Qaliboğlu E.

Şərq musiqisinin peyğəmbəri

"Cabbar Qaryağdıoğlunun yaradıcılığı mənəvi sərvətimizin mirvarisidir"

Zəngin Azərbaycan musiqisinin daim yaşarı olmasında şübhəsiz, muğamat xüsusi rol oynayır. Muğamat ümumşərq mənəvi sərvəti olsa da, onun yaradılmasında Azərbacan Türklərinin müstəsna xidmətləri danılmazdır. İnsan ruhunun muğamatda şöbələr vasitəsilə - pillə-pillə kamiliyə yüksəlməsi və həqiqətə yetməsini rəmzi şəkildə ifadə edən bu əsrarəngiz musiqini çağdaş dövrdə daha təkmil, türk ruhunu bəşəri səviyyədə yaşadan, təsdiq edən də məhz Azərbaycandır. Təsadüfi deyil ki, dünya musiqi mədəniyyətində ayrıca "Azərbaycan muğamları" anlayışı, Azərbaycan muğamlarının əvəzsizliyi barədə qərblilərin ciddi etirafları, həmçinin muğamı özündə yaşadan digər millətlərdən olan şərqlilərin çılğın məmnunluqları var.

Muğamatı oxumaqla muğamı yaratmaq arasındakı fərqi arif oxucu gözəl anlayır. Bununla belə, muğamatı özünəməxsus oxumaq da yerə-göyə sığmayan fitrət işi istəyir. İndi çoxları deyir ki, heç olmasa, muğamlarımızı olduğu kimi qoruyub saxlayaq. Bu gün muğamata əlavələrin, improvizasiyaların dəbləşdiyi bir zamanda muğamın biçimcə toxunulmaz olmasını anlamaq son dərəcə gərəkli və xəlqi işdir... Azərbaycan muğam sənətinin bizə bəlli olan ünlü səslərindən biri tərəddüdsüz olaraq Cabbar Qaryağdıoğludur. Cabbar Qaryağdıoğluda orijinal xanəndəlik vardı. Onun qocalıqda belə ara vermədən, böyük bir ağrıyla oxuması insanın texniki səs imkanları yox, ruhani, zaman səddini aşan imkanları haqqında təsəvvür yaradır. Dərinə varanda indi gözəl, bəzəkli səs çoxunda var, amma bu səslərin ilahi olduğunu düşünmək belə olmur. Burada səsdəki ağrı ümumən insaniliyin ifadəsi demək olur. Buradaca məşhur heykəltəraş, Cabbar Qaryağdıoğlunun qardaşı oğlu Cəlal Qaryağdının vaxtilə danışdığı bir məqamı xatırlayıram: o, söhbətlərində nəsillərinin "Qaryağdı" adlanmasını belə xatırlayardı. Cabbar Qaryağdıoğlunun atası İsmayıl uşaqkən tez-tez soyuq havada bayıra qaçdığı üçün evdəkilər narahat olub "Ay İsmayıl, keç içəri, qar yağdı" - deyərmişlər. O "qar yağdı", bu "qar yağdı"; sonradan bu ayama uşağın adı olub: hamı başlayıb İsmayılı "Qaryağdı" çağırmağa.
"Qaryağdı" soyunun adını əvvəlcə Cabbar Qaryağdıoğlu, sonra isə Cəlal Qaryağdı məşhurlaşdırıb. Həmişə Cəlal Qaryağdı inamla deyərdi ki, bizdən sonrakılar da Qaryağdı olacaq.

Bu qənaətləri tanınmış araşdırmaçı, mərhum Firidun Şuşinskinin yenicə işıq üzü görmüş "Şərq musiqisinin peyğəmbəri" kitabı üstə düşünərkən yazıram. Kitabı tərtib edən, nəşrə hazırayan, ön sözün müəllifi Aslan Kənan, məsləhətçi tarix elmləri doktoru Ataxan Paşayev, redaktoru isə Maarif Teymurdur.

Aslan Kənan ilk öncə kitabın müəlifi Firidun Şuşinski haqqında ətraflı bilgi verir. 1949-cu ildə o vaxtkı Azərbaycan Dövlət Universitetinin tələbəsi olan Firidun Şuşinski arxivdə Stalinin Nərimanova məktubuna rast gəlir, heyrətlənərək bu barədə, ümumiyyətlə isə Nərimanova o dövrdə münasibət barədə soruşur; professorlar ona cavab verməyərək susurlar. Belədə Şuşinski Mircəfər Bağırova məktub yazır, Bağırov onu çağırır, xeyli söhbət edir. Onu bu hərəkətinə görə universitetdən qovurlar, lakin Bağırov biləndən sonra yenidən bərpa olunur...

A.Kənan onun Şuşa ilə bağlı araşdırma işi haqqında yazır: "Şəxsi pulu hesabına ayrı-ayrı şəxslərdən musiqi tariximizdən bəhs edən sənədlər alan, gecə-gündüz gərginliklə işləyən, hər cür çətinliklərə sinə gərən Firidun bəy bu əsərə görə onu gələcəkdə nə gözləyəcəyini düşünmürdü. Nəhayət, 1968-ci ildə "Şuşa" əsərini geniş, əhatəli işləyib oxucuların müzakirəsinə verir... F.Şuşinski və onun kitabının məsələsi MK-nın bürosuna çıxarılır, əsər və onun müəllifi sərt tənqidə məruz qalır... Bu kitabın çapını gözləyən tədqiqatçıya əsərin yeni nəşrin görmək qismət olmur. Yalnız musiqişünasın ölümündən sonra əsər oğlu Məhəmmədin təşəbbüsü ilə nəşr olunur. F.Şuşinski yazırdı: ""Şuşa" kitabının üstündə başım nələr çəkmədi. O zaman mən ermənilərin əlindən 3 ay Şuşaya gedə bilmədim. Küçədə, hər yerdə məni daşa basırdılar. Dəfələrlə evimin küçə qapısını və pəncərələrini sındırdılar, telefon xəttimi kəsdilər. Bir neçə dəfə sui-qəsd də etdilər. Məni aradan götürmək üçün başıma 6 milyon manat pul qoymuşdular".

"Ön söz" yazarı inanır ki, F.Şuşinskinin irsi geniş araşdırmaya cəlb olunacaq. Kitabın girişində vaxtilə mərhum bəstəkar, xalq artisti, profesor Süleyman Ələsgərovun Cabbar Qaryağdıoğluya həsr olunmuş əsərə yazdığı rəy də dərc edilib: "Qaryağdıoğlu 70 il Şərq musiqisindən hekayətlər söyləyib, onlarca mahnı və təsniflər bəstələyib. Böyük xanəndə həmçinin muğamların ifaçılıq üsullarında çox dəyişikliklər edib, islahatlar keçirib. 70 il o, yorulmaq bilmədən Azərbaycan musiqisini dünyanın çox ölkələrində təbliğ edib, milli musiqimizi yad təsirlərdən qoruyub. Cəsarətlə demək olar ki, Azərbaycan vokal sənəti tarixində bu məharətdə, bu qeyrətdə oxuyan ikinci bir xanəndəni təsəvvür etmək qeyri-mümkündür. Dünya vokal məktəbi tarixində heç bir müğənni 70 il oxumayıb. O, 84 yaşına kimi tarın Do kökündə oxuyub, bir dəfə də olsun, Si kökündə ifa etməyib. Bu, ifaçılıq aləmində ağlagəlməz cəsarət, məharət və möcüzə idi".

Kitabda məşhur xanəndə Cabbar Qaryağdıoğlunun yaradıcı obrazı bütünlüklə açılır. Onun xanəndəlik məharəti haqqında danışan Firidun Şuşinski yazır: "Azərbaycan musiqisi tarixində yeni bir mərhələnin açılması Cabbar Qaryağdıoğlunun adı ilə bağlıdır. Biz Cabbar Qaryağdıoğlunu böyük xanəndə, məşhur musiqi xadimi və vokal sənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri kimi tanıyırıq. O, oxuduğu muğam və mahnıları xalqdan alaraq həmin mahnıları özünün incə səsi və ifaçılıq məharəti ilə bəzəyərək yenidən xalqa verib. Cabbar Qaryağdıoğlunun yaradıcılığı mənəvi sərvətimizin mirvarisidir".

Xalq cəbhəsi.- 2008.- 27 avqust.- S. 14.