Ağayeva Ə., Alışova N.

Burada əsrlər görüşür

M.F.Axundov adına Milli Kitabxana Azərbaycanda kitabxana işi sahəsində dövlət siyasətini həyata keçirən, milli nəşrləri, xarici ölkələrdə Azərbaycan haqqında nəşr olunmuş çap məhsullarını və Azərbaycan müəlliflərinin əsərlərini, dünya əhəmiyyətli nəşrləri, o cümlədən xarici dillərdə çap olunmuş məlumat daşıyıcılarını toplayıb mühafizə edən milli xəzinə və dövlət kitabsaxlayıcısıdır.

Kitabxana örnəkli inkişaf tarixinə malikdir. O, 85 illik fəaliyyəti dövründə respublikada kitabxana və biblioqrafiya işinin, elmi-metodik işin mərkəzi kimi formalaşmış və inkişaf etmişdir. 3 iyun 1995-ci ildə M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasında "Vətənə, dövlətə, xalqa sədaqət andı" miniatür kitabının təqdimat mərasimində "Kitabxana xalq, millət üçün, cəmiyyət üçün müqəddəs bir yer, mənəviyyat, bilik, zəka mənbəyidir" deyən ulu öndər H.Əliyev respublikamıza başçılıq etdiyi dövrdə, vaxtının məhdud olduğu bir şəraitdə, dörd dəfə Dövlət Kitabxanasına gəlmiş, onun işi, əməkdaşları ilə tanış olmuş və kitabxanaya öz şəxsi kitabxanasından 300-dən artıq kitab bağışlamışdı. Bu kitablar qiymətli kolleksiya kimi kitabxanada mühafizə olunur.

Kitabxananın əsası 1923-cü ildə qoyularkən İmperator Texniki Cəmiyyəti Bakı şöbəsinin və Bakı İctimai Cəmiyyətinin 5 min nüsxə kitab fondu ona verilmişdir. Yeni yaranan kitabxana əsas diqqəti fondunun təşkilinə və komplektləşdirilməsinə vermiş və o qısa zamanda Zaqafqaziyada ən böyük kitabxanalardan birinə çevrilmişdir. 1923-cü ildə onun kitab fondu 120 646 nüsxəyə çatmışdır. Artıq 1928-ci ildə kitabxananın fondunda Azərbaycan, rus və onlarla xarici dillərdə 300 mindən artıq kitablar toplanmışdı və kitabxana xaricdən 50 adda dövri mətbuat alırdı.

1939-cu ildə kitabxanaya görkəmli mütəfəkkir, fılosof və dramaturq M.F.Axundovun adı verilmiş və M.F.Axundov adına Azərbaycan Dövlət Kitabxanası adı ilə fəaliyyət göstərməyə başlamışdır. 2005-ci ildə Nazirlər Kabinetinin qərarı ilə kitabxanaya "Milli Kitabxana" statusunun verilməsi onun fəaliyyətinə verilən ən yüksək qiymətdir. Bu, kitabxananın 85 illik fəaliyyəti Azərbaycan ədəbiyyat tarixinin parlaq səhifələrindən biridir. Hazırda Milli Kitabxanada 25 şöbə, 50 bölmə fəaliyyət göstərir. Kitabxananın fondunda 4 482 954 nüsxədən artıq ədəbiyyat saxlanılır. 2007-ci ildə kitabxananın fonduna 18290 nüsxə yeni ədəbiyyat daxil olmuşdur. Bunlardan 12345-i kitab, 5945-i digər sənədlərdir. "Kitabxana işi haqqında" və "Nəşriyyat işi haqqında" Azərbaycan Respublikası Qanunlarına əsasən Milli Kitabxana ölkə ərazisində nəşr olunan çap məhsullarından pulsuz məcburi nüsxələr alır və onların əsasında Milli mətbuatın arxiv fondunu yaradır. Burada elmin bütün sahələri üzrə ölkəmizdə və xaricdə nəşr edilən ədəbiyyat toplanır.

Çap məhsullarının qeydiyyatı və Milli biblioqrafiya şöbəsi (Kitab palatası) tərəfindən 2005-ci ildə nəşri bərpa olunan "Birillik Azərbaycan Kitabiyyatı"nın respublikamızda nəşr olunmuş kitabları əhatə edən 1990, 1991, 2000-ci illəri, 2007-ci ildə isə 2006-cı ili əhatə edən "Yeni kitablar" adlı annotasiyah biblioqrafik göstəricilər (II buraxılışda), 2007-ci ilin yarım ilini əhatə edən I və II buraxılışı, 2007-ci ildə "Birillik Azərbaycan Kitabiyyatı"nın 2001, 2003, 2004-cü illərin buraxılışları nəşr olunmuşdur.

Milli Kitabxananın Azərbaycan ədəbiyyatının arxivi şöbəsinin fondunda 85000 nüsxədən artıq Azərbaycan dilində nəşr edilən bütün çap məhsullarından bir nüsxə kitab və dünya kitabxanalarında olan Azərbaycan kitablarının mikrofilmləri və surətləri qorunur. Şöbənin nəzdində fəaliyyət göstərən mikrofilm bölməsində 131 ədəd ədəbiyyat mikrofılmləşib. Bunlardan 104 nüsxəsi Azərbaycan, 17-si rus dilində kitab, 6 komplekt jurnal ("Babayi-Əmir", "Dəbistan", "Füyuzat", "Dan ulduzu, "Əqrəb", "Dirilik") 4 komplekt qəzet ("Sədayi-həqq", "Sədayi vətən") mikrofilmləşdirilmişdir.

Nadir kitablar fondu bölməsində 16 dildə 700-ə yaxın əsər qorunub saxlanılır. Burada "Qafqaz Arxeologiya Komissiyasının topladığı aktlar", "1897-ci il üçün Bakı məlumat təqvimi", "1920-ci il üçün Azərbaycan Respublikasının ünvan təqvimi" kimi qədim təqvimimizin müxtəlif dövrlərini əks etdirən nadir nəşrlər mühafızə olunur. Bu bölmədə qiymətli miniatür kitablar kolleksiyası saxlanılır.

Milli Kitabxananın oxucu tərkibinin müxtəlifliyi ilə əlaqədar olaraq 13 oxu zalı vardır. Ali məktəb tələbələrinə, gənclərə və digər oxuculara xidmət edən 180 oxucu yeri olan ümumi oxu zalı, sahəvi elmi - humanitar, texniki və dəqiq elmlər zalı, sərgi, dövri mətbuat, mikrofilm, not-musiqi ədəbiyyatı və xarici ədəbiyyat zalları oxucuların istifadəsindədir.

Bütün dünyada Azərbaycanın ən mötəbər, etibarlı informasiya mərkəzi kimi tanınan M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli kitabxanasının xarici ədəbiyyat və beynəlxalq kitab mübadiləsi fondunda 40-a yaxın dünya xalqlarının dilini təmsil edən 300 000-dən çox ədəbiyyat var. Ədəbiyyat kitab, jurnal, qəzet, mikrofilm və mikrofişlərdən ibarətdir. 2007-cı ildə Xarici ədəbiyyat və beynəlxalq kitab mübadiləsi şöbəsinə 1 296 nüsxə ədəbiyyat daxil olmuşdur ki, bunlardan beynəlxalq mübadilə xətti ilə 270 nüsxə ABŞ-ın Konqress Kitabxanasından, Fransa Milli Kitabxanasından, Yaponiya Parlamentinin Milli Kitabxanasından və s. alınmışdır. Eyni zamanda beynəlxalq kitab mübadiləsi xətti ilə xarici ölkələrin Milli kitabxanalarına onların sorğuları əsasında 900 nüsxə kitab göndərilmişdir. Bununla yanaşı şöbə "Azərbaycan dilinin xəzinəsi" layihəsi çərçivəsində 1970-2007-ci illərdə ingilis, fars-ərəb dillərinə tərcümə edilmiş və Milli Kitabxananın fondunda saxlanılan ədəbiyyatın biblioqrafik məlumat siyahısını toplayıb, elektron formada Azərbaycan Respublikası "Sönməz məşəl" mədəni əlaqələr ictimai birliyinə təqdim edib.

2007-cı ildə Milli Kitabxananın beynəlxalq əlaqələri daha da genişlənmişdir. Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Rusiya və Türkiyənin Milli Kitabxanaları, Çelyabinsk Vilayətinin Universal Elmi Kitabxanası və başqaları ilə əməkdaşlıq haqqında müqavilələr imzalamış, müqavilələrə əsasən qarşılıqlı əməkdaşlıq planları işləyib hazırlamış və onların icrasına başlamışdır.

Milli Kitabxana bütün bunlarla yanaşı mədəniyyət təşkilatlarına, həmin təşkilatların rəhbər işçilərinə məlumat informasiya xidməti də göstərir. Bunu nəzərə alaraq Mədəniyyət və İncəsənət üzrə elmi informasiya şöbəsi 2006-cı ildən "Mədəniyyət, incəsənət və turizm haqqında yeni ədəbiyyat" mətbuat adlı biblioqrafik göstəricini dövri olaraq (Azərbaycan və rus dilində) nəşr etməyə başlamışdır. Bu vəsaiti nəşr etməkdə məqsəd Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin rəhbər işçilərinə və aparıcı mütəxəssislərinə müvafiq mövzu üzrə Azərbaycan və rus dillərində kitabxanaya daxil olan yeni kitablar, bəzi jurnal və qəzet səhifələrində dərc edilən məqalələr haqqında operativ məlumat verməkdir. Göstəricinin üstünlüklərindən biri də oxuculara və mütəxəssislərə biblioqrafik informasiya verməklə yanaşı, əhəmiyyətli məqalələrin tam elektron mətni Milli Kitabxananın saytında yerləşdirərək mütəxəssislərin istifadəsinə verilməsidir.

Zəngin məlumat fonduna ensiklopediyalar, lüğətlər, salnamələr və müxtəlif məlumat kitabları daxil olan Sorğu informasiya xidməti şöbəsi isə oxuculara kataloq və kartoteka sistemi vasitəsilə biblioqrafık xidmət işini təşkil edir.

Nəşriyyat işləri şöbəsi yarandığı dövrdən bu günə kimi Respublikanın Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin sənədlərinin, Milli Kitabxananın şöbələrinin nəşr olunmaq üçiin təqdim etdiyi bütün materialların redaktə və korrektə işi ilə, habelə elmi tədqiqatların yekunlarının, metodik tövsiyələrin, normativ vəsaitlərin çapa hazırlanması və nəşri ilə məşğuldur.

Milli Kitabxananın Kitabxana siyasəti və metodik rəhbərlik şöbəsi MKS-lərə, eləcə də digər kitabxanalara metodik köməklik göstərir, müxtəlif metodik materiallar, təlimatlar, təlimati metodik tövsiyələr, kitabxana işinə dair normativ-hüquqi aktlar hazırlayır. Şöbə 2005-ci ildən kitabxanalara virtual rejimdə metodik xidmət göstərməyə başlamışdır. Bu iş forması nəticəsində Milli Kitabxananın hazırladığı materiallar, vəsaitlər və tövsiyələr kitabxananın saytında yerləşdirilir, kitabxanalar istədikləri suala birbaşa şöbədən cavab ala bilirlər.

Diyarşünaslıq və elmi biblioqrafiya şöbəsi oxucular üçün Azərbaycanla bağlı toplu, məlumat-biblioqrafiya aparatı yaratmış, məlumat-biblioqrafıya və informasiya xidməti təşkil etmişlər. 2006-cı ilin ikinci yarısından qəzetlərin analitik biblioqrafık yazılarının kitabxananın elektron kataloquna daxil edilməsi işinə başlanılmışdır. Diyarşünaslıq elmi biblioqrafiya şöbəsi dövri mətbuat materiallarından Azərbaycana dair və ümumi xarakterli məqalələrin 5 000 -dən cox analitik-biblioqrafık yazısını elektron kataloqun məlumat bazasına daxil etmişdir. Tam mətnli elektron versiyası olan məqalələr bu * işarə ilə biblioqrafık yazıda öz əksini tapmışdır.

Diyarşünaslıq elmi biblioqrafıya şöbəsinin hazırladıqları "Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı", A.Həmidovanın tərtib etdiyi "Azərbaycanın milli qəhrəmanları" "Mir Cəlal", "H.Əliyev adına Bakı-Tbilisi-Ceyhan neft kəməri", "Bakı və şəhərətrafı qəsəbələrin sosial-iqtisadi inkişafı" və s. adlı nəşrlər və biblioqrafik göstəricilər buna misal ola bilər.

Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevin anadan olmasının 85 illik yubileyinə həsr olunmuş Azərbaycan Respublikası Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanası ilə birgə layihəsi olan Heydər Əliyev və mədəniyyət (3 cilddə), "H.Əliyev irsi" elektron məlumat bazası yaradılmış, "Müstəqilliyimiz əbədidir" çoxcildliyinin I-IX cildlərinin köməkçi aparatı, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti-90 (1918-1920): Biblioqrafıya və s. çap edilmişdir.

Milli Kitabxananın ən son nailiyyətlərindən biri də Not nəşrləri və səsyazmaları şöbəsinin fonoteka bölməsinin yenidən qurulmasıdır. Artıq kitabxanada qrammofon valları, audiokasset və CD disklərə köçürə bilən müxtəlif cihazlar oxucuların ixtiyarına verilmişdir.

2003-cü ildən Milli Kitabxana "Maşınla oxunan elektron kataloqun yaradılması" adlı layihəni həyata keçirir. Kitabxana bu məqsədlə Amerikanın VTLS Beynəlxalq Proqram Təminatı Təşkilatı ilə müqavilə bağlayaraq Avtomatlaşdırılmış İdarəetmə Sisteminin bütöv komplektini almışdır. Buraya elektron kitabxananın təşkili, oxucuların qeydiyyatı, kitab verilişi, kitab fondunun komplektləşdirilməsi, milli biblioqrafıyanın və respublikanın bütün iri kitabxanalarının toplu kataloqunun yaradılması, bir sözlə bütün kitabxana proseslərinin avtomatlaşdırılması modulları daxildir. Bütün bu işlərin informasiya kommunikasiya texnologiyalarının kitabxana işinə tətbiqi, kitab fondlarının təhlükəsizliyi, konservasiya və bərpası, ölkədə kitabxana siyasətinin həyata keçirilməsi, kitabxana işinə dair normativ-hüquqi aktların hazırlanması, milli ədəbiyyatın və mətbuatın arxiv fondunun yaradılması, milli biblioqrafıyanın tətbiqi, elektron kataloqun, elektron kitabxananın yaradılması və avtomatlaşdırılması ilə əlaqədar yeni şöbələr yaradılmışdır.

2006-cı ildə Kitabxana işinin avtomatlaşdırılması və informasiya texnologiyaları, Elektron-informasiya xidməti, Elektron resursların yaradılması kimi yeni şöbələr təşkil olunmuşdur.

2008-ci ilin mart ayından başlayaraq oxuculara xidməti daha da yaxşılaşdırmaq məqsədilə Elektron-informasiya xidməti şöbəsi "Məsafədən sifariş" (VİRTUAL) bölməsinin fəaliyyətini təşkil etmişdir. Kitabxananın saytına daxil olub bu xidmətdən istifadə etmək üçün oxucular virtual bölməsini açır, orada bölmə haqqında tam məlumatla tanış olur. Oxucu istədiyi kitabın adını, müəllifini, ilini, şifrəsini və s. yazıb bizə göndərir (www.anl.az) həm də kitabxanaya gələcəyi vaxtı göstərir. Biz məlumatı saytdan qəbul edib lazımi məntəqəyə göndəririk. Beləliklə oxucu istədiyi vaxtda kitabxanaya gəlib xidmət zalında ona lazım olan ədəbiyyatı alaraq oxuya bilər.

2005-ci ildə Milli Kitabxanada avtomatlaşdırma işinə kitabxananın ən vacib sahəsi olan elektron kataloqun tərtibindən başlanılmışdır. Kitabxananın elektron kataloqu dünyanın bir çox Milli Kitabxanaları tərəfindən geniş tətbiq olunan "VTLS-Virtua" proqramı əsasında qurulmuşdur. Elektron kataloqla yanaşı Milli Kitabxanada kitab fondlarının elektron versiyasının elektron kitabxananın da tərtibinə yəni kitabların mətnin kompyuter yaddaşına köçürülməsi işinə də başlanılmışdır. Elektron resursların yaradılması şöbəsi kitabxananın kataloq və kartotekaların elektron yaddaşına köçürməklə elektron məlumat bazasının yaradılması ilə məşğul olur və bu günə kimi 42700 biblioqrafik yazı tərtib olunaraq məlumat bazasının yaddaşına 160000 nüsxə ədəbiyyat daxil edilmişdir. Elektron kataloq vasitəsilə ABŞ-ın Konqres və Rusiyanın Dövlət Kitabxanası ilə biblioqrafık yazı mübadilələri aparılır. Oxucu Milli Kitabxananın saytı vasitəsilə birbaşa bu kitabxanaların elektron kataloqlarında axtarış apara bilir.

2007-ci ildə Milli Kitabxananın saytı www.anl.az təkmilləşdirilmiş, onun rus və ingilis dili variantları aktivləşdirilmişdir. Ana səhifəyə "Bunları unutmaq olmaz. Qan yaddaşımız", "İşğal altında olan torpaqlarımız bizi çağırır", "Prezidentin mədəniyyət, incəsənət və turizm haqqında sərəncamları", "İlin yekunları" və "Ekspert komissiyası" adlı düymələr əlavə olunub. "Kitabxanamızın nəşrləri", "Xəbərlər", "Yeni kitablar", "Mədəniyyət, incəsənət və turizm haqqında yeni ədəbiyyat" səhifələri müntəzəm olaraq yeniləşir, yeni materiallarla zənginləşir.

Elektron kitabxananın saytında da xeyli işlər görülmüş, rus və ingilis variantları aktivləşdirilmişdir. Artıq elektron kitabxanaya mikrofilmləşdirilmiş ədəbiyyat - mikrofilmləşdirilmiş kitablar və mikrofilmləşdirilmiş dövri mətbuat materialları da daxil edilir. Hazırda Elektron kitabxanamızda nadir kitabların mikrofilmləşdirilmiş materialları əsasında elektron versiyası hazırlanan 24 kitab, 1 qəzet -"Əkinçi" qəzeti (1875-1877-ci illərdə çıxmış toplam 56 nömrəsi) və 2 jurnal - "Babayi-Əmir" jurnalı (1915-ci ildə çıxmış 31 nömrəsi), "Füyuzat" jurnalı (1906, 1907-ci illərdə çıxmış 22 nömrəsi) yerləşdirilib. Elektron kitabxana saytının ana səhifəsində "Elektron versiyası hazırlanmaqda olan kitablar" başlıqlı cədvəl yerləşdirilib. Bu cədvəldə Elektron versiyası hazırlanmaqda olan kitabların siyahısı və onların qısa annotasiyası verilib.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin çıxışları, bəyanatları, fərmanları, məktub və müsahibələri daxil edilmiş "Müstəqilliyimiz əbədidir" adlı 20 cildlik kitabların elektron versiyası hazırlanıb, lokal şəbəkədə elektron kitabxanamızın oxucularının istifadəsinə təqdim edilmişdir.

Ümumiyyətlə, 163 kitabın tam mətni, 109 dövri mətbuat nömrəsi, elektron kitabxanada öz əksini tapmışdır. Hazırda bu iş müəlliflərin çoxsaylı müraciətləri əsasında davam etdirilir.

Artıq Milli Kitabxananın Elektron kataloqu vasitəsilə ABŞ-ın Konqress və Rusiyanın Dövlət Kitabxanası ilə biblioqrafik yazı mübadilələri aparılır. Oxucu Milli Kitabxananın saytı vasitəsilə birbaşa bu kitabxanaların elektron kataloqlarında axtarış apara bilir.

Milli Kitabxana 2008-ci ilin yanvarından Avropa Birliyinə daxil plan 27 olkənin Milli Kitabxanasının elektron məlumat bazasını özündə birləşdirən "Avropa Elektron Kitabxanası"na üzv olub.

Azərbaycan Milli Kitabxanasının bu layihədə iştirakı həm Azərbaycan oxucularının Avropanın milli kitabxanalarının xidmətindən birbaşa istifadəsinə və eləcə də Avropa milli kitabxanalarının oxucularının bizim Milli Kitabxananın elektron kataloqundan istifadəsinə imkan yaradacaqdır.

Yeni mədəni-maarif jurnalı.- 2008.- № 8.- S. 11-14.