Rzalı R.

Beşik nəğməmiz qədər doğma, əziz CÜCƏLƏRİM

60 ildir ki, azərbaycanlı körpələrin dilində "cip-cip cippildəşən" tükü ipək "Cücələrim"ə millətindən, dilindən, dinindən, irqindən asılı olmayaraq dünyanın bir çox xalqlarının körpələri də səs verib, öz dillərində bu gözəl, sevimli uşaq mahnısını ifa edirlər. "Cücələrim" artıq bir xalqa aid uşaq mahnısı anlayışından çıxaraq beynəlmiləlləşib, bəşəriləşib. Ecazkar ifa tərzi, sadəliyi, aydınlığı və gözəl musiqisi ilə seçilən "Cücələrim" mahnısı dünyanın bütün balacalarının dilində sevə-sevə oxunaraq uşaqları bir-birinə yaxınlaşdırır, sevdirir. Bu gözəl uşaq musiqisi uzun illərdir ki, dünyada xalqımızı təmsil edir.

"...1955-ci ilin payızında sovet nümayəndə heyəti İsveçrədə Sürix aeroportunda qarşılanarkən əziz qonaqları bir qrup isveçrə məktəblisi "Cücələrim" mahnısının ifası ilə salamladı". (B.Hüseynli, V.Xəlilov, "Bəstəkar Qəmbər Hüseynli". "Gənclik", 1997). Vaxtilə kino xadimlərimiz Fransada olarkən dünya şöhrətli Çarli Çaplin gələnlərin Azərbaycandan olduqlarını biləndə piano arxasına keçərək "Cücələrim"i ifa edir və qonaqlara üz tutuaraq: "Demək siz bu melodiyanın vətənindənsiniz?! Məndən o bəxtəvər bəstəkara salam yetirin!" söyləmişdir. Musiqi nəzəriyyəçilərinin, sənətşünasların qənaətinə görə indiyədək "Cücələrim" qədər dünyada geniş yayılan, həm uşaqlar, həm də böyüklər tərəfindən sevilə-sevilə ifa olunan və dinlənilən, eyni zamanda, öz müəlliflərini dünyada bu qədər tanıtdıran ikinci belə bir uzunömürlü mahnı olmamışdır.

Azərbaycan bəstəkarlıq məktəbinin, professional musiqi sənətinin, eyni zamanda, uşaq mahnı antologiyasının yaranmasında və zənginləşməsində böyük xidmətləri olan görkəmli bəstəkar Qəmbər Hüseynli də 45 illik qısa ömrünü heç kimə bənzəmədən, fərqli yaşadı və bənzərsiz əsərlər yaratdı. O, ömrünün sonunadək Azərbaycan ədəbiyyatı klassiklərinin həyatını, keçdiyi yaradıcılıq yolunu özünə örnək seçmişdi. Onların yaratdığı qüdrətli söz incisinə həssaslıqla yanaşmış, bu incilərdən istifadə edərkən də ehtiyatlı olmuşdur. Bəlkə elə buna görədir ki, qüdrətli söz ustadı Nəsiminin sözlərinə musiqi bəstələyən ilk Azərbaycan bəstəkarı da Qəmbər Hüseynli olmuşdur. Nizaminin, Füzulinin, Natəvanın sözlərinə də romanslar yazmışdır.

Qəmbər Muxtar oğlu Hüseynli 1916-cı il aprelin 16-da Gəncədə dünyaya göz açmışdı. Kiçik yaşlarından doğma Gəncənin musiqi və poeziya mühitindən təsirlənərək qrammafon vallarına qulaq asmaqdan yorulmaz, tez-tez keçirilən aşıq musiqisi gecələrinə gedər, səhərədək onları dinləməkdən doymazmış. 1927-ci ildə orta məktəbdə oxuya-oxuya Gəncə orta ixtisas musiqi məktəbinin tar sinfinə qəbul olunur. 1929-cu ildə isə Gəncə pedaqoji texnikumuna daxil olur. Təhsil illərini sonralar Azərbaycanın böyük bəstəkarı olan Fikrət Əmirov və tarzən Zərif Qayıbovla birgə addımlayırdı. "Rast"ı, "Şur"u, "Zabul segahı"nı və başqa muğamları tarda məharətlə ifa edən gənc və istedadlı Q.Hüseynli hələ tələbə ikən aşıq və el havalarını toplayıb nota alırdı.

O, 1935-ci ildə təhsilini davam etdirmək məqsədilə Azərbaycan Dövlət Konservatoriyasının hazırlıq şöbəsinə daxil olur və görkəmli sənətkarlardan dərs alır. Gənc bəstəkarın aşıq musiqisinə və qədim el havalarına sevgisini görən böyük Üzeyir Hacıbəyov ona Dövlət Filarmoniyasında sazçı qızlar ansamblı yaratmağı məsləhət görür. Bütün yaradıcılığı boyu dahi Üzeyir bəyin ənənələrinə əsaslanan Qəmbər Hüseynli ustadının ona güvəninə sevinərək tezliklə sazçı qızlar ansamblını yaradır. Sonralar həmin kollektivin ifasında onun Aşıq Ələsgərin, S.Vurğunun, A.Aslanovun sözlərinə yazdığı "Söz qanan ola", "Buxağa düşür", "Dağlar", "Dolanım başına", "Nədən oldu", "Sonalar kimi" könül oxşayan mahnıları səslənir. Onun çoxcəhətli musiqi irsi var idi. Xalqımızın mənəvi zənginliyinin tərcümanı olan musiqinin müxtəlif janrlarında bir-birindən dəyərli əsərlər yaratmışdır. Mahnı və romans janrının mahir sənətkarı kimi tanınırdı. "Ay işığında", "Tel nazik", "İlk məhəbbət", "Tellər oynadı", "Çeşmə başında", "Gülə-gülə", "Sənsən", "Düşür yadıma", Gecələr uzanaydı" və yaradıcılığının böyük bir hissəsini təşkil edən uşaq mahnıları ilə bir mahnı müntəxabatı yaratmışdı. Yaratdığı bənzərsiz mahnı və romansların bir çoxu Şövkət Ələkbərova, Rübabə Muradova, Sara Qədimova, Tükəzban İsmayılova kimi korifey sənətkarların ifasında radio və televiziyanın Qızıl Fondunda nadir inci kimi qorunur.

Mütəxəssislərin fikrincə, böyük bəstəkar Qəmbər Hüseynli ən böyük sənət incisini hələ yaratmamışdı - 1948-ci ilə qədər. O, 60 il öncə musiqi dilinin qeyri-adiliyi ilə daha parlaq şəkildə zirvəyə yüksələn bir sənət nümunəsi yaratdı. Yarandığı gündən beşik nəğməmizə çevrilən, dünyanı diyar-diyar dolaşan misilsiz bir sənət incisi - "Cücələrim".
Mahnının mətninə gəlincə, öyrəndik ki, bəstəkar bu, şən, oynaq uşaq mahnısının sözlərini ilk dəfə böyük şair Abbas Səhhətin eyni adlı şeirindən götürüb. Lakin şeirin dili uşaqlar tərəfindən çətin başa düşüldüyündən və ifa edilərkən sözlər ağır olduğundan "Cücələrim"in mətninin indiki variantını şair Tofiq Mütəllibov yazmış, necə deyərlər, iki böyük sənətkar bu mahnıya öz möhürlərini vurmuşlar. "Cücələrim" mahnısı bu gün nəinki balaca balaların, 60 yaşlı ata-anaların, nənə-babaların da bir vaxtlar dil açıb oxuduğu ilk nəğməsi olub.

Aşıq Pənah Pənahovun xatirələrindən: "1967-ci ildə Hindistanda qastrolda idik. Zaldan xahiş etdilər ki, "Cücələrim"i oxuyaq. Əvvəlcə mat qaldıq ki, neynəyək?! İcazə istəyib səhnə arxasına keçdik. Yoldaşlarıma dedim ki, gəlin tez məşq edək. Aşıqlar dedi ki, ay Pənah, saz hara, cücələrim hara?! Nə isə, birtəhər məşq edib çıxdıq səhnəyə. Elə təzəcə başlamışdıq "Cip-cip cücələrim" deməyə, bir də gördük 30 minlik açıq tamaşaçı salonu bizimlə bərabər, amma hind dilində "Cücələrim" oxuyur" ("Gəncə" jurnalı, ¹3, 2006). Çox keçmədən "Cücələrim"in bütün dünyada triumfial yürüşü, kütləviləşməsi Gəncədə Uşaq və məktəblilər parkında dünyada nadir fakt kimi təqdir olunan "Cücələrim" mahnı muzeyinin yaranmasına səbəb oldu. T.İsmayılov adına Bakı Şəhər Uşaq və Məktəblilər Sarayının vokal-xoreoqrafiya ansamblı da uzun illərdir ki, "Cücələrim" adını daşıyır. Az bir vaxtda bu gözəl, ritmik mahnının nəinki ölkəmizdə, dünyada uğur qazanması bəstəkarı uşaq mahnı janrının inkişafı naminə yorulmadan yazıb-yaratmağa səfərbər etmişdir. O, altmışdan çox bir-birindən dəyərli uşaq və məktəbli mahnısı bəstələmişdir.

"Cücələrim"in ilk ifaçısı Gəncədə yaşayan Səmayə Mirzəyeva olub. O, həmin unudulmaz günləri belə xatırlayır: "1947-ci ilin yayı idi. Qəmbər Hüseynli Gəncə filarmoniyasında bədii rəhbər işləyirdi. Biz bir dəstə qız onun yenicə yaratdığı sazçı qızlar ansamblına üzv yazılmışdıq. Qənbər müəllim fortepianoda "Cücələrim" mahnısının melodiyasını ifa etdi. Bu mahnını mən təzə eşidirdim. Şən, oynaq musiqi yaman xoşuma gəldi. Xəbər aldı ki, sən onu oxuya bilərsən? Utandım, çiynimi çəkdim. Sonra biz bəstəkarla mahnını dönə-dönə ifa elədik. Mən solonu öyrəndim, qızlar xoru. Konsertlərin birində səs-səsə verib ilk dəfə "Cücələrim"i ifa etdik. Sonra Bakıya getdik..."

"Cücələrim"in uzun və şərəfli yolu belə başlayır. O zaman Bakıda fəaliyyət göstərən Bakı pioner və məktəblilər sarayının gənc ifaçıları mahnıya çox böyük qol-qanad verdilər. Burada məxsusi olaraq "Cücələrim" ansamblı da yaradıldı. Ansambl dünyanın harasına getsə, ilk çıxışını bu mahnı ilə başlayırdı. Hansı ölkədə olurdusa həmin diyarda "Cücələrim" həmin xalqın dilinə tərcümə olunurdu. İndiyədək bu mahnı ingilis, alman, fransız, ərəb, ispan dilləri ilə yanaşı, Çin, yapon dilinə də tərcümə olunub" (Əhməd İsayev, "Gəncə və gəncəlilər", Bakı, "Azərnəşr", 1991)".

Yaradıcılığı Azərbaycan milli musiqi mədəniyyətinin parlaq guşələrindən birini təşkil edən, mahnı janrına bir sıra yeniliklər gətirən, 300-dən çox sevilən musiqi əsərinin müəllifi olan Qəmbər Hüseynli heç də rahat həyat yaşamamış, çəkdiyi əzab-əziyyətlərə tab gətirməyən səhhəti onu ömrünün 45-ci baharında bu dünyasından, sevdiyi peşəsindən ayırmışdır. Böyük bəstəkar xalqımızın millətsevər övladları Hüseyn Cavidi və Əhməd Cavadı müdafiə etdiyinə görə həbsxana küncünə atılır. Bu "cinayət"ə görə repressiya qurbanına çevrilən Qəmbər Hüseynli həbsxanada da çalıb-oxuyanları ətrafına toplamış, hətta özü tar da düzəldibmiş.

Həbsdən qayıtdıqdan sonra bəstəkar ailəsi ilə birlikdə Bakıda zirzəmini xatırladan yarıqaranlıq mənzildə yaşamalı olur. Lakin bir gün də olsa yaradıcılığından qalmır. Sanki Yaradanın ona verdiyi ömrün çox qısa olduğunu bilirmiş deyə, hər şeyə tələsir, gecə-gündüz çalışırmış. Sonralar Qəmbər Hüseynliyə təzə mənzil versələr də, həbsxana həyatı, neçə illər yaşadığı rütubətli ev "xalq düşmənləri"ni müdafiə etdiyinə görə aldığı tənələr, zərbələr öz işini görmüşdü. Ağır xəstəlik onu 44-45-də yaxalayır və çox keçmədən - 1961-ci il iyulun 31-də 45 yaşında əbədi olaraq gözlərini yumur. Təzə mənzilində iki il də yaşaya bilmir.

Böyük bəstəkar qısa həyat sürüb, lakin onun misilsiz musiqi əsərləri, bəstələdiyi mahnılar və xalqımızın beşik nəğməsinə, laylasına çevrilən "Cücələrim" 60 ildir yaşayır və heç şübhəsiz, hələ çox belə onilliklər də nəinki xalqımızın, dünyanın bütün uşaqlarının sevimli nəğməsi kimi səslənəcək. Hər səsləndikcə də müəllifini yaşadacaq.

Azərbaycan.- 2008.- 23 dekabr.- S. 8.