Adil Rza oğlu
İsgəndərov bütöv xarakterə malik
şəxsiyyət olub. Ömrü boyu sözünü, amalını, əqidəsini
dəyişməyib. Onu
yaxından tanıyanlar
bilirlər ki, Adil alicənablığına,
qayğıkeşliyinə, mərhəmətinə, uzaqgörənliyinə,
azərbaycanlı olduğundan
fəxr etdiyinə görə müqəddəs
duyğularla, amallarla ömür sürüb.
O, Gəncə
şəhərində dünyaya göz
açmışdı. Orta məktəbi bitirdikdən sonra Bakı Teatr Texnikumunu, Moskvada A.Lunaçarski adına Dövlət Teatr Sənəti İnstitutunu bitirmişdi.
34 il Akademik Dram Teatrında rejissor, baş rejissor, direktor işləmişdi. Səkkiz ildən
çox "Azərbaycanfilm"
kinostudiyasının direktoru
vəzifəsində çalışmışdı.
Çoxlu tamaşaya quruluş vermiş, indi də dönə-dönə xatırlanan səhnə, kino obrazları yaratmışdı.
Quruluş verdiyi məşhur "Əhməd
haradadır?" filmi
onun şöhrətini
daha da artırmışdı.
Əlli ildən artıq İncəsənət İnstitutunda dərs demişdi. SSRİ
xalq artisti, Dövlət mükafatı
laureatı və digər fəxri adlar, orden və
medallar almışdı.
Adil 10-12 yaşlarında teatra sonsuz maraq
göstərərdi. Gəncə
Pioner evində uşaqlar üçün
hazırlanan tamaşalarda
fəal iştirak edərdi. Orta məktəbin sonuncu sinfində oxuyanda təşəbbüs göstərərək
"Qaçaq Kərəm"ə "quruluş" verir. Həmin tamaşaya baxan unudulmaz dramaturq Cəfər Cabbarlı gənclərin işini bəyənir, Adillə yaxından tanış olur, onu Bakı
Teatr Texnikumunda təhsil almağa dəvət edir. Bəzən bir diqqət, qayğı insanın taleyində böyük bir hadisəyə çevrilir.
Adil İsgəndərovun
həyatında belə
olur. O, texnikumda nüfuz qazanır, istedadı, teatr sənətinə sonsuz sevgisi, marağı ilə tanınır. Adil İsgəndərov təhsilini başa vuran ili Moskvada
Teatr Sənəti İnstitutuna daxil olur. Eyni zamanda
Vaxtanqov adına teatrda işləyir. İnstitutu bitirib Bakıya qayıdanda onu - 26 yaşlı gənci Azərbaycan Dövlət Dram Teatrına baş rejissor təyin edirlər.
Əlbəttə,
istedadına, qabiliyyətinə, ən vacibi,
teatrsevərlər, aktyorlar tərəfindən sevildiyinə
görə. Milli teatrımızın fədailərindən
biri Aleksandr Tuqanov həmin vaxtlar Akademik Dram Teatrının bədii rəhbəri idi. Adil İsgəndərovun
təşkilatçılığını,
istedadını görəndən
sonra könüllü
olaraq ərizə yazıb işdən çıxır. Həmin
vəzifəni gənc
rejissor Adilə etibar edirlər.
28 yaşında Adil
İsgəndərov teatr sənətində tarixə
qızıl hərflərlə yazılmış uğur
qazanır. Xalq şairi
Səməd Vurğunun
"Vaqif" pyesinə
verdiyi quruluş orijinallığı ilə
seçilir, tamaşaçılar
tərəfindən alqışlarla
qarşılanır. Respublika
rəhbərliyi onun əməyini yüksək
qiymətləndirir. Ona
xalq artisti fəxri ad və
Dövlət mükafatı
verirlər. Əsərin
müəllifi Səməd
Vurğundan yadigar qalan bir fikir
var: "Vaqifi Tanrı yaratdı, mən yaşatdım, Adil ona ikinci
ömür verdi".
Vaqif obrazının bənzərsiz yaradıcısı
Ələsgər Ələkbərov
demişdir: "Adil İsgəndərov teatrı
varlığı qədər
sevir. Verdiyi mizanlar adamın canına sarı yağ təki yayılır. O, nə qədər yumşaq təbiətlidirsə, bir
o qədər də sərt adamdır. Dilinə yalan gəlməz. Rol bölgüsündə
təkcə aktyorun boy-buxununu yox, həm də səs tembrini, göz ifadələrini, sifət cizgilərini nəzərə alır. Adil əsl məktəbdir.
Fəxr edirəm ki, mən də
həmin məktəbdə
bilmədiyimi öyrənmişəm".
A.İsgəndərovun quruluşunda
"Vaqif" tamaşası
1000 dəfədən artıq
oynanılıb. Dünya
teatr tarixində belə hadisəyə çətin ki, rast gəlmək olar.
Əsərdən-əsərə
daha da şöhrət,
tamaşaçı məhəbbəti
qazanan rejissor bir-birinin ardınca "Həyat", "Fərhad
və Şirin",
"Xanlar", "Od
gəlini" tamaşalarına
quruluş vermişdi.
Onun "Otello"suna baxmaq üçün
dünyanın çox
ölkələrindən Bakıya
gəlmişdilər. Məşhur
rus sənətşünası
Aleksandr İvanov həmin səhnə əsərindən aldığı
təəssürat barədə
yazmışdı: "Quruluşçu
rejissor Adil İsgəndərov teatr aləmində əsl inqilab edib. Mən
Azərbaycan dilini bilmirəm. Lakin ifalar o qədər
maraqlı, həyat həqiqətinə uyğundur
ki, sanki onların (aktyorların) dediklərini öz dilimdə eşidirdim.
"Otello"ya qarşı bu cür sevgini, diqqəti, peşəkarlığı
heç bir teatrda görməmişəm".
Adil İsgəndərov
yüksək səviyyədə insani keyfiyyətlərə,
xarakterə malik idi. O öz yaradıcılığında əsl məktəb yaratmışdı. Aktyorlar,
rejissorlar onun qayğısını görmüşdü.
Teatr sənəti üzrə İncəsənət
İnstitutunu bitirənlərin
əksəriyyətinə dərs
vermişdi. Tələbələrinə
deyərdi ki, rolun xarakterinə uyğun davran, oyun göstər. Əgər bacarmırsansa,
sənətdən kənarlaş.
Aktyor bəzən ifasına görə səhnədə əyilir,
yalvarır. Lakin həyat səhnə deyil. Gərək elə yaşayasan ki, sonralar peşmanlıq
hissi keçirməyəsən.
Son sözü isə belə olardı: "Yadınızda
saxlayın, yaşamaq
- yanmaqdır. Xəcalətli,
utana-utana ömür sürməkdənsə birdəfəlik
ölmək daha yaxşıdır. Abır-həyasını
gözləyənlər, sənətə
sevgisi olanlar dünyalarını dəyişəndən
sonra da unudulmurlar, ehtiramla xatırlanıb, yad olunurlar". Ötən əsrin altmışıncı
illərində onu C.Cabbarlı adına "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının
direktoru vəzifəsinə
təyin etmişdilər.
O bu sahədə də başucalığı
qazanmışdı. Neçə-neçə kinoaktyorların
yetişməsinə, formalaşmasına
var gücü ilə çalışmışdı.
Xalq artisti, mərhum Lütfi Məmmədbəyov deyərdi:
"Adil müəllimin
sənətə yeni gələnlərin bircə
dəfə gözlərinə
baxmağı kifayət
idi ki, onlara
ya "hə" desin, yaxud da
"yox". Rasim Ocaqov, Tofiq Tağızadə,
Arif Babayev, Rasim İsmayılov və başqaları onun yetirmələri olmuşdu".
Kinostudiyanın direktoru
işləyərkən Adil İsgəndərovun
arzularından biri də "Vaqif" əsəri
əsasında ikiseriyalı bədii film çəkmək
olmuşdu. Amma niyyəti
alınmamışdı. Çünki
nəzərdə tutduğu
baş qəhrəman
obrazının ifaçısı
- Ələsgər Ələkbərov
dünyasını dəyişmişdi.
O, son nəfəsinə
qədər həmin filmin çəkilişinin
həsrəti, nisgili ilə yaşadı.
A.İsgəndərov
təkrarolunmaz, bənzərsiz kino aktyoru idi. Onun min bir həvəslə
yaratdığı "O olmasın,
bu olsun"da qoçu, "Qara daşlar"da Xəlilov, "Uzaq sahillərdə" də Rosselini, "Romeo mənim qonşumdur"da Quliyev, "Qanun naminə"də Kamilov, "Axırıncı
aşırım"da
Kərbəlayı, "Dərviş
Parisi partladır"da Hətəmxan ağa, "Arxadan vurulan zərbə"də Dadaş kino sənəti tarixinə əbədi yazılıb. O, obrazların
taleyini yaşayanda, yəni çəkiliş
zamanlarında təkcə
qiyafəsini dəyişməyib,
həm də kamera önündə istedad və qabiliyyətini ustalıqla,
məharətlə nümayiş
etdirə bilmışdır.
İstedadlı aktyor,
rejissor "Əhməd haradadır?"ın ssenarisini
oxuduqdan sonra ona quruluş verməyə razı olur. O, xatirələrində yazır:
"Mən kəndlə
şəhər arasında
doğmalığı, illərlə
görüşməyən dostların təsadüfən
rastlaşanda sevinc-fərəhlərini incə
ştrixlərlə verməyə
çalışdım". Bu səbəbdən də "Əhməd haradadır?" bədii,
tammetrajlı film milli dəyərlərimizin,
mentalitetimizin təsviri,
tərənnümü kimi
baxılır və yaddaşlarda qalır.
"Əhməd haradadır?"
ekran əsərində Adil müəllim orijinal dəst-xəttə üstünlük vermişdi:
zəmanəsinin
sevilən aktyorları Əlağa Ağayev və
Lütfəli Abdullayevin satirik, gülüş
jestlərindən kifayət qədər
bəhrələnmiş və onların ifalarını iri
planda tamaşaçılara çatdırmışdı.
Adil
İsgəndərovun vaxtı ilə dərs dediyi
yetirmələri bu gün teatrımızın, kinomuzun
inkişafında var gücləri ilə
çalışır, istedadlı aktyor, rejissor kimi
tanınırlar. "Əhməd haradadır?" filmində
sürücü Əhmədi
oynayan Elxan Qasımov müəllimini,
qayğıkeşini ehtiramla
xatırlayır: "Ustad
sənətkar ilk baxışda qaya kimi sərt görünərdi. Əslində
isə ipək kimi yumşaq xarakterə malik idi. Tələbələrini
balası qədər
istəyərdi. Hər
birimizin qayğısına
qalardı. Nəyə
ehtiyacımız olub-olmadığını soruşardı.
Biz ona güvənər,
arxalanar, adını qürur hissi ilə çəkər, ardınca inamla gedərdik. Qəfil əcəl onun da, bizlərin də arzusunu ürəkdə qoydu. İlin bu vədəsində
- 30 il əvvəl, 68
yaşında həyatdan
köçdü. Dünya
kimə qalmışdı
ki, ona da
qalaydı?!".
Otuz ildir görkəmli
aktyor, rejissor, unudulmaz pedaqoq, sədaqətli dost, səmimi
insan Adil İsgəndərov haqq dünyasına qovuşub. Amma nailiyyətləri, xidmətləri, qayğıları
unudulmur, tanıyanlar tərəfindən dönə-dönə xatırlanır,
yad olunur. Çünki o, şərəfli yolla insan ucalığına, halal, gərgin zəhməti ilə sənət zirvəsinə
ucalmışdı.
Azərbaycan.- 2008.- 4 dekabr.- S. 7.