Müslüm Maqomayev – vokal səmasının sönməz ulduzu

Dünya şöhrətli Azərbaycan musiqiçisi Müslüm Maqomayevin səsi vokal aləmində tayı-bərabəri olmayan tembrə malik yüksək diapazonlu lirik bariton idi. Bu səs onu dinləyənlərin qəlblərinə dərindən nüfuz etməklə böyük heyranlıq hissləri yarada bilirdi. Onun səsi bütün registrlərdə rəvanlığını və dolğunluğunu saxlayırdı. Buna görə də Müslüm adi bariton repertuarının sərhədlərini aşaraq öz professionallığı ilə xariqələr yaradırdı . Onun səsi yeri gələndə bas-bariton kimi gurlayır, yeri gələndə də ona tenorsayağı oxu texnikası nümayiş etdirməyə imkan verirdi.
Səsini tədricən gücləndirib, sonra yavaş-yavaş zəiflətməklə uzatmaq (buna vokalda filirovka deyilir), mahnı təranələrini dəqiq canlandırmaq, sözlərin tələffüzü zamanı dürüst diksiya nümayiş etdirmək, vokal cümlələrini ürəkdən duymaqla düzgün nizamlamaq, mahnının ovqatını tam incəliyi ilə çatdırmaq qabiliyyəti sayəsində Müslüm dinləyicilərin sevimlisinə çevrilmişdi. O, Azərbaycan bəstəkarlarının mahnılarını oxuyarkən muğam ifası texnikası elementlərindən də bacarıqla istifadə etməklə, onları dəfələrlə gözəlləşdirməsi sayəsində musiqisevərlərin böyük məhəbbətini qazanmışdı.
Müslüm bu və ya digər mahnının tempini ləngitmək yaxud sürətləndirməklə , ona bəstəkarın nəzərə ala bilmədiyi incə məqamlar qoşmaqla ifa nadirliyi yarada bilirdi. O, hərtərəfli savad , yüksək bədii mədəniyyət sahibi kimi oxuduğu mahnıların— rus, italyan, alman, Qafqaz mahnılarının milli xüsusiyyətlərindən bacarıqla yararlanırdı. Müslümün qeyri-adi, geniş intonasiyalı bariton səsi çox xarakterik olduğu üçün dərhal tanınırdı. Konsertlər zamanı konferansye növbəti nömrəni elan etmək üçün səhnəyə çıxıb “Oxuyur Müslüm...” ifadəsini tam dilə gətirməmiş “Maqomayev” kəlməsi tamaşaçı-dinləyicilərin gurultulu və sürəkli alqışları altında eşidilməz olurdu.Çox hallarda Müslümü tamaşaçılar ayaq üstə qarşılayırdılar. Bütün bunlar böyük ifaçıya geniş xalq məhəbbətinin bariz nümayişi idi.

Müslüm tanınmış sovet bəstəkarlarının mahnılarını yüksək ifa zirvələrində reallaşdırırdı. Onun ən sevimli bəstəkarı A. Paxmutova idi.Müslüm A. Paxmutovanın hər bir mahnısının simfoniya qədər tutarlı olduğunu söyləyirdi. M.Maqomayev bütün mahnı janrlarının böyük xiridarı idi. Onun oxuduğu mahnıları heç bir müğənni həmin gözəllikdə ifa edə bilmirdi. Günlərin birində bəstəkar A.Babacanyanın arvadı ( ermənilər tarixən həmişə öz arzularına arvadları vasitəsilə çatmalarına üstünlük vermişlər) Müslümə zəng vurub demişdi ki, əri Arno onun ifası üçün mahnı yazmaq arzusundadır. Həmişə xeyirxahlığı və xoş niyyətliliyi ilə seçilən həmvətənimiz həmin təklifi qəbul etmişdi.

Müslümün sayəsində bir qədər populyarlaşan erməni xislətli Arno bir qədərdən sonra oğlunu da məşhurlaşdırmaq məramı ilə onun üçün mahnılar bəstələməyə başlamışdı. Amma bunların heç biri Arnonun oğlunu məşhurlaşdıra bilməmişdi. Ona görə ki, oğul Babacanyan “Müslümün ayaqqabısını geyə bilsə də , onun yerişini yerimək qabiliyyətində olmamışdı”. Bundan sonra erməni bəstəkarın və azərbaycanlı müğənninin birgə yaradıcılıq birliyinə son qoyulsa da, M. Maqomayev erməni “dostu” öləndən sonra Moskvanın konsert salonlarının birində onun xatirə gecəsini keçirməklə əsl azərbaycanlı kimi öz alicənablığını bir daha sübuta yetirmişdi.

1960 – 1970-ci illərdə əcnəbi ölkələrdə və Sovet İttifaqında böyük müvəffəqiyyətlə konsertlər verən Müslüm Maqomayev həddindən artıq şöhrət qazanmışdı. Ona olan məhəbbət sitayiş səviyyəsinə yüksələrək Sovet İttifaqının hər yerinə epidemiya kimi yayılmışdı. Onun konsertlərinə bilet tapmaq müşkül bir işə çevrilmişdi. Müslümün oxuma manerası, xarici görkəmi, özünü səhnədə aparma qabiliyyəti, bir sözlə hər bir hərəkəti adamların ağlını aparırdı. O, ideal artist və ideal centlemen idi. Böyük Tanrı ona gözəl səs, bənzərsiz istedad və xüsusən qadınları heyran qoyan atletik görkəm vermişdi.

Müslüm oxuyanda bütün enerjisini sərf etməkdən çəkinmirdi, səs tellərinə rəhmi gəlmirdi. Səsi bəmdə də, ortada da, zildə də öz gözəlliyini və məlahətini saxlayırdı. Çünki bu səs, Allah vergisi idi. Bu isə hər musiqiçiyə qismət olmur. Müslüm operada da müvəffəqiyyətlə çıxış edirdi. Böyük italyan bəstəkarı Coakino Rossininin 19-cu əsrin ən yaxşı komik oprelarından sayılan “Sevilya bərbəri” operasında Fiqaronun böyük diapazonlu səs tələb edən çoxkeçidli kavatinasını Müslüm kimi xüsusi şövqlə və böyük məharətlə oxuyan olmamışdır. Bəzi məqamlarda bariton səsin onun üçün xarakterik olmayan soprano keçidləri Müslümün ifasını əlçatmaz edirdi.

Qalın kişi səsi – bariton üçün yazılmış bu partiyanın müəyyən yerində incə qadın soprano səsinə yer verilməsinin öhdəsindən yalnız dünyanın bir neçə məşhur baritonu , o cümlədən musiqi ifaçılığı tarixində silinməz iz buraxmış məşhur italyan baritonu Titta Ruffo gələ bilirdi. Müslüm Maqomayevin də Fiqarosu onun yüksək ifa texnikası sayəsində öz sevimli sələfindən geri qalmırdı. Onu da deyək ki,uşaq ikən müğənni olmaq arzusunun gerçəkləşməsi üçün var qüvvəsini sərf edən Müslümün gələcək karyerasına tenor Enriko Karuzonun və bariton Titta Rufonun patefon valları öz həlledici təsirini göstərmişdi.

Həyatda paradokslar az olmur. Musiqi məktəbində təhsil alan zaman uşaq xorunun solisti olmaq istəyən Müslümü səs tembrinin xoşagəlməzliyinə görə xordan kənarlaşdırmışdılar. O, gələcəkdə bir müğənni kimi ad çıxaracağına inamını itirmədiyindən həmişə dəniz kənarına gedir və saatlarla, həm də var qüvvəsi ilə oxuyurdu. Nəhayət, mutasiya dövrü yetişəndə yeniyetmənin səsi açıldı və xoş tembrə büründü. Müslüm yeddinci sinfi bitirdikdən sonra musiqi məktəbinin vokal şöbəsində oxumağa başladı. Məktəbdə konsert praktikasına geniş yer verildiyindən o, dinləyicilər qarşısında çıxışlara başlamaq imkanı tapmışdı.

Vokal şöbəsini bitirdikdən sonra Müslüm müxtəlif mədəniyyət ocaqlarında çıxışları ilə diqqəti cəlb edirdi. 1962-ci ildə isə gənc ifaçının başına xoşbəxtlik quşu qondu. Həmin ildə Kremlin qurultaylar sarayında keçirilən Azərbaycan mədəniyyəti festivalında ona “Buhenvald harayı” mahnısını və “Sevilya bərbəri” operasından Fiqaronun kavatinasını oxumaq nəsib oldu. Müslüm Maqomayevin ilk solo konserti 10 noyabr 1963-cü ildə Moskvanın Çaykovski adına konsert salonunda baş tutdu. Baxın, Hendelin, Motsartın, Rossininin , Şubertin, Çaykovskinin, Raxmaninovun, Hacıbəyovun vokal əsərlərini sürpriz gözəlliyi ilə oxuyan gənc müğənninin çıxışları sürəkli alqışlarla qiymətləndirildi.

Müğənni iki hissədən ibarət konsertdə nəzərdə tutulmuş on altı mahnı oxuyandan sonra proqram sona yetməli idi. Ancaq belə olmadı. Dinləyici-tamaşaçılar konsert salonunu heç cür tərk etmək istəmirdilər. Hamı ayaq üstə alqışlar yağdırmaqla müğənnini geri çağırmaq niyyətində idi. Müslümü müşayiət edən orkestrin səhnəni tərk etməsini görsələr də, öz istəklərinə nail olmaq niyyətindən əl çəkmək istəmirdilər. Çaykovski adına konsert salonunda belə sürəkli çağırışların olmasını heç kim xatırlamırdı.

Tamaşaçıların istəklərinə etinasızlıq göstərə bilməyən Müslüm planlaşdırılmamış üçüncü şöbədə royal arxasına keçərək özünün müşayiəti ilə daha yeddi mahnı – italyan və sovet estradası mahnılarını oxudu. Bütün bunların şahidi olan SSRİ mədəniyyət naziri Yekaterina Furtseva demişdi: “Nəhayət ki, bizdə də əsl bariton peyda oldu”.

Müslüm 18 yaşında ikən Helsinkidə keçirilən gənclər festivalında uğurlu çıxışlarından sonra çox məşhurlaşmışdı. Bunu nəzərə alan Moskva onun İtaliyanın musiqi mərkəzi sayılan La Skala opera teatrında staj keçməsini lazım bilmişdi. Neapolda 1964–1965-ci illərdə məşhur vokal müəllimi maestro Cenarro Barradan mükəmməl vokal dərsi almış, yüksək ifaçılıq texnikasına yiyələnmişdi. O, həmçinin Coakkino Rossininin məşhur “Sevilya bərbəri” operasından hiyləgər bərbər Fiqaronun və Cakomo Puççininin ümümdünya şöhrəti qazanmış “Toska” operasından zalım polis rəisi Skarpianın partiyalarını və s. hazırlamışdı.
1963-cü ildə Azərbaycan Opera və Balet Teatrının solisti kimi fəaliyyətə başlamış Müslüm Maqomayev eyni zamanda çox sevilən estrada mahnılarından ibarət uğurlu konsert proqramları ilə də tamaşaçıların sevimlisinə çevrilmişdi. Opera solistinin eyni zamanda estrada mahnıları ifaçısı kimi çıxışları görünməmiş bir hadisə idi. Dünyanın musiqi meridianlarında belə bir geniş ifa imkanlı müğənni heç vaxt çox olmamışdı.

Sonsuz populyarlıq qazanmış Müslüm 1966-cı ildə Parisin möhtəşəm “Olimpiya” konsert salonunda ilk konsertini vermişdi. “Olimpiya”nın direktoru Bruno Kokatris Müslümün daha bir il Parisin bu salonunda oxuması üçün kontraktı uzatmaq təklifini bildirmiş, onun az bir müddətdən sonra beynəlxalq miqyaslı ulduza çevriləcəyini vəd etmişdi. SSRİ Mədəniyyət Nazirliyi bu təklifə razılıq verməmişdi. Əsas səbəb kimi Müslümün hökumət konsertlərində çıxışlarının vacibliyi göstərilmişdi. Parisin mühacir dairələri də müğənninin Parisdə qalması və qeyri-leqal emiqranta çevrilməsi təklifini irəli sürmüşdülər. Müslüm onlara demişdi ki, “Azərbaycanı canımdan artıq sevdiyim üçün Vətənsiz qala bilmərəm”.

Şöhrəti durmadan artan müğənni sənətinin təkrarsızlığı ilə digər məşhur ifaçıları xeyli üstələmişdi. Ona vətənində və uzaqlarda məhəbbət durmadan artırdı. Müslüm 1969-cu ildə Polşanın Sopot şəhərində keçirilən beynəlxalq estrada mahnıları festivalında birinci mükafata, Fransanın Kann şəhərində keçirilən beynəlxalq festivalda isə “Qızıl val”a layiq görülmüşdü.

Ötən əsrin 60-cı illərində Müslüm Maqomayev SSRİ-nin böyük şəhərlərində “Toska” və “Sevilya bərbəri” tamaşalarında uğurla iştirak etmişdi. O, “Bolşoy teatr”ın truppasına keçmək təklifi ilə razılaşmamış, estrada müğənnisi kimi qalmağı üstün tutmuşdu.O, deyirdi: “Həyatımın 2–3 ilini operaya sərf etmişəm. Sonralar başa düşdüm ki, opera çərçivəsi məni sıxır. Ona görə ki, opera partiyası ən çoxu 40 dəqiqə çəkir. Tamaşa qurtarır. Mən isə elə hey oxumaq istəyirəm. Ona görə də solo konsertlər verməklə istəyimi reallaşdııra bildim. Solo konsertlərim olanda birinci şöbədə klassik əsərlər, ikinci şöbədə isə estrada mahnıları oxuyurdum. Buna görə də məni gözəgötürməyənlər məzəmmət etməyə başladılar. Və etirazlarını o vaxtkı mədəniyyət naziri Yekaterina Furtsevaya çatdırdılar”. Nazir qadın bu bədxahlara belə demişdi: “Bunun nəyi pisdir axı?! Oğlan yaxşı oxuduğu üçün konsertlərinə saysız-hesabsız tamaşaçı gəlir. Onlar estrada mahnıları dinləmək üçün gəlirlər, Müslüm onları həm də klassikaya qonaq edir. Buna ancaq sevinmək lazımdır”.

Müslüm Maqomayev SSRİ-də ilk xarici pop-mahnılar oxuyan müğənnilərdən biri idi. Bu, yüksək vəzifəli şəxslərin – Xruşşovun, Brejnevin, Andropovun, habelə Yekaterina Furtsevanın gənc müğənniyə yaxşı münasibətlərindən irəli gəlirdi. Həmin vaxtlar Müslümü stadionda verdiyi solo konsertinə görə xəbis məmurlara çox görünən miqdarda qonorar alması səbəbindən cəzalandırmışdılar. Onun yarım il ərzində səhnəyə çıxmasına qadağa qoymuşdular. Müğənni deyirdi ki, “bunun mənə xeyri o oldu ki, Bakıya qayıdıb konservatoriyanı bitirib diplom ala bildim».

Bir dəfə SSRİ Dövlət Təhlükəsizliyi Komitəsinin sədri Y. Andropov Y. Furtsevaya zəng vurub demişdi: “Bu yaxınlarda DTK-nın yubileyidir. İşçilərim Maqomayevə qulaq asmaq istəyirlər». Y. Furtseva buna cavab olaraq demişdi ki, ”Müslümün çıxışına qadağa qoyulmuşdur". Y.Andropov qətiyyətlə: “O, bizim siyahımızda son dərəcə təmizdir! Onun gəlişini təmin edin”— demişdi.

Müslüm Maqomayevin repertuarı çox rəngarəng idi. Onun konsertlərində rus dilində populyar mahnılardan savayı, italyan şlyagerləri və dünya xitləri , kinofilmlərdən , müziklərdən ən seçmə mahnılar səslənirdi, çox vaxt da özü-özünü fortepianoda müşayiət edirdi. Axı, Müslüm həm də əla pianoçu idi, Azərbaycan konservatoriyasının eyni vaxtda fortepiano sinfini də “beş üstəgəl ilə” bitirmişdi. Müslümün ifasında Paxmutovanın, Feltsmanın və özünün bir-birindən gözəl mahnıları dinləyicilərin yaddaşlarında silinməz izlər buraxmışdı. Hər istəyənə mahnı yazmaqdan vaz keçən məşhur bəstəkar Boris Feltsman Müslüm Maqomayev haqqında belə demişdi: “O, mənim müğənnimdir. Yazdığım mahnıları mənim istədiyimdən də yaxşı, ürəkdən oxuyur”.

Lakin aşağı eşelonlardakı kiçik məmurların Müslümdən xoşları gəlmir, ona hər cür pislik etmək məramlarında qalırdılar. Ona görə də Müslümə SSRİ xalq artisti fəxri adı verilməsi üçün sənədlər Moskvaya göndəriləndən sonra bu təqdimata uzun müddət əhəmiyyət verilməmişdi. Müslümə belə bir münasibət Azərbaycan xalqının atası sayılan Heydər Əliyevi çox narahat etmişdi. Bir dəfə L.İ. Brejnevlə söhbət zamanı Heydər Əliyev bu məsələyə aydınlıq gətirilməsini istəmiş və soruşmuşdu: “Bəlkə Müslümə bu adın verilməsini onun azərbaycanlı olmasına görə süründürməçiliyə salıblar?”. Ulu öndərimizin sözləri baş katibə təsir etdiyindən tezliklə 31 yaşlı Müslüm Maqomayevə ”SSRİ xalq artisti" fəxri adının verilməsi barədə fərman imzalanmışdı. Müslüm Maqomayev həmin yaşda bu böyük ada layiq görülmüş ilk ifaçı idi.
1960 – 1970-ci illərdə SSRİ-də Müslüm Maqomayevin populyarlığı görünməmiş vüsət almışdı. Onun stadionlarda verdiyi konsertlərə ən gözəl estrada mahnılarını dinləyib zövq almaq üçün on minlərlə adam gəlirdi , Hətta bir dəfə Lujniki stadionunda konsert vermək üçün stadiona gələn müğənninin avtomobilini fanatlar başları üzərində havaya qaldıraraq xeyli apramış və sonra da ehmalca yerə qoymuşdular.

Maqomayev bir neçə nəslin sevimlisi idi. Onun konsert repertuarında 600-dən artıq əsər – rus romansları, klassik mahnılar, estrada və neapolitan mahnıları yer almışdı. O, “Nizami”, “Oxuyur Müslüm Maqomayev” və “Moskva notlarda” filmlərində çəkilmişdi. Maqomayev 20-dən artıq mahnı müəllifi idi, kinofilmlərə musiqilər yazmışdı. Onun məşhur “Toy” mahnısını dinləyən musiqiçi dostları zarafatla deyirdilər ki, əgər Müslüm bu mahnını toylarda oxusaydı yaxşı qazanardı. Müğənni özü isə müsahibələrinin birində həmin mahnını bir o qədər də sevmədiyini etiraf etmişdi. O, Amerika müğənnisi Mario Lansanın sənətinin vurğunu idi. Bu məşhur müğənninin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş televerilişlərin müəllifi və aparıcısı kimi fəaliyyət göstərirdi. Mario Lansa haqqında kitab da yazmışdı.

Müslümdə heykəltaraş və qrafika ustası istedadı da vardı. O, yaxşı şəkillər çəkir, heykəllər yapırdı. Yaxşı təşkilatçı kimi də tanınırdı. Yaratdığı Azərbaycan dövlət simfonik-estrada orkestrinin 1975-ci ildən başlayaraq 1989-cu ilədək bədii rəhbəri olmuş, SSRİ şəhərlərində dəfələrlə konsertlər vermişdi. Onun mahnıları yazılmış vallar böyük tirajlarla çıxırdı.

Azərbaycanın məşhur bəstəkarı və dirijoru Müslüm Maqomayevin şərəfinə Müslüm adı verilmiş bu zəkalı nəvə uşaqlıq və məktəb illərini doğma əmisi Camaləddin Mavqomayevin himayəsində keçirmişdi. Müslümün teatr rəssamı olan atası Məhəmməd almanlarla savaş meydanında, müharibənin qurtarmasına 2—3 gün qalmış həlak olmuşdu. O, müharibəyə gedəndə Müslüm bələkdə idi, oğlunun xoşbəxt gələcəyinə inam bəsləyən ata döyüş bölgəsindən oğluna məktub da yazmışdı. O, həmin məktubunda oğlunun ədalətli və xoşniyyət insan kimi böyüyəcəyinə inamını bildirmişdi. Atanın bir arzusu da Müslümün yaxın gələcəkdə həmin məktubu oxuması idi. Müslümə ata nəvazişini duymaq xoşbəxtliyi nəsib olmadı. Əmisi Camaləddin Müslümü atadan da yaxşı saxladı və ərköyün böyütdü. Müslüm musiqi məktəbində dəcəl şagird kimi tanınırdı. Hətta bir dəfə onu cəzalandırmış,bir müddət pioner qalstuku taxmamasına qərar vermişdilər. Bundan sonra Müslüm özünü çox rahat hiss etməyə başlamışdı. Demişdi ki, qalstuk taxmamaq daha yaxşıdır, çünkü yazı yazanda onun ucları mürəkkəb qabının içinə girərək bulaşır.

Müslüm telemüsahibələrin birində söyləmişdi ki, Camaləddin əmisi dünyasını dəyişəndən sonra bir müddət özünü tənha hiss etmiş, sonra ulu öndər Heydər Əliyev ona ata qayğısı göstərmiş, uğurlarına yol açmaq üçün əlindən gələni əsirgəməmişdi. Müslüm evlənib Tamara Sinyavskayanı alandan sonra toy səyahətinə Vətəni Bakıya gələndə SSRİ xalq artisti, beynəlxalq mükafatlar laureatı, “Bolşoy teatr”ın primadonnası Tamara xanımı Azərbaycanın gəlini kimi hərarətlə qarşılamışdılar. Ulu öndər gənc ər-arvadın şərəfinə təntənəli qəbul düzəltmişdi.

Doğma Azərbaycanı bütün varlığı ilə sevən və onu ana vətəni hesab edən Müslüm Maqomayev obyektiv səbəblərdən Moskvada sonadək bir bakılı kimi yaşamış, Rusiya vətəndaşlığı almamışdı. O, ümummilli lider Heydər Əliyevin yanına gəlib demişdi: “Bilirsiniz ki, mən çoxdandır Moskvada yaşayıram , lakin oranın vətəndaşı deyiləm. Gördüyünüz kimi, Rusiyada ehtiraslar getdikcə qızışır. Ola bilsin ki, günlərin bir günü kimsə gəlib mənə desin ki, nə üçün burada qeydiyyatsız yaşayırsan? Ona görə də Moskva qeydiyyatına düşmək istəyirəm” . Ulu öndərimiz Müslümə belə cavab vermişdi: “Sən çoxdanın moskvalısısan, sənin Moskva pasportun olmalıdır”. Müslüm Bakı bağlarının birində dincələn zaman ona Azərbaycan pasportu təqdim etmişdilər. Müslüm Maqomayev Heydər Əliyevdən bunun səbəbini soruşanda belə bir cavab almışdı: “Sən Rusiya vətəndaşısan, lakin biz səni heç yerə buraxmarıq. Bilməlisən ki, sən həm də Azərbaycan vətəndaşısan”.

Müslüm Maqomayev böyük səxavət sahibi idi. Bir vaxtlar Moskvanın “Rossiya” mehmanxanasının beşotaqlı lyuksunda yaşayanda Müslümün qazancı dostlarına və banketlərinə xərclənirdi. Hamı onu milyonçu sayırdı. Amma o, milyonçu deyildi, sadəcə, çox səxavətli adam idi, pul xərcləməkdən zövq alırdı .Müslümün solo konsertlər verməsinə son qoymaq xəbərini eşidən “dostlar” yavaş-yavaş aradan çıxmağa başlamışdılar. O, Tamara xanımla ailə həyatı qurduqdan sonra bədxərcliyinin daşını atmışdı. Pul qazanmaq lazım gələndə ildə bir dəfə arvadı ilə birlikdə konsertlər verirdi.

Azərbaycan prezidenti Heydər Əliyev Müslümün ifaçılıq karyerasına son qoymasından sonra ona və arvadına aylıq dövlət müavinəti ayırmışdı. Müslüm Prezident İlham Əliyevin atasının ənənəsinə sadiq qalaraq onun maddi təminatını bir qədər də artırmasından çox razılıq edirdi.

Müslüm öz qədir-qiymətini bilən adam idi. İran şahı Məhəmməd Rza Pəhləvi öz arvadı Fərəhlə Bakıya gələn zaman Müslümlə tanış olmuş və onu İrana dəvət etmişdi. Şah sarayında qəbul vaxtı Müslüm özünün zəngin repertuarından seçmə mahnılar oxumuşdu. Məhəmməd Rza Pəhləvi heyranlığını bildirməklə yanaşı, Müslümə iri məbləğdə pul da hədiyyə etmişdi. Müslüm bütün bunlara görə şaha razılığını bildirmiş və nəzakətlə pulu qaytararaq demişdi: “Mən qonaq olduğum yerdə pul almıram”. Müslüm Maqomayevin bu nəcibliyini yüksək qiymətləndirən şah ona öz üzüklərindən birini bağışlamışdı. Müslüm həmin üzüyü həmişə barmağında gəzdirirdi. Azərbaycanlılar Müslümün bu hərəkətini kişilik adlandırmışdılar, Moskva məmurları isə qəzəblənmiş və müğənnini məzəmmət etmişdilər.

Müslüm səhnə fəaliyyətini dayandırdıqdan sonra bəzi sözgəzdirənlər şayiə yaymağa başlamışdılar ki, guya, müğənninin səsi batıb. Amma onun səsi əvvəlki kimi yerində idi. O, səhnədən ləyaqətlə getməyə üstünlük vermişdi. Hamının yaddaşında şahanə səsi ilə qalmasını istəmişdi. Bir dəfə görkəmli incəsənət xadimlərindən kiminsə doğum günü münasibətilə təşkil olunmuş məclisdə gözlənilmədən royal arxasına keçərək “Piter boyu”, “İtalyano” və daha bir neçə mahnını oxumuşdu. Salonda əyləşənlər Müslümün tam dolğun və çox mələhətli səslə oxuduqlarından vəcdə gəlib alqış qoparmışdılar. Məşhur bariton İosif Kobzon heyranlıqla demişdi: “Belə səsi olan da səhnədən gedər?” Müslümün isə cavabı belə olmuşdu: “Gedər, vaxtında gedər. Adamların səni fikrən yola salmasını gözləmədən gedər. Bir də ki,mən, böyük çıxmasın, bülbül xislətliyəm. İstəyəndə oxuyuram, istəməyəndə yox”.
Müslümü xeyli müddət qastrollarda müşayiət etmiş istedadlı pianoçu Çingiz Sadıxov danışırdı ki, Moldaviyanın paytaxtı Kişinyovda təntənəli konsertdən sonra otelə qayıdan Müslüm küçədən onu çağıranların kimlər olduğunu bilmək üçün pəncərədən baxanda görmüşdü ki, az qala böyük bir tamaşaçı ordusu yığışıb onun oxumasını inadla tələb edir. Bu adamlar Müslümün konsertinə düşə bilmədikləri üçün onu otelin eyvanından dinləmək arzusunda olanlar idi. O, Çingizdən soruşmuşdu: “Musiqi müşayiəti olmadan necə oxuyum? Onda gəl belə edək, sən get restoran çalğıçılarından akkordeonlarını al gətir, çal, mən də oxuyum”. Dinləyicilərini heç vaxt naümid qoymayan Müslüm qaldığı otel nömrəsinin eyvanından akkordeonun müşayiəti ilə yenidən konsert vermişdi.

Bir dəfə də Moskva restoranlarının birində keçirilən Tamara Sinyavskaya ilə toy mərasimində küçədə toplaşmış fanatları üçün pəncərəni açıb mahnılar oxumuşdu. Soyuq havada verdiyi “konsert” nəticəsində əməlli-başlı soyuqlamışdı. Müslüm fanatlarını son dərəcə çox sevən və onlar tərəfindən dəlicəsinə sevilən nadir müğənni idi.

Əfsanəvi müğənni son zamanlar ürəyin işemik xəstəliyindən və qan damarlarının aterosklerozundan əziyyət çəkirdi. Buna görə də dəfələrlə xəstəxanada yatmalı olmuşdu. 2008-ci il oktyabr ayının 25-də Müslümün ölüm xəbəri bütün pərəstişkarlarını sarsıtdı. Moskvanın Çaykovski adına konsert salonunda – gənc yaşlarında solo konsertlə çıxış etdiyi musiqi ocağında izdihamlı vida mərasimi Bakıda, babasının adını daşıyan Azərbaycan Dövlət Filarmoniyasında davam etdirildi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin iradəsi ilə (Müslüm Maqomayevi böyük rus balerinası Aqreppina Vaqanovanın adı ilə bağlı Vaqanova məzarlığında dəfn etmək qərara alınmışdı) əfsanəvi müğənninin cənazəsi xüsusi təyyarə ilə Bakıya gətirildi və 29 oktyabr 2008-ci ildə Fəxri Xiyabanda, babası Müslüm Maqomayevin yanında Vətən torpağına tapşırıldı. Sənət fədaisi 66 yaşında əbədiyyətə qovuşdu.

1997-ci ildə Günəş sisteminin kiçik planetlərindən birinə “974 SP” kodu altında “4980 Maqomayev” adı verilmişdi . Onu sevənlərə elə gəlir ki, Müslüm Maqomayev ölməmişdir, sənətkarın ruhu onun adını daşıyan planetin trayektoriyası ilə kainatı dolaşır və kosmosdan bütün dünyaya mahnılar ərmağan edir.

Xalq qəzeti.- 2008.- 5 dekabr.- S. 6.