Mükərrəmoğlu M

Mükərrəmoğlu M.

Bu sözlər böyük sənətkar, xalq artisti, professor Mehdi Məmmədova məxsusdur

Təbiətcə çox sakit, təmkinli insan olan Mehdi Məmmədovda aydınca hiss olunan ziyalı görkəmi var idi. Astadan danışar və həmsöhbətini asanlıqla öz təsir dairəsinə salmağı bacarardı. Tərifdən xoşu gəlməzdi, həmişə də qəzetlərə müsahibə verməkdən qaçardı. Şəhərdə tək dolaşmağı xoşlayardı. Elə bilirdin ki, həmişə fikir içindədir. Qaşqabaqlı adam təsiri bağışlayırdı. Bunlar xalq arstisti, professor Mehdi Məmmədovun yalnız zahiri əlamətləri idi. İçində isə özgə bir dünya yaşayırdı. Daxili dünyasının zənginliyi onun rollarında, quruluş verdiyi tamaşalarda özünü büruzə verərdi.
Mehdi Məmmədov 1918-ci ildə Şuşada papaqçı ailəsində dünyaya gəlmişdi. Buranın gözəl, ürək açan, füsunkar təbiəti balaca Mehdinin ruhunda özgə bir aləm yaratmışdı.
Sonradan atası, papaqçı Əsədulla kişi dolanışıq ucbatından Bakıya köçür. Balaca Mehdi orta təhsilini burada alsa da, teatra həvəsi onu bir an belə rahat buraxmırdı. Və günlərin birində dostu Gündüzlə İşçi Teatrına gəlir. Burada rejissor Həbib İsmayılovla görüşür. Bu görüş təsadüfi xarakterli olsa da balaca Mehdinin gələcək taleyində çox əhəmiyyətli rol oynadı. Belə ki, o həyat yolunu dəqiqləşdirdi və 1935-ci ildə təhsil almaq məqsədilə Moskvaya yollandı. İşçi teatrında xeyli rollar oynamışdı, böyük sənət adamları ilə tanış olmuşdu. Burada sənət dərslərindən elə bir çətinlik çəkməsə də, dil öyrənmək sarıdan xeyli problemlə qarşılaşdı. Ancaq bu da ötəri çətinlik idi və Mehdi müəllim tezliklə qabaqcıl tələbələr sırasına çıxa bildi. O, tələbəlik illərindən Stanislavski sisteminin elmi-nəzəri əsaslarını öyrənməyə böyük həvəs göstərdi.
Burada bir məqamı xatırlatmaq istərdim. Mən özüm də universitetdə təhsil aldığım 1973-cü ildə Teatr Xadimləri İttifaqının təşkil etdiyi kursda Mehdi müəllimin K. S. Stanslavski ilə bağlı mühazirəsinin dinləyicilərindən olmuşam. O, vaxt Mehdi müəllimin Stanislavskiyə həsr etdiyi “Böyük vətəndaş, dahi sənətkar” kitabı yenicə çapdan buraxılmışdı. Və mənim jurnalist fəaliyyətim də həmin tədbir haqqında məlumatın ”Azərbaycan gəncləri” qəzetində dərc olunması ilə başlamışdı. Əlbəttə, bunları xatırlatmaqla onu demək istəyirəm ki, Mehdi Məmmədov təkcə rejissor, aktyor kimi yox, həm də gələcəyin alimi kimi yetişirdi. O, dünya və Azərbaycan teatr tarixini, teatrın estetik mahiyyətini öyrənir və bu istiqamətdə tədqiqatlar aparırdı.
Amma o rejissor sənətinə yiyələnmişdi və Moskva teatr məktəbi onu əsl rejissor kimi də yetişdirmişdi.
İlk debütü isə Məmmədhüseyn Təhmasibin “Bahar” pyesi oldu. Onun seçdiyi bu əsərə ilk dəfə rejissor Ələsgər Şərifov quruluş vermişdi və o heç çəkinmədən əsəri yeni quruluşda hazırladı. Elə ilk tamaşadan da Mehdi müəllimin yaradıcılıq istiqaməti müəyyənləşdi. Onun əsas mövzusu insan və onun taleyi idi. Bu bəşəri mövzu əslində olduqca mürəkkəb, çətin və hətta bəzən sonu görünməyən bir mövzudur. Lakin Mehdi müəllim özünü hazırlamışdı və elə ilkin tamaşasında da insan münasibətlərini psixoloji mübarizənin mərkəzinə çəkmişdi. Mehdi Məmmədovun yaradıcılığının ilkin dövrü Birinci Dünya müharibəsinin ağrılı illərinə düşmüşdü. Nəzərə alsaq ki, o ilk tamaşasını 1940-cı ildə nümayiş etdirmişdi, sonrakı illərin çətinliyi aydın hiss edilər.
Kirovabad (Gəncə) Dövlət Dram Teatrında çalışdığı ilk illər onlarla səhnə əsərinə quruluş verdi. O, bu teatrın rejissoru, həm də bədii rəhbəri idi. Müharibə dövründə Gəncə teatrında əsasən vətənpərvərlik mövzusunda tamaşalar göstərilirdi. Mirzə İbrahimovun “Madrid”, Zeynal Xəlilin “İntiqam”, Molyerin “Vasvası xəstə”, Üzeyir Hacıbəyovun “O olmasın, bu olsun”, Cəfər Cabbarlının “Od gəlini”, Səməd Vurğunun “Vaqif”, N.Filippovanın “Partizan Kostya”, Mehdi Hüseyn və İlyas Əfəndiyevin “İntizar”, Zeynal Xəlilin “Qatır Məmməd” kimi əsərlərini məhz bu illərdə tamaşaya qoydu. Bu tamaşalarda rejissor öz dəst-xəttini formalaşdırdı. Ancaq onun elmə olan həvəsi getdikcə artırdı. Moskvada aspiranturaya girmək istəyirdi. Lakin o Bakıya qayıtdı və Teatr İnstitutunun rejissor sənətkarlığı kafedrasında müəllim kimi fəaliyyətə başladı. Müharibədən sonra o həm də M. Əzizbəyov adına Akademik Dram Teatrında rejissor kimi çalışmağa başladı. Rejissor yaradıcılığının böyük bir dövrü bu teatrla bağlı oldu. On il ərzində bu teatrda 12 pyes tamaşaya qoymuşdu. Amma 1953-cü ildə Azərbaycan Dövlət Opera və Balet Teatrında “Sevil”ə quruluş verdi və bu tamaşa böyük müvəffəqiyyətlə nümayiş etdirildi. O, sonralar bu teatrda baş rejissor da təyin olunmuşdu. Bir müddət bu teatrda çalışan rejissor 1960-cı il oktyabr ayının 22-də yenidən Akademik Dram Teatrında baş rejissor kimi qayıtdı. Onun adı yenidən bu teatrın afişalarında görünmyə başladı. Hüseyn Mehdinin “Alov”, M. İbrahimovun “Kəndçi qızı” tamaşaları o dövrdə ən çox tamaşaçı toplayan səhnə əsərləri oldu.
Sonradan bir müddət o, S.Vurğun adına Rus Dram Teatrında baş rejissor kimi də çalışmışdı.
Mehdi müəllim elmi işini davam etdirmək arzusunda idi. 1963-cü ildə Azərbaycan Dövlət Universitetinin estetika-etika kafedrasına professor təyin olundu. 1987-ci ildə doktorluq dissertasiyasını uğurla müdafiə edən professor Mehdi Məmmədov elə həmin il “Canlı meyit”in məşqlərinə başladı.
Çox işləyirdi. Dərs deyirdi, sonra məşqlərə gəlirdi. Amma yorulmaq bilmirdi. Sonra yenidən İncəsənət İnstitutuna qayıdan professor burada kafedra müdiri təsdiq olundu. Rejissorluqdan, aktyor sənətindən, dramaturgiyadan dərs də deyirdi.
M. Əzizbəyov adına Akademik Dram Teatrında onun səhnəyə qoyduğu əsərlərə həmişə böyük tamaşaçı axını olardı. Dəfələrlə bu tamaşalarda iştirak etmiş və Mehdi müəllimin tamaşadan sonra sürəkli alqışlarla qarşılanmasının şahidi olmuşam.
Mehdi müəllimin “Qısa estetika lüğəti”, “Teatr düşüncələri” kitabları həmişə stolüstü kitablarım olub. Ümumiyyətlə, o, teatrın estetik dəyərini yüksək qiymətləndirir və əslində insanın daxili gözəlliyini bütün dəyərlərdən üstün qiymətləndirirdi. Bizə belə gəlir ki, onun estetik görüşləri ayrıca bir tədqiqatın mövzusudur. Əslində onun kitablarında bu görüşlərin mahiyyətini tapmaq mümkündür. Mehdi müəllim əsl mənada filosov rejissor idi. O, dünyanın, zamanın, insanların problemlərini yaşayırdı və bu yaşantılarını da quruluş verdiyi əsərlərə gətirirdi. O, təkcə rejissor kimi deyil, həm də aktyor kimi teatrımızın inkişafına yaxından köməklik göstərmişdir.
Onun oynadığı rollarda klassik üslub daha aydın nəzərə çarpdırdı. O, Xəyyamı da oynamışdı, Petrosu da. Öz quruluşunda olan “Xəyyam” və “Meşşanlar” tamaşalarındakı bu rolları əsl aktyor oyunları idi. O, obrazın bütün daxili dünyasını açmağa çalışır, tərəf-müqabilini də buna sövq edirdi. Onun aktyor yaradıcılığında bir ekran qəhrəmanı da var. 1959-cu ildə rejissor Rza Təhmasibin ekranlaşdırdığı “Onu bağışlamaq olarmı?” filmində Mehdi Məmmədov cinayət axtarışı əməkdaşı Qaya rolunda çəkilmişdi. Bu təmkinli, öz peşəsini sevən milis polkovnikinin həyata keçirdiyi uğurlu əməliyyat nəticəsində öz bacısının qatili tapılır. Mehdi müəllim bu obrazı o qədər ustalıqla ifa edir ki, tamaşaçı həqiqətən onun oyun tərzinə heyran qalır. Çox əfsus ki, kinematoqrafçılarımız bu böyük sənətkarın istedadını kino sahəsinə yönəldə bilmədilər və Qaya onun kinoda yeganə rolu oldu.
Mehdi Məmmədovun yaradıcılığı milli teatrımızın inkişafında əhəmiyyətli rol oynamışdır. Onun yaradıcı irsi söz yox ki, neçə-neçə tədqiqat əsərlərinin mövzusu olacaq. Çünki Mehdi müəllimin milli teatrımızdakı xidmətləri hədsizdir. O, nəinki rejissor kimi, həm də nəzəriyyəçi alim kimi teatrımızın elmi əsaslarının yaradılmasına böyük töhfələr vermişdir.
Bu gün bu nəhəng sənətkarın yetişdirməsi olan onlarla rejissor və aktyor müstəqil Azərbaycanımızın mədəniyyətinin inkişafının xidmətində dayanmışdır.
Mehdi Məmmədovun 90 illik yubileyi ərəfəsində söz yox ki, onun xatirəsinə həsr olunan tədbirlər, elmi konfranslar keçiriləcək və xalqımızın mədəniyyət tarixində öz yeri olan bu müqtədir sənətkar böyük məmnunluqla yad ediləcək.
Və son olaraq onu demək istəyirəm ki, nə yaxşı Mehdi müəllimin bizə çox dəyərli kitabları qalıb. Onun kitabları arasında ən qiymətli monoqrafiyası olan “Teatr düşüncələri”ni oxuyun və onda sizdə də Mehdi müəllimin böyük alim, istedadlı rejissor, həm də bacarıqlı bir aktyor olduğuna əminlik yaranacaq.

Xalq qəzeti.- 2008.- 10 aprel.- S. 7.