Qafarova Z.

 

"Xeyir Şər" baleti Opera Balet Teatrının səhnəsində

 

Görkəmli Azərbaycan bəstəkarı Tofiq Bakıxanov xalqımızın mədəniyyəti tarixində özünə layiqli yerlərdən birini tutur. Yaradıcılığa 50-ci illərin sonu 60-cı illərin əvvəllərində başlamış T.Bakıxanovun əsərləri respublikamızın hüdudlarından uzaqlarda böyük şöhrət qazanmışdır.

O, həmişə xalqın həyatı ilə ayaqlaşır, öz əsərlərində müasir gerçəkliyi ona xas olan forma, obraz rənglərdə ifadə etməyə çalışır.

Onu da yada salaq ki, T.Bakıxanov öz zəngin bəstəkarlıq yaradıcılığı ilə ulu babaları kimi (Abasqulu Ağa Bakıxanov, Əhmədağa Bakıxanov) xalqına xidmət etmiş ona daim şərəf gətirmişdir. T.Bakıxanovun əsərləri Fransada, Lüksemburqda, Monakoda, Bolqarıstanda, Rumıniyada, habelə keçmiş SSRİ-nin bır çox şəhərlərində səslənmişdir. Bəstəkar Türkiyədə, İranda, Şimali Kipr başqa ölkələrdə yaradıcılıq ezamiyyətində olmuşdur.

T.Bakıxanov müxtəlif janrlarda yazılan əsərlərin müəllifidir. O musiqinin, demək olar ki, bütün janrlarına müraciət etmiş əsərləri nəinki Azərbaycanda, eləcə bir çox ölkələrin səhnələrində nümayış etdirilmiş, yüksək nailiyyət qazanmışdır. Belə ki, bəstəkar 8 simfoniya, 5 simfonik poema, 5 simfonik muğam ("Nəva", "Şahnaz", "Rahab", "Humayun", "Dügah"), 26 müxtəlif alətlər üçün yazılan konsertin, kamera ansamblı üçün yazılmış irihəcmli əsərlərin, 100-dən artıq mahnı romansın, eləcə bəstəkar N.Məmmədovla birlikdə 3 muşiqili komediyanın müəllifidir.

T.Bakıxanovun çoxşaxəli yaradıcılığının dəyərli hissəsini müxtəlif dövrlərdə yazılan 3 baleti təşkil edir. Bəstəkarın ilk baleti əmək qəhrəmanlarına həsr olunmuş birpərdəli "Xəzər balladası"nın premyerası 1968-ci ildə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Ope-ra Balet Teatrının səhnəsində olmuşdu.

Bu əsər həmçinin Gəncə, Moskva, Sankt-Peterburq, Kiyev, Kislovodsk şəhərlərində oynanılmış, Parisdə keçirilən VII Beynəlxalq rəqs festivalında (1969) "Şan-Elize" teatrında numayiş etdirilmişdir. "Xəzər balladası", eləcə Fransada, Lüksemburqda Monakoda göstərilmişdir.

"Xəzər balladası"nın müvəffəqiyyətlərindən ruhlanan T.Bakıxanov rus şairi Sergey Yeseninin "Fars motivləri" başqa poetik əsərləri əsasında "Şərq poeması" baletini yaradır. Lakin baletin premyerası yaradıldığı vaxtdan 20 il sonar - 1988-ci ildə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının nəzdindəki Şövkət Məmmədova adına Opera studiyasının səhnəsində həyata keçirildi.

Bu yaxınlarda M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera Balet Teatrının səhnəsində Tofiq Bakıxanovun "Xeyir Şər" baletinin premyerası olmuşdur.   

Bu balet Nizaminin "Xəmsə"si əsasında yazılmışdır.

Musiqişünaslığımızda dahi Ü.Hacıbəyovun "Sənsiz" "Sevgili canan" qəzəl-romanslarından başlayan Nizami mövzuları F.Əmirovun "Nizami" simfoniyasında, Qara Qarayevin "Leyli Məcnun" simfonik poemasında, "Yeddi qözəl" baletində başqa əsərlərdə öz təfsirini tapmışdır.

T.Bakıxanovun "Xeyir Şər" baleti Nizaminin 850 illiyinə həsr olunmuş müsabiqədə digər Azərbaycan bəstəkarlarının əsərləri ilə yanaşı mükafata layiq görülmüşdür.

Bir faktı da yada salmaq istərdim ki, Bakı şəhər ictimaiyyəti T.Bakıxanovla ilk dəfə skripkaçı-solist kimi tanış olmuşdur. Hələ tələbəlik illərində o konservatoriyada, filarmoniyada keçirilən konsertlərdə bu musiqi aləti ilə çalmağa başlamışdır. çox maraqlıdır ki, o vaxt Nizaminin 800 illiyinə (1947) həsr edilmiş yubiley konsertində Vyetanın IV konsertinin parlaq ifası T.Bakıxanovun yadda qalan çıxışlarından biridir.

Budur, 50 ildən sonra T.Bakıxanov bir bəstəkar kimi Nizaminin 850 illiyinə birpərdəli balet yazır.

Onu da qeyd edək ki, "Xeyir Şər" baletinin musiqisi ilk dəfə 1992-cı ildə keçirilən Azərbaycan bəstəkarlarının plenumunda İsmayıl Hacıyevin dirijorluğu ilə Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında simfonik orkestr tərəfindən ifa olunmuşdur.

Maraqlıdır ki, əsər ilk dəfə M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Opera Balet Teatrında dinlənilib qəbul olunmuşdu.

Sonra nədənsə tamaşa bu böyük səhnədə deyil, konservatoriyanın Şövkət Məmmədova adına opera studiyasında öz səhnə təcəssümünü tapdı. Tamaşada isə professional balet ustaları deyil, əsas etibarilə xoreoqrafik məktəbin tələbələri iştirak etmişdilər.

Sevindirici haldır ki, T.Bakıxanovun "Xeyir Şər" baleti, nəhayət, M.F.Axundov adına Opera Balet Teatrının səhnəsində öz təcəssümünü gördü.

Sözsüz ki, T.Bakıxanovun "Xeyir və Şər" baleti Nizami dühasının musiqidə təfsirinə aid gözəl nümunələrdən biridir.

"Xeyir və Şər" baletinin yeni quruluşunun tamaşaya qoyulması T.Bakıxanovla birlikdə libretto müəllifi və quruluşçu baletmeyster, Azərbaycan Respublikasının xalq artisti, SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı Tamilla Şirəliyevanın əsərin yeni redaksiyasını hazırlayaraq tamaşaçılara müasir tərzdə təqdim etməsi təqdirəlayiqdir.

Əvvəla, baletin librettosunun ilk variantında olan bir neçə surət ixtisar edilmiş və əsasən diqqət Nizami ideyasının ümumi şəkildə açılıb göstərilməsinə istiqamətləndirilmişdir.

Demək olar ki, bu baletdə də T.Bakıxanov o biri əsərlərdəkı kimi yaradıcılığına xas olan prinsiplərə əsaslanır.

Belə ki, yaradıcılıq üslubunun yüksək professional səviyyəsini nümayiş etdirərək baletin musiqi dili xalq musiqi mənbələrindən bəhrələnərək klassik musiqi qanunları ilə müasir ifadə vasitələrinin vəhdətindən meydana gəlmişdir.

Tofiq Bakıxanovun yaratdığı əsərin səhnədə öz lazımi təcəssümünü tapması, əlbəttə, teatrın yaradıcı kollektivinin müvəffəqiyyətidir. Bəstəkar və baletmeysterlə yanaşı bu əsər musiqi rəhbəri və dirijor, xalq artisti Cavanşir Cəfərov, quruluşçu rəssam, Azərbaycan respublikasının əməkdar rəssamı T.Tahirov, balet truppasının, ümumiyyətlə, işçi qüvvənin teatrın direktoru Akif Məlikovla birlikdə çalışqanlığının uğurlu nəticəsidir.

Onu da qeyd etməliyəm ki, teatr kollektivinin səyi nəticəsində yaranan "Xeyir və Şər" baleti tamaşaçılar, musiqisevərlər üçün böyük bir töhfədir.

Bundan başqa, gənc nəslin tərbiyəsi və zövqlərinin artmasında belə əsərlərin böyük əhəmiyyəti vardır.

 

Respublika.- 2008.- 17 aprel.- S. 7.