İdrisoğlu A.

Arif Məlikov reallığı və “Məhəbbət əfsanəsi” baletinin əfsanələri

Noyabr ayının 21 və 22 tarixlərində Azərbaycan incəsənətində tarixi hadisə baş verdi. Dünya şöhrətli bəstəkar SSRİ xalq artisti və Azərbaycanın xalq artisti Arif Məlikovun Heydər Əliyev adına sarayda "Məhəbbət əfsanəsi" baleti nümayiş etdirildi. Mədəniyyət və incəsənət pərəstişkarları böyük bayram sevincini yasadılar. Bu tamaşanı Sankt-Peterburqun Akademik Marinski Teatrı təqdim etdi.

İlk öncə onu vurğulamaq istəyirəm ki, dünya səhnələrini fəth edən "Məhəbbət əfsanəsi" baleti əlli il bundan qabaq məhz ilk dəfə Marinski Teatrının səhnəsində göstərilib. O vaxtlar Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasında Qara Qarayevin bəstəkarlıq sinfini yenicə bitirmiş Arif Məlikov görkəmli türk şairi, dramaturqu Nazim Hikmətin librettosu əsasında "Məhəbbət əfsənəsi" baletini yazıb və Sankt-Peterburqun Marinski adına Teatrına təqdim edib. Həmin vaxt istedadlı baletmeystr Yuri Qriqoroviç bu baletə quruluş verib. Tamaşanın rəssamı isə Simon Virsaladze olub. Həmin vaxtlar hər üçü cavan olan bu sənətkarların birlikdə ərsəyə gətirdikləri "Məhəbbət əfsanəsi" baleti elə ilk premyerasından onlara böyük şöhrət gətirib. Marinski Teatrı bu baleti dünyanın 60-dan artıq səhnəsində göstərib. Artıq əlli ildir ki, "Məhəbbət əfsanəsi" baleti dünya teatrlarının repertuarında özünə layiqli yer tutub.

İndi isə dünya teatrsevərlərini mat qoyan, insanlara böyük əhval-ruhiyyə gətirən "Məhəbbət əfsanəsi" baleti haqqında. "Məhəbbət əfsanəsi" tamaşasının dirijoru Rusiyanın xalq artisti Boris Qruzin idi. Əsas rollarda da aktyorlar dublyorlarla çıxış edirdilər. Əsasən də Şirinin və Fərhadın lirik partiyalarının ifaçıları - beynəlxalq müsabiqələr laureatı Yekatrina Osmolkina və Yevgeni İvançenko, beynəlxalq müsabiqələr laureatı Yevgeniya Obraztsova və beynəlxalq müsabiqələr laureatı İqor Kolb böyük məharətlə çıxış etdilər. Rusiyanın xalq artisti, dövlət mükafatı və beynəlxaq müsabiqələr laureatı Ulyana Lapatkina və əməkdar artist, beynəlxalq mükafatlar laureatı Viktoriya Tereşkinanın ifasında Məhmənəbanu obrazı da çox maraqlı idi. Ehtiras və zəiflik, sevinc və kədər, məhəbbət və nifrət Məhmənəbanu obrazının mahiyyətini təşkil etdiyinə görə hər iki aktrisa bu fikirləri daha qabarıq göstərə bilirdilər. Eləcə də vəzir - İlya Kuznetsov, Naməlum şəxs - Roman Skripkin və başqaları da öz rollarını çox yaxşı ifa edir, tez-tez tamaşaçı alqışlarını qazanırdılar.

"Məhəbbət əfsanəsi" baletinin böyüklüyü ondadır ki, bu tamaşa məhəbbətə, onun əbədiliyinə himn kimi səslənir və özü-özlüyündə böyük fəlsəfi məzmun kəsb edir.

Əsərin qısa məzmunu belədir. Şahzadə Məhmənəbanunun bacısı Şirin ağır xəstədir. Şahzadə bundan çox pəjmürdədir. Əyan-əşrəf, vəzir ona heç bir köməklik edə bilmədiklərinə görə çox qəmlidirlər. Bu vaxt əsgərlər bir Naməlum şəxsi gətirirlər. O, Şirini sağaltmağa söz verir.

Şahzadə bundan çox sevinir və onu sağaltmaq istəyən həmin Naməlum şəxsə bütün var-dövlətini verməyə hazırdır. Bu Naməlum şəxsə nəinki var-dövlət, heç şahzadənin tacı da lazım deyil.

Məhmənəbanu öz bacısının sağalması üçün yalnız gözəlliyini qurban verməlidir.

Şirin üçün tikilən sarayın rəngkarlıq işlərini görən rəssamlar arasında Fərhad da var. Məhmənəbanu və Şirin sarayda görülən işlərə tamaşa etmək üçün gələndə çox gözəl və yaraşıqlı oğlan olan Fərhadı görürlər. Fərhad hər iki bacının xoşuna gəlir.

Elə bu vaxt məlum olur ki, insanlar həyat mənbəyi olan sudan korluq çəkir. Qarşıdakı böyük, sıldırımlı dağın o üzündə su var. Həmin suyu bura gətirmək isə insanların gücündə deyil.

Hər dəfə Fərhadla rastlaşan Məhmənəbanunun da ürəyi çox pis olur. Fərhada olan məhəbbət ona rahatlıq vermir. Amma Şirin başa düşür ki, onların səadətinə sarayda imkan verməyəcəklər. Ona görə də Fərhadla qaçmağa razı olur. Döyüşçülər Fərhad və Şirini tutub gətirirlər. Şirin bacısına yalvarır ki, onu Fərhaddan ayırmasın. Şahzadə isə onları bir-birindən ayırmaq üçün Fərhadın qarşısına həll olunması çox müşkül olan bir məsələ qoyur. O, sıldırımlı qayadan yol açıb, suyu bu məmləkətə gətirməlidir. Əgər Fərhad bunu bacarsa Şirinlə evlənə bilər.

Fərhad gözləmədiyi ağır, hall olunması çox çətin olan təkliflə razılaşır. Şirinə olan məhəbbətin yolunda ona heç nə mane ola bilmir. Şirin bacısına yalvarır ki, onlar Fərhadın yardığı, içməli gətirmək istədiyi dağa getsinlər. Fərhad hər dəfə külüng vurub qayanı yardıqca insanların da inamı artır ki, bu dağ qoçaq Fərhadın qarşısında təslim olacaq.

Şahzadə artıq Fərhad tərəfindən qayaların yarıldığını, qısa bir vaxtda məmləkətə su gələcəyini görüb, çox pis olur. O, inanmırdı ki, Fərhad bu çətin işin öhdəsindən gələ bilər. Ona görə də şahzadə yeni bir hiyləyə əl atır. Fərhada təklif edir ki, onlarla birlikdə saraya getsin.

Fərhad artıq iki çıxılmaz yol arasında qalır. Bir tərəfdə su deyib imdad diləyən xalq, o biri tərəfdə isə məhəbbəti. Fərhad başa düşür ki, xalqın inamını qırmaq olmaz. Bunu Şirin də başa düşür. Ona görə də onlar ayrılırlar. Fərhad ona böyük ümidlərlə baxan xalqla birlikdə qalır. Bisütün dağını yarmağa başlayır.

Beləcə "Məhəbbət Əfsanəsi" baleti qəmli, amma insanlara böyük ümid verən sonluqla bitir. Belə ki, insan həyatda özü üçün yox, xalqı üçün yaşamalı və ona xidmət etməlidir.

Arif Məlikov 55 ildən artıq yaradıcılığı dövründə yalnız xalqına xidmət edərək, biri-birindən maraqlı "Məhəbbət əfsanəsi", "İki nəfər", "İki qəlbin dastanı", "Fövqəlgözəl Yusif", "Əlibaba və qırx quldur" baletlərini, səkkiz simfonik əsərini, Nazim Hikmətin, Almaz İldırımın, Tofiq Bayramın, Vaqif Səmədoğlunun və başqa şairlərin sözlərinə bəstələdiyi kantata və vokal simfonik poemalarını, xalq çalğı alətləri üçün süita və pyeslərini yazıb. Bütün bunlardan başqa iyirmi beş kinofilmlərə musiqilər, mahnılar yazıb. Bunlardan "Sehirli xalat", "26 Bakı komissarları", "Ulduzlar sönmür", "Axırıncı aşırım", "Qərib cinlər diyarında", "İşarəni dənizdən gözləyin" və başqaları göstərmək olar. Eləcə də bir sıra tamaşalara yazdığı musiqilər bəstəkarın yaradıcılığının çox şaxəli olduğuna bir daha sübut edur. O, sözün həqiqi mənasında həyatını xalqının yolunda çıraq edib. Məhz buna görə də xalqı ən çətin məqamlarında onu sevib və onunla həmrəy olub. Hətta böyük bəstəkar keçən əsrin 90-cı illərində yazdığı "Mən ittiham edirəm" kitabında həmin vaxtlar xalqımızın başına gətirilən müsibətləri, 20 Yanvar faciəsini, qaçqınlarımızın, köçkünlərimizin acı taleyini yazmaqla həmin vaxtlar Sovetlər Birliyinin və Azərbaycanın başında dayananları kəskin ittiham edirdi. O, bir azərbaycanlı vətəndaş kimi xalqının dərdinə acıyırdı. Həmin vaxtlar "Mən ittiham edirəm" kitabını böyük bəstəkar öz şəxsi vəsaiti hesabına çap edib pulsuz yayaraq, dünya xalqlarını başımıza gətirilən faciələrlə tanış edirdi. Həyatda çox sadə insan və böyük şəxsiyyət olan Arif Məlikov özünün 75 illik yubileyində də bunu bir daha sübut etdi. Belə ki, böyük bəstəkar özünün bu yubileyinin təmtəraqlı kecirilməsinə razı olmadı. Yubileyini ailəsi və dostları ilə kiçik bir məclisdə qeyd etdi. Budur Arif Məlikovun həm bəstəkar, həm insan, həm şəxsiyyət, həm professor, akademik kimi böyüklüyü, həm də onu xalqına sevdirən.

Azad Azərbaycan.- 2008.- 7 dekabr.- S. 7.