Məhərrəmova
T.
Azərbaycan musiqisinin atası
Qurban Pirimov hamı üçün nümunə idi
Onun sehirli
tarında 70 il Gülablı
bülbüllərinin səsi əks-səda vermişdi. Onun özü kimi qoca tarı da eyni eşq, eyni
həvəslə səslənmiş, məclislərimizi
bəzəyərək bizə füsunkar Şərq
musiqisindən qəribə hekayətlər
söyləmişdi. 70 il bir
sinədə yurdumuza car olmuşdu onun tarının
sədası. Cabbar Qaryağdının, Bülbülün,
Xanın, İslamın xoş səsi vardı bu tarda. Böyük heyranlıq və
məhəbbətlə andığımız ustad
sənətkar həyatda olmasa da, ecazkar musiqisi
qəlblərdə yurd salıb.
Uşaqlıqdan
çal-çağırlı
İllər keçir... Bir payız günü böyük xanəndə
Cabbar Qaryağdıoğlu Gəncəyə toy
məclisinə dəvət edilir. Gənc
tarzən İslam Abdullayevlə birlikdə böyük
xanəndənin görüşünə gəlir.
Cabbar Qurbana bir qədər tar çaldırır. Çox xoşuna gəldiyindən İslamın
razılığı ilə onu özü ilə Bakıya
aparır.
Həmin vaxtdan musiqi
sənətimizdə ilk üçlük - Cabbar
Qaryağdıoğlu, Qurban Pirimov və Saşa
Oqanezaşvilidən ibarət musiqi üçlüyü
yaranır. Bu üçlük nəinki öz
ölkəmizdə və Qafqazda, hətta bütün Orta
Asiyada tanınmağa başlayır.
Bu məşhur
sənətkarların dostluğu 20 ildən artıq davam edir.
Qurban Pirimov
müşaiyət etdiyi məşhur xanəndələr
arasında ən çox Xanı xoşlayır. Bir gün ondan soruşurlar:
- Qurban əmi, xanəndələr
arasında Cabbardan sonra ən çox kimi müşayiət
etmək arzusunda olmusan?
O, fikirləşmədən cavab
verir:
- Ən əvvəl
Zülfünü xoşlamışam.
Bir az fikrə
gedib yenidən dillənir:
- Niyə, Mütəllim də pis
deyil.
- Bəs Xan?
- Əşi, məni
işə salmaq istəyirsiniz? Əvvəla, Xanın
səsindən olmaz. Mən belə gözəl,
şirin, nə təhər deyim, ipək kimi yumşaq səsi
təkcə Hacı Hüsüdə eşitmişəm.
Çox zərif, həm də güclü
səsdir. Özü də rezin kimi,
çəkdikcə uzanır. Nə olsun,
həmişə məni yorur, oxumaq istəmir. Cabbara 4 saat "Mahur" çalmışam,
yorulmamışam. Amma Xana cəmi otuz
dəqiqə "Zabul" çalanda yoruluram.
- Niyə? - deyə
soruşurlar.
Qurban əmi daha da ciddiləşib
deyir:
- Xan bir balaca tənbəldir,
özünə qıymır. Bir də onun evini
qardaşı Allahyar yıxıb. Əşi,
görmürsən o gün radioda danışıb deyir ki,
"bu yaxınlarda gedəyəm Qarabağa, "Mahur"
oxuyayam, "Şüştər" oxuyayam,
"Mənsuriyyə" oxuyayam. Heç
gör bu da sözdü. Əşi, bu
hələ indən belə "Mənsuriyyə" oxuyacaq?
Onda Cabbarın anası ölsün. 83
yaşında belə tarın "do" kökündə
"Heyratı" oxuyardı".
Doğrudan da, onların ifa
etdikləri "Heyratı" ayrı bir aləm imiş. Cabbarın
vurduğu sürəkli zəngulələr dinləyəni
heyran edirdi. Lakin bu xoş avazın
dinləyicidə oyatdığı böyük təsiri
qat-qat artıran və bu mahir ustadın oxusunu
zənginləşdirən qüdrətli bir amil var idi.
O da Qurban Pirimovun sədəfli tarından səslənən,
onun mizrabından qopan səslər idi.
Həm də Cabbar kimi
cəngavər bir xanəndəni müşayiət etmək
hər tarzənin işi deyildi. Çünki Cabbar bir
muğamı ən azı 3-4 saat oxuyardı. Hər
tarzən də buna tab gətirməzdi. O, mərd və
ləyaqətli insan duyğularını tərənnüm
edirdi. Bu, həmin illər idi ki, ulu tarımızın
başı bəlalar çəkir, ona qarşı
hücumlar ara vermirdi.
Həmin iztirablı günləri
qələmə almış M.Müşfiqin sevimli
Dilbərinin gündəliyindən:
"Bir gün ustad tarzən
Qurban Pirimov bizə halı çox pərişan gəldi. O öz kədərini
büruzə vermək istəmirdisə də, biz bunu hiss
edirdik. Müşfiq dedi:
- Qurban müəllim, halınız
birtəhərdir, yoxsa qəlbinizə dəyən olub?
O, incik səslə cavab verdi:
- Yəqin, sən də
eşitmiş olarsan, tarı bir musiqi aləti kimi qadağan
etmək istəyirlər.
Müşfiq dostunun gileyinə
acıdı və dərin fikrə getdi,
haçandan-haçana üzünü ona tutub:
- Eşitmişəm, - dedi. - Sizə
deyib qəlbinizi sıxmaq istəmirdim. Mən bu
söhbəti eşidəndə ilk növbədə
gözümdə siz canlandınız. Bəlkə
bu hələ bir şayiədir. Kim bilir?!
Axı xalqın sevdiyi bir musiqi alətini
əlindən almaq onun sevincini əlindən alıb
əvəzinə qəm badəsi içirtməyə
bərabərdir. Müşfiq daxili
həyacanını büruzə verməməyə
çalışırdı. O, könlümüzü açmaq
üçün qoca ustaddan tarı götürüb
çalmasını xahiş etdi. Qurban
müəllim tarı sinəsinə sıxdı. Tar
dilə gəldi, inlədi. Mənə elə
gəldi ki, tar nalə çəkir, ağlayır,
hönkürür. Qurban Pirimov "Yetim
segah"ı çalırdı. Sanki tar
kimsəsizliyə atılacağını hiss edib fəryad
çəkirdi.
Müşfiqin axıcı
misraları oynaq tar səsinə qarışır. Bu əsrarəngiz melodiya duyğular şairini
tanıyanların da, tanımayanların da qəlbinə
dilmancsız yol tapır. Pərişan-pərişan
oxuyan bu sehrli alət bizə keçmişindən
danışır. "Papaqlı
ataların", "çadralı anaların"
köksündən qopan nalələr eşidilir,
dərələr, təpələr çalxalanır,
ləpələr danışır. Baharın,
Seyidin qəzəli səslənir, gözəllik sirrinə
vaqif olan şairlər bu səsdə təsəlli arayır.
Tarın qopardığı
nalələr altında Müşfiq özünü
çəkdiyi papirosun dumanlarına
bürümüşdü. Sanki o da od tutub
yanırdı. Mən birdən onu gördüm ki,
Müşfiqin yanıqlı səsi Qurban tarının
naləsinə qarışdı:
Oxu, tar, oxu, tar!
Səsindən
ən lətif şeirlər dinləyim.
Oxu, tar, bir kadar
Nəğməni
su kimi alışan ruhuma çiləyim".
Qurban Pirimov opera
sənətimizin banisi Üzeyir bəyin ən yaxın
dostlarından biri kimi opera sənətinin meydana
gəlməsində böyük rol oynyıb. O, ilk Azərbaycan operası
"Leyli və
Məcnun"da solist-tarzən kimi çıxış edib. Və
həmin möhtəşəm hadisədən sonra Qurban
Pirimovun ifaçılıq sənəti Azərbaycan opera
sənəti ilə yaxından bağlı olub.
Zaqafqaziyada bir tarzən kimi
şöhrət qazanmış Qurban Pirimov Cabbar
Qaryağdıoğlu və Saşa Oqanezaşvili ilə
birlikdə "Sport-Rekord" firması tərəfindən
Moskva, Kiyev və Varşava şəhərlərinə
dəvət edilib. O, Varşavada olarkən Keçəçi oğlu
Məhəmmədin, Davud Səfiyarovun, Kiyevdə isə
Şəkili Ələsgərin, İslam Abdullayevin, Zabul
Qasımın və Əkbər Xamuş oğlunun qrammofon
valları üçün oxuduqları muğam, mahnı
və təsnifləri tarda müşayiət etmişdi.
1938-ci ildə Moskvada
keçirilən incəsənət dekadasında, habelə
digər belə mötəbər sınaq
mərasimlərində həmişə qalib
çıxmış, ən yüksək mükafata layiq
görülmüşdü. "Pravda" qəzetində
çap edilən məqalələrin birində Qurban Pirimov
"Azərbaycan musiqisinin
atası" adlandırılmış və onun böyük
sənəti yüksək qiymətləndirilmişdi.
Qurban Pirimov sənətinə
yüksək qiymət verməyi bacaran, onun qədrini bilən
adam idi. Bəs bu
böyük sənətkarın yaradıcılıqdan uzaq
həyatı hansı notlar üzərində
köklənmişdi?
Onu tanıyan
insanların hamısı Qurban Pirimovun səmimi, gözəl
insan olduğunu söyləyir, həm də çox
zarafatcıl olmasını xatırlayırlar.
Həmişə zarafatla tarzənlərə deyərmiş
ki, birdən yolla gedəndə sizə daş atarlar, tez
əllərinizi gizlədin. Bircə əllərinizi qoruyun. Qurban
Pirimov haqlı idi. Məhz həmin əllər idi bizləri
heyrətə salan, möcüzələr yaradan. Həmin
əllərin sehrindən süzülən musiqi hər
kəsin qəlbini fəth edə bilirdi. Ustadlarımız bu
gün böyük sənətkarın yolunu davam
etdirərək, öz sələflərini unutmağa qoymurlar.
Ancaq Qurban Pirimovun öz sözləri ilə desək,
"öyrənmək ustad olmaqda ümdə şərtdir.
Amma gərək hər bir ustadın öz barmaqları
olsun".
Görkəmli
tarzən son dərəcə təmiz və səliqə
ilə geyinər, tarına xüsusi qulluq edərdi.
Çalmazdan qabaq əllərini mütləq sabunla
yuyardı. Hətta uzaq yol gedəndə belə tarı
heç kimə verməzdi. Qurban Pirimovun tarı, ondakı
pərdələrin quruluşu başqa tarzənlərin
tarına bənzəmirdi. Maraqlı
burasıdır ki, başqaları onun tarını çala
bilmirdilər. İstər musiqili məclislərdə,
istərsə də səhnədə xanəndələrin
hamısı Qurbanla oxumağa can atırdı. Qoca tarzən
xanəndəni nəinki öz rəvan
çalğısı ilə ruhlandırar, eyni zamanda
dəstgahda xanəndəyə hər cür
köməklik göstərərdi. O, özünü
heç zaman öyməz, çoxbilən hesab etməz və
sənətdə "mənəm-mənəm" deməzdi.
O, olduqca təvazökar, mehriban,
qayğıkeş bir insan kimi hamının hörmətini
qazanmışdı. Qurban Pirimov gənc tarzənlərə
həssaslıqla yanaşan, onların gələcəyi
ilə maraqlanan gözəl müəllim idi.
Övladlarının səmimi atası, gözəl ailə
başçısı və xeyirxah insan - onun
haqqında danışanların yekdil fikri belədir.
Onu çox
zaman musiqimizin cəngavəri də adlandırırlar. Bu
qəhrəman ordunun ondan sonra mübariz
davamçıları var. O, ömrünün son
günlərinədək sədəfli tarından
ayrılmamışdı. 85 yaşında
belə səhnəyə çıxanda dinləyicini
qanadlandırardı. Bu yaşda iti barmaqlar
işlətmək, gözəl mizrablar vurmaq musiqi
tariximizdə böyük cəsarət idi.
Bu gün Qurban əminin ifasında
radionun Qızıl Fondunda lent yazılarında
əbədiləşən "Dəşti",
"Bayatı-Qacar", "Çahargah", "Heyratı"
və neçə-neçə əsrarəngiz muğamlar
səslənəndə dinləyicini ofsunlayır, onu ən
ülvi hisslər dünyasına səsləyir. Elə bir dünyaya ki, o dünyada hər şey
Qurban əminin özü, əməlləri və
çalğısı qədər saf və
müqəddəsdir.
Kaspi.- 2008.- 28 avqust.- S. 11.