, oxuyanda mahnılara can verməsi çox heyrətamiz idi. İlhamla çalmaq, ilhamla oxumaq bir adamda nadir cəmləşir. Bəzən bilmirsən bu vəhdətdə hansı cəhətə üstünlük verəsən. Bundan başqa Kamandar aşıq poeziyasının, dastanlarımızın canlı xəzinəsi idi.

Aşıq Kamandar istedadının bir cəhəti də aşıq şeirinin bütün biçimlərində onun sənətkaranə yazıb-yaradan şair olması idi. İlk öncə xatırlamaq gərəkdir: Kamandar şeirlərində gah öz adını, gah da "Ceyhun" təxəllüsünü yazırdı.

Hər birimiz üçün Vətən duyğusu doğulduğumuz torpaqdan başlanır. Sonra getdikcə bu duyğunun sərhədləri genişlənir, məzmunu dərinləşir. Kamandarın Borçalıya ehtiramı eyni zamanda Azərbaycan dünyasma ehtiram idi.

Aləm bilir bağçalısan, bağlısan, Hər fəsildə dövlətlisən, varlısan. Ağır dağlar kimi çox salğarlısan, Vüqarın nur saçır üzə, Borçalı!

Bu kitabda müəllifin aşıq şeirinin ənənələrinə uyğun ustadnamələri, nəsihətnamələri ön plana çəkilir. Elin əxlaq meyarı baxımından yaxşıya, pisə qiynnət qoyulur. Mərdliyə, mehribanlığa, dostluğa çağırış bu şeirlərin əsas motivlərindəndir. Xalqa faydalı olan insana ehtiram bəsləmək doğru sayılır. İnsanın ucalması üçün öz elinə bağlılığı əsas götürülür. Bu mənada sənəlkarın el qarşısında məsuliyyət daşıdığı bildirilir.

Sənin hörmətini özün gözlə sən, Sənətin hörməti elə bağlıdır - deyəndə Aşıq Kamandar tamamilə haqlıdır. Aydın məsələdir, istedad onu daşıyanın xüsusi mülkiyyəti deyil, elin sərvətidir və elə də qayıtmalıdır. Yaratmaqla, elin mənəvi xəzinəsinə öz töhfəsini verməklə sənətkar onu xalqa qaytara bilir. Xalqın ümumi istedadından kimin payına nə düşürsə, onun şöhrəti də o qədər olur. Sənətkar öz xalqının həmişəcavan duyğularını, arzularını ifadə edir. Ürəkdən-ürəyə gedən yolun bələdçisi ilhamla yaradan sənətkardır.

Kamandar şeirlərində dönə-dönə öz sənətinə məhəbbətindən danışır. Bu həqiqəti onun pərəstişkarları şeirlərini oxumazdan əvvəl bilirlər. O, dinləyicilərinin yüksək bədii zövqünə inanırdı, ona görə daim axtarışda, daim yeniləşməkdə idi. Kamandarın inamı belə idi: sənətə məhəbbət vətən sevgisindən ayrılmazdır. Sazı-sözü ucaltmaq, doğma elə müqəddəs ehtiramı ucaltmaqdır.

Kamandaram, çaldım telli sazımı, Nəsillər dinlədi xoş avazımı. Ellər dedim, ellər çəkdi nazımı, Vətənimə məhəbbətdən doymadım.

Bu deyilənlər Kamandarın sənət dünyasını kəşf etmək üçün, heç şübhəsiz, çox azdır. Burada bir həqiqəti bilmək lazımdır. Aşıq Kamandarın zəngin sənətində SAZ, SƏS, SÖZ vəhdətdə idi.

Şərq.- 2008.- 1 aprel.- S. 7.