Muğam fəlsəfəsi

İnam Ata (Asif Ata)

Musiqi barmaqla çalınan deyil,

Ölçü qalıbına salınan deyil,

O, Ruhun Göylərə qovuşmasıdır,

İlahi Məqamdır, adi an deyil.

Mütləqə İnam Peyğəmbəri, Ruhaniyyat Ocağı Yaradıcısı, dahi türk filosofu İnam Atanın (Asif Atanın) 16-cı Müqəddəs Kitabı olan bu Əsərində Muğam musiqi sisteminin fəlsəfi mahiyyəti açılır, Doğu ruhaniyyatı, sənəti, dünyabaxışı ilə onun üzvi birliyi, habelə dünya musiqi klassikasındakı üstün mövqeyi vurğulanır.

Muğam fəlsəfəsi haqqında kitab - Doğu filosofluğunun özünəməxsusluğu haqqında - zəkanın, duyğunun, əxlaqın, iradənin vəhdəti haqqında kitabdır.

"Şur" muğamı

"Maye-Şur"

Ciddiyyətdə çılğınlıq yaşayır, Bitkinlikdə Sonsuzluq, Gerçəklikdə - İdeal.

Şöbə İdrakı, Hissi, İradəni Mahiyyətə yönəldir.

İdeala Yüksəlmək Zəruriliyi Dünyayla görüşün əsas cəhəti kimi mənalandırılır.

Həyatda qeyri-kamillik, ziddiyyət, nisbilik çoxdur.

Onları aradan qaldırmaq üçün İdeala çatmaq gərək.

Həyatın dialektikası İdeala keçid tələb edir.

Dünyayla görüşdə Təzahürlə Mahiyyət arasında Ziddiyyət aşkara çıxır.

Onu İdeala Yüksəlməklə aradan qaldırmaq olar.

Yalnız Ali, İdeal Həyatda - Kamil İdrak, Kamil Mənəviyyat, Kamil İradədə İnsan özünü tam ifadə edə bilərg

Bu səbəbdən də İdeala çatmaq labüd zəruriyyət kimi meydana çıxır.

Dünyayla görüşdə İnsan Dünyadan Yüksəyə qalxmaq Zəruriyyəti ilə qarşılaşır.

"Maye-Şur" həmin Zəruriyyətdən danışır - müdrikcəsinə, Ehtirasla.

"Zəmin-Xara"

Həyat Yollarıyla Yerimək Ruhani İradə Səyi tələb eləyir.

İztirab Yükü, İdeal Həsrəti!

Yorulmaz, İnadlı, Müdrik Yolçu Yolundan dönmür, Mahiyyətə yön alır, Gerçəklik Səddini aşır.

Ruhani Yol yaranır - İdeala aparan!

"Hicaz"

Həyat nə qədər dərindən dərk olunursa, İdeal həsrəti, eşqi bir o qədər artır.

Həyat özündən artığa, böyüyə, yüksəyə can atır.

Bu, şiddətli daxili gərginlik yaradır.

İdeal Eşqi Ruhani Ağrı, Səy törədir.

Həyatdan Ali Həyat Həsrəti doğur.

"Bayatı-Kürd"

Kədərə aramsız, inadlı, ardıcıl, labüd Qayıtma İdeal Eşqinin Şiddətindən xəbər verir...

Qapalı Kədər Dairəsi İdeal çağırır...

Ruhun Kədərli Halı Həyatın İdeal səviyyəsini gözləyir.

Mütləq Kədərdən qurtarmaq üçün Mütləq Həyata çatmaq gərək!

"Simai-Şəms"

İdeala Yüksəlmək Ruhaniliyin hərtərəfli, coşğun ifadəsi, Qəlbin Ülvi İstəyi kimi qiymətləndirilir.

Hisslərin tamlığı, gücü hədd tanımır.

İnsan riqqətli, heyrətli, zəngin yaşayır.

"İdeala Yüksəlmək - Ruhun İdeal halını yaradır!" - deyir "Simai-Şəms" və Əzələ Qayıdır - Yeni Biçimdə.

"Segah" muğamı

"Maye-Segah"

Kədər vasitəsiylə İdeal Zəruriliyini duymaq.

Kədərin artması vasitəsiylə İdeal Zəruriliyini dərk etmək.

Kədər Harayı vasitəsiylə İdeal Zəruriliyini çağırmaq.

Kədər vasitəsiylə - İdeal Zəruriliyinə yüksəlmək.

Kədər Müqəddəsliyi vasitəsiylə - İdeal Zəruriliyi Müqəddəsliyinə çatmaq.

Kədər Gözəlliyi vasitəsiylə - İdeal Müqəddəsliyi Gözəlliyinə çatmaq.

Kədər Yolu vasitəsiylə - İdeala çatmaq.

"Şikəsteyi-Fars"

Kədər Zirvəsi - İdeal Eşqi.

Kədər Ağrısı - Eşq İztirabı.

Kədər çılğınlığı - Eşq Möhnəti.

Kədər Odu - Eşq Yanğısı.

Kədər Səması - Eşq Ucalığı.

Kədər Zənciri - Eşq Usanmazlığı.

"İrak"

İdeala ucalmaq - Kədərin möhtəşəm Qüdrətə çevrilməsi!

Hissi Zənginlik - Ruhaniliyin coşğun Təzahürü!

İdeala çatmaq - Qəlbin Ülvi halının təsdiqi!

Nəticə

İdealla Gerçəkliyin əlaqəsi Muğamda aşağıdakı şəkildə mənalandırılır:

Həyat özündən böyüyü - İdealı doğur.

Həyatla Görüş Həyatdan Böyüyü - İdeal Zəruriliyini doğur.

Həyatı Dərk etmək - İdeal Eşqi doğur.

İdeala Yüksəlmək Ali Həyat yaradır.

Dördüncü Fəsil

Muğamda həqiqiliyin və əxlaqiliyin dialektikası

1. Qanunauyğunluq

Muğamda Həqiqilik - Mütləqiliyə, Kamilliyə, İdeallığa bərabərdir.

Muğamda Əxlaqilik - Mütləqiliyə, Kamilliyə, İdeallığa bərabərdir.

Həqiqətə çatmaq üçün Əxlaqa çatmaq gərəkdir.

"Həqiqət yalnız Əxlaqca Kamilin üzünə açılır!" - deyir Muğam.

"Yalnız Həqiqəti dərk eləyən əxlaqca kamil olur!" - deyir Muğam.

Həqiqilik və Əxlaqilik - ayrılmazdır.

Həqiqət - Mütləqin dərkidir, Əxlaq - Mütləq Ruhanilikdir.

Mütləqi dərk etmək üçün Əxlaqca Kamil olmaq gərək!

Mütləq Əxlaqa çatmaq üçün Mütləqi dərk etmək gərək!

Mütləqi dərk edən Məqamda İnsan Əxlaqca Kamil olur.

Əxlaqca Kamil olan Məqamda İnsan Mütləqi dərk edir.

İdrak və Əxlaq - Vahiddirlər.

Həqiqəti dərk etmədə Kamil Zəka və Kamil İdrak təsdiq olunur.

Kamil Zəka həm də Kamil Əxlaq deməkdir.

Kamil İradə həm də Kamil Əxlaq deməkdir.

Həqiqət Ruhani Səylə qazanılır.

Ruhani Səy - Əxlaqi Kamillik Yaradır.

Həqiqət Ruhaniyyatı təsdiq edir.

Ruhaniyyat Həqiqəti təsdiq edir.

"Yalnız Müdrik - Əxlaqidir!" - deyir Muğam.

"Yalnız Əxlaqi - Müdrikdir!" - deyir Muğam.

"Rast" muğamı

"Maye-Rast"

Ruhani Dözüm, idraki, hissi təmizlənmə - Həqiqət dərkinin əzəli kimi mənalandırılır.

Qorxudan, Şübhədən, Yadlıqdan İmtina müdrikliyin əzəli kimi qiymətləndirilir.

Ruhani Aydınlıq - Zəka Rəvanlığı kimi təsdiq olunur...

Kamillik Ehtirası - İdrak Ehtirasına bərabər sayılır.

Dünyayla görüş - Mütləqlə görüşün əzəli sayılır.

Dünyanı Duyma - Ruhani Kamilliyin əzəli sayılır.

Həyatla görüş Həqiqət Ehtirası yaradır, Həqiqət Ehtirası İdraki İradə yaradır, hər ikisi Ruhani təmizlənmə (katarsis) yaradırlar.

Dərk edən Kamilləşir, Kamil Dərk edir.

Şöbə Əxlaqi Kamilliyə çatmış Həqiqətçi təşəkkülündən bəhs edir.

"Hüseyni"

Həyatı dərk edən İnsan həm Həqiqət, həm də Əxlaq pillələrinə qalxır.

Daha çox bildikcə, daha Əxlaqi olur...

İdrakın yeni pilləsinə qalxdıqca, Əxlaqın yeni pilləsinə qalxır.

Kədər İnsanı həm Müdrik, həm də Əxlaqi eləyir.

Həqiqət Kədəri - Həqiqəti olduğu kimi qəbul eləmək Qətiyyəti yaradır.

Kədər vasitəsiylə Zəka Həqiqətə yön alır, İradə onu Qəbul edir.

Həyat Kədəri - Həyat haqqında Həqiqətdir, həm də onu Qəbul etmək əzmidir.

Kədər vasitəsiylə Həyat dərk olunur və Ruhani İradə təsdiq edilir.

"Həyat Kədərlidir!" - deyir Həqiqət...

Həyat Əzmi Kədərdə Yetişir.

Həqiqət Kədəri dərk edir, Əxlaq Kədərdə dərk olunur.

Həyat Kədərlidir, çünki İnsan - Əxlaqidir, Ruhanidir; Xeyirə, Ədalətə meyillidir.

İnsan qeyri-əxlaqi olsaydı, - Kədərli olmazdı.

Bu səbəbdən də Kədərlə görüşmək - Əxlaqla görüşməkdir.

Bu səbəbdən də Həyatı Kədər vasitəsiylə dərk etmək Əxlaqın mahiyyətini dərk etməkdir.

O, həm də Kədərin Kədərdən böyüyə çevrilməsi Zəruriliyini dərk etməkdir.

Zəka Həqiqəti açır, İradə Əxlaqı təsdiq edir, nəticədə İnsan özü üzərində yüksəlir: Zəkalı İradə və İradəli Zəka, Həqiqi Duyğu və Həqiqət Duyğusu təsdiq olunur.

İdrakilik və Əxlaqi Kamillik biri-birinə qovuşur.

"Hüseyni" şöbəsi həmin möhtəşəm Ruhani hadisə haqqında müdrikcəsinə, ehtiraslı danışır.

"Vilayəti"

İdeal Eşqi - Həqiqət Pilləsi kimi mənalandırılır.

İdrak Eşqi - Əxlaq Eşqi kimi qiymətləndirilir.

İdrak Eşqi vasitəsiylə Həqiqət dərk olunur və Əxlaqi İradə təsdiq edilir.

Əxlaqi İradə vasitəsiylə Ürək təmizlənir.

Beləliklə də Həqiqət həm İdrak, həm Əməl, həm də Duyğu hadisəsi kimi meydana çıxır.

Həqiqət Şəxsiyyətin həyatıyla dərk olunur.

Şöbədə Kədərli Həqiqət Dramatik Həqiqətə çevrilir, İradə, Hiss gərginləşir.

İdrak bir pillə yüksəlir, eyni zamanda İradə də, Hiss də bir Pillə ucalırlar.

Kamillik Eşqi - Həqiqətin dərkini tələb eləyir, Mütləq Həqiqət Tələb eləyir - Mütləq haqqında Həqiqət Tələb eləyir.

Mütləq Eşqi - Mütləq Eşq kimi - yəni Mütləq Həqiqət Mütləqə canatma kimi mənalandırılır.

"İrak"

İdeala çatmaq Mütləq Həqiqətə və Mütləq Əxlaqa çatmaq kimi, ömrün Ali Mənasına yüksəlmək kimi, Ruhaniliyin qələbəsi kimi təsdiq olunur.

Duyğu seli çağlayır

Ədalət.- 2008.- 6 dekabr.- S. 17.