Orucov E.

O, əsl sənət fədaisi idi

Tarix belə sənətkarları az-az yetirir. Səttar Bəhlulzadə, həqiqətən, Tanrının bu xalqa bəxşişi, təpədən dırnağa istedad idi. Azərbaycan rəssamlıq sənətində silinməz iz qoydu. Rənglərin sehrini açdı, möcüzələr yaratdı.

Səttar Bəhlulzadə Azərbaycan təbiətinin vurğunu idi.

Yurdumuzun dağlarını, boz səhralarını, yaşıl meşələrini, göy çəmənlərini, sıldırım qayalarını, durna gözlü bulaqlarını varlığı qədər sevirdi.

Deyirlər, bəzən aylarla təbiəti gəzib-dolaşır, gözünü oxşayan təbiət gözəlliyini öz əsərlərinə köçürürdü. Elə bil, düşünürdü ki, bu gözəllik bir azdan itib gedəcək, onu əbədiləşdirmək gərəkdir.

Səttar sənəti ona görə uca və əlçatmazdır ki, bu əsərlər çox güclü istedadın süzgəcindən keçib kətan üzərinə köçürülmüşdür. Bu əsərlər dünyanın rəng çalarlarının hamısından bəhrələnib. Bəlkə ona görə xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadə yazırdı ki, “Səttar Bəhlulzadənin əsərlərinə baxarkən, ana yurdumuzun gözəlliyinə və əzəmətinə bir daha vurulursan”. Onlarda həyat özündən də gözəldir. Baxdıqca insanın daxilində bir rahatlıq yaranır. Onlar xalqımızın, əsl mənada, milli sərvətidir.

Səttar Bəhlulzadə 1909-cu ildə Bakının Əmircan kəndində anadan olmuşdur. Hazırda bu qəsəbənin küçələrindən biri rəssamın adını daşıyır. Burada S. Bəhlulzadənin həyat və yaradıcılıq yolunu canlandıran şəkil qalereyası da vardır. Öz vəsiyyətilə Əmircan qəbiristanlığında dəfn edilmiş sənətkarın məzarı önünə hər dəfə tər gül dəstələri ilə gələn sənətsevərlər onun əzəmətli tunc heykəlini seyr edirlər. Demək lazımdır ki, heykəltəraş Ömər Eldarov bu əsərilə xalq rəssamına xalqın dərin məhəbbətini ifadə etmişdir.

S. Bəhlulzadə 18 yaşına kimi Əmircandan kənara çıxmamışdır. O, 1927-ci ildə qohumlarının məsləhətilə Bakıya gəlmiş və Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Texnikumuna daxil olmuşdur. Rəssamlıq məktəbini bitirdikdən sonra Səttar Bəhlulzadə 1933-cü ilə kimi “Kommunist” qəzetində əməkdaşlıq etmiş, bir qrafik rəssam kimi qəzet üçün şəkillər çəkmişdir. Bütün illər ərzində o, təhsilini davam etdirmək, ali rəssamlıq məktəbində oxumaq fikrindən əl çəkməmişdir. 1933-cü ilin yayında o, Moskvaya getmiş və Moskva Rəssamlıq İnstitutunun qrafika fakültəsinə daxil olmuşdur. 40-cı illər rəssamın yaradıcılıq həyatında axtarış illəri, dəzgah boyakarlığı və qrafikasının müxtəlif janrlarında səmərəli fəaliyyət dövrü olmuşdur. Bu dövrə inqilabi-tarixi mövzularda çəkdiyi tablolar, tematik şəkillərin eskizləri, portretlər daxildir ki, bunların da bir qismi hazırda respublika muzeylərinin fondlarında, digər qismi isə müəllifin şəxsi arxivində saxlanılır. Onun əsərlərindəki kompozisiyalarda peyzaj motivlərinin qabarıq işlənməsi, yığcam vasitələrlə əldə edilən kolorit ifadəliliyi nəzəri cəlb edən ən əlamətdar cəhətlərdən biridir.

50-ci illərdən S. Bəhlulzadənin bədii axtarışları əvvəlkinə nisbətən daha ardıcıl, məqsədyönlü şəkildə getmiş, bu axtarışlar respublikamızın bir çox rayonlarında - ən çox isə Qubada və Lənkəranda, Şamaxı və Şuşada, Şahdağın ətəklərində və Göy göl sahillərində bilavasitə naturadan çəkilmiş kiçik etüdlərə, iri həcmli epik mənzərə - tablolara gətirib çıxarmışdır. Bu əsərlərdə müəllifin ifadə tərzi, təsvir dili göstərir ki, o, daim insanın doğma təbiətilə, ana diyarla dərindən bağlılığını vəsf etmək həvəsi ilə yaşamışdır. Təzadların tutuşdurulmasından alınan qüvvətli emosional affekt, qarlı zirvələri, göylərə baş vuran Şahdağın əzəmətli siluet təsvirlərinin Qızbənövşə vadisinin zərif yaşıl örtüyü ilə, qaynaqlarını dağ döşündən götürən Qudyalçayın iti axan suları ilə çiçəklənən alma bağlarının ürəkaçan mənzərəsinin müqayisəsindən yaranır. Bu isə, öz növbəsində, aylar, illərlə davam edən düşüncələrin, həssas və qüdrətli duyğuların ən ecazkar bədii təcəssümüdür.

“Qızbənövşəyə gedən yol”, “Qudyalçayın sahili”, “Qudyalçay vadisi” tablolarında S. Bəhlulzadə yaradıcılığının xarakterik cəhətləri, fərdi dəst-xətti, təbiət motivlərinə yaxşı bələd olması və onlara bütün incəliyi ilə nüfuz etməsi öz parlaq əksini tapmışdır.

Sonrakı illərdə S. Bəhlulzadənin yaradıcılıq təcrübəsində yeni cəhətlər üzə çıxmışdır. O, həyata, canlı təbiətə daha fəal nüfuz etməyə başlamışdır. Bu baxımdan “Xəzərdə axşam çağı”, “Torpağın arzusu”, “Oyanma”, “Kəpəzin göz yaşları”, “Tut ağacları”, “Əbədi məşəl”, “Qüdrətli ağac” tabloları daha ifadəlidir.

Vətən torpağının gözəllik timsalı kimi tərənnümü S. Bəhlulzadənin tam bir silsilə tablolarının ana xəttini təşkil edir. Onun “Sərv ağacları”, “Şamaxı üzümlükləri”, “Laza kəndinin şəlalələri”, “Qədim Şamaxı”, “Şahnabat şəlalələri”, “Bilgəh”, “Çiçəklənən ağaclar”, “Gəncə çinarları”, “Çiçəklənən badam ağacı”, “Buzovna bülluru” və digər lövhələrin boyalar aləmində Səttar fırçasının əbədi silinməz izləri yaşayır. Səttarın rəsmləri tamaşaçıda onun yaradıcılığının ali və uca məqsədləri, əbədi mahiyyəti haqqında qəti inam yaradır. Rəssamın belə təbii sərbəstliyi, bəzən həqiqi mənasında, bədii obrazlar silsiləsinin yaradılmasına gətirib çıxarırdı. Yaradıcılığa belə münasibət ştrixlərin, axıcı cizgilərin vəhdətini, kompozisiya bütövlüyünü üzə çıxarmağa imkan verir. Onun əsərlərində təbiət mənzərələrinin lirik-fəlsəfi təsvirləri belə yaradılır. “Üç qovaq və tut ağacı”, “Dağlar və dərələr”, “Sıldırım qayalar”, “Zirvələr”, “Ay və ağac gövdələri”, “Dağlar və buludlar”, ”Pambıq sahəsi", “Meyvə bağları”, “Kəpəz buludlara bürünür” və s. əsərləri elə bil təbiətin canlı mənzərələridir.

Olduqca təvazökar, həyatı qədər sevdiyi rəssam peşəsinə və sənətkar mənəviyyatına bütün varlığı ilə, qəlbən bağlı olan S. Bəhlulzadə qrafika janrında da çox dəyərli əsərlər yaratmışdır. Emalatxanasına gəlmiş çexoslovakiyalı həmkarlarının inadlı xahişi ilə bu əsərlərdən müstəqil ekspozisiya tərtib edərək, Praqada nümayiş etdirdilər. Bu, respublikamızın rəssamlıq həyatında ürəkaçan, sevindirici bir hadisə idi.
Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, S.Bəhlulzadə hələ gənc yaşlarından canlı təbiətin, güllü-çiçəkli bağların, ucsuz-bucaqsız zəmilərin vurğunu idi. Uzun illərdən sonra, özünün qrafik natürmortlarında, Səttar bu allı-güllü təsvirləri ilhamla fırçaya aldı. Onun qrafikasında qızılgüllər, bənövşələr, lalələr, qərənfillər canlandı, alma, nar, albalı, ərik ağacı budaqları məhsuldarlıq, bolluq rəmzinə çevrildi. Bunlar rəssamın qrafik lövhələrdə yığcam və lakonik bədii ifadə vasitələrilə, təbii və real səpgidə əks olunub. Bu əsərlər bir mahnı, cizgilərdə bəstələnən təsirli melodiyadır ki, dünyanın gözəlliklərini özündə vəsf edir. “Matryoşkalar”, “Ryabina”, “Rus mənzərəsi” və s. qrafik kompozisiyalar Səttar sənətinə, onun ustalığına obrazlı strukturuna daha dərindən nəzər yetirməyə, onu anlayıb dərk etməyə geniş imkan verir.

Səttar yaradıcılığı ildən-ilə təkmilləşmişdir. Tablolarını bir küll halında fikrən nəzərdən keçirsək, görərik ki, ilkin lövhələrdən bəziləri sadəcə olaraq, təsvir obyektilə eyniləşdirmək, axtarış əldə etmək prinsiplərilə işlənmişdir ki, bu yolun səmərəsizliyi indi hər baxımdan bəllidir. Səttar Bəhlulzadə Azərbaycan rəssamlıq sənəti tarixində öz yeri olan sənətkarlardandır. Onun sənətinə həmişə yüksək qiymətləndirilmiş, ona xalq rəssamı fəxri adı verilmişdir. S.Bəhlulzadənin ev muzeyi yaradılmış, Sərgi salonu onun adı ilə adlandırılmışdır. Hazırda Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşəbbüsü ilə rəssamın ev muzeyində əsaslı təmir işləri aparılır. Dünya muzeylərini, sənətsevərlərin kolleksiyalarını bəzəyən mənzərələr Səttar sənətkarlığının xalq içərisində əbədi yaşadığına, sevə-sevə qorunub mühafizə edildiyinə canlı sübutdur.

Xalq qəzeti.- 2008.- 14 dekabr.- S. 6.