Zaman E.

Nizami Cəfərov: Biz iqtisadi gücümüzün mədəni, mənəvi gücə çevrilməsi məqamındayıq

Şou-biznesin mənfi təzahürlərinin qarşısını almaq üçün onun qarşısına klassik sənət əsərləri çıxartmalıyıq və bu istiqamətdə işlər gedir

Müsahibimiz Milli Məclisin Mədəniyyət Məsələləri daimi Komissiyasının sədri Nizami Cəfərovdur

-Nizami müəllim, son zamanlar belə bir tendensiya özünü büruzə verir ki, ölkəmizdəki iqtisadi inkişaf mədəni inkişafı üstələyir. Necə düşünürsünüz, bu bir qanunauyğunluqdur, yoxsa çatışmazlıq?
-Məsələ ondadır ki, iqtisadi inkişaf olmayan yerdə mədəni inkişafdan ümumiyətlə söhbət gedə bilməz. Tarix də göstərir ki, dünyanın hansı regionunda iqtisadiyyat inkişaf edibsə, orada böyük sivilizasiya yaranıb və böyük mədəniyyət müəyyənləşib. Müasir dövrdə də belədir. Yəni istənilən halda mədəniyyətin inkişafı iqtisadiyyatla, həyat tərzinin yüksəlməsi ilə bağlıdır. Ola bilər ki, iqtisadi cəhətdən geri qalmış bir məmləkətdə bir-iki böyük istedad meydana çıxsın. Belələri yalnız o məmləkətin deyil, dünyanın tarixində mədəniyyət xadimi kimi qala bilər. Amma bu hal kütləvi mədəniyyətə aid deyil. Ümumictimai, kütləvi mədəniyyətin inkişafı üçün şübhəsiz ki, ölkənin iqtisadi səviyyəsi yüksək olmalıdır.
Azərbaycanda da 1980-ci illərin sonu, 90-cı illərin əvvəllərindəki müstəqillik hərəkatı dövründə çox ağrılı iqtisadi həyat yaşadıq. Eyni zamanda, həmin dövrdə ölkəmizdə çox acınacaqlı iqtisadi proseslər getdi. Demək olar ki, ölkənin on illər boyu qazanılmış iqtisadi potensialını, o vaxta qədər müəyyənləşmiş təsərrüfat texnologiyalarını itirdik. Buna uyğun olaraq da mədəniyyətimiz bərbad vəziyyətə düşdü. Teatrlarımız, kinoteatrlarımız, muzeylərimiz, kitabxanalarımız dağıldı.Vaxtı ilə formalaşmış böyük bədii yaradıcılıq potensiallarımızdan fayda görə bilmədik. Sonrakı illər isə artıq bir yüksəliş dövrü idi və 90-cı illərin sonu, 2000 -ci illərin əvvələrindən başlayaraq ölkədə iqtisadi inkişaf başladı. İndi də Azərbaycan dünyada ən yüksək templə inkişaf edən ölkədir. Buna uyğun olaraq hazırda bizim mədəniyyətimizə kifayət qədər böyük investisiya qoyulur. Muzeylərimiz, teatrlarımız bərpa olunur, mədəniyyət, incəsənət xadimlərinə dövlət qayğısı yüksəlir. Yaradıcı qurumlarımızın işi tədricən qaydaya düşür və biz artıq mövcud potensialı nəzərə alaraq, yaradıcı şəxslər və yaradıcılıq ittifaqları haqqında ayrıca qanun qəbul edirik.
Eyni zamanda, 10 il bundan əvvəl qəbul olunmuş “Mədəniyyət haqqında qanun” üzərində işləyirik ki, onu müasir tələblər səviyyəsinə qaldıraq. Düzdür, hələ mövcud iqtisadi inkişafa uyğun mədəni inkişaf getmir. Amma bununla bərabər, mədəni inkişafın iqtisadi inkişafın tempinə çatması üçün baza yaradılır. Yəni Azərbaycan musiqisinin, təsviri sənətinin, ədəbiyyatının, teatr sənətinin inkişafı üçün bazis xarakterli xeyli işlər görülüb. Artıq iqtisadiyyatdakı inkişafın mədəniyyətə, mənəviyyata çevrilməsi prosesi başlayıbdır. Bu mənada, demək olar ki, biz keçid dövründəyik və qazandığımız iqtisadi potensial yüksəlməklə, eyni zamanda, mədəni-mənəvi potensialı da yüksəltməlidir. Biz bu amilin reallaşdığını hiss edirik və iqtisadi gücümüzün mədəni, mənəvi gücə çevrilməsi məqamındayıq.
- Amma bu da faktdır ki, indi mədəniyyətdə ciddi əsərlərin yaranması əvəzinə, şou-biznes “inkişaf” edir. Cəmiyyətdə isə belə bir fikir formalaşır ki, şou-biznes milli-mənəvi dəyərlərin məhv edilməsinə xidmət edir.
- Cəmiyyətdəki bu fikirlə razıyam. Amma məsələ ondadır ki, biz dünyaya inteqrasiya xətti götürmüşük və bu proses uğurla gedir. İqtisadi inkişafımızın bir hərəkətverici qüvvəsi də yaşadığımız sərhədlərdən çıxaraq dünyaya inteqrasiya olunmağımızdır. İndi dünyada inkişaf etmiş ölkələrin yüksək mədəniyyəti ilə geridə qalmış ölkələrin mədəniyyətlərinin dialoqu gedir. Belə deyək ki, dünyada mövcud olan hər şey- ən modern və ənənəvi mədəniyyət texnologiyaları bizə öz təsirini göstərir. O ki qaldı şou-biznesə, bu gün şou texnologiyaları bütün dünya üzərində hakimdir. Şou hər yerdə var və bu istər-istəməz bizneslə bağlıdır. Yəni nəyi istəyirsən, nəyi bacarırsan göstər.Təki ona baxsınlar.
İndiki şou-biznesin
təsiri altında
böyüyən gənclikdən
vətənpərvərlik gözləmək mümkün deyil
Bu sahənin mütləq xarakteri odur ki, populyar olmalısan. Çünki populyarlıq pul gətirən amildir. Elə bir sənət nümayiş etdirməlisən ki, orada qeyri-adilik olsun. İndi cəmiyyət bu qeyri-adiliyi nədə görürsə və cəmiyyət öz mədəni səviyyəsi etibarı ilə nəyə layiqdirsə, ona müvafiq səviyyədə də şouya ehtiyac duyur. Eyni zamanda, biz elə bir cəmiyyətdən çıxdıq ki, istər-istəməz insanlarda bu tip şoulara maraq yarandı. Amma bütün bununla belə, əgər bir müğənni səhnədə əxlaqi baxımdan yolverilməyən hərəkətlər edirsə, yaxud özünün həyatını, məişətini müzakirəyə çevirirsə, bu böyük sənət dəyərləri baxımından çox qeyri-məqbul hadisə sayılır. Lakin nə edəsən ki, həmin müğənninin tamaşaçısı var və onun bu hərəkətləri kimlərisə maraqlandırır. Bu amil isə istər- istəməz şou biznesin yaşamasına, fəallaşmasına səbəb olur.
Bunlar isə keçici hallardır. Cəmiyyətin ümumi mədəniyyəti inkişaf etdikcə o, yüngül sənət texnologiyalarından doyacaq və şou- biznes onun üçün dəyərsizləşəcək. Bu həmişə belə olub və indi də belədir ki, dünyada böyük sənətin həvəskarları get- gedə artır. Bu mənada , bizim yüngül sənət hesab etdiyimiz texnologiyalar tədricən nüfuzunu itirərək arxaikləşməyə məhkumdur.
Mənim qənaətimcə, şou- biznesə qarşı çıxmaq lazım deyil. O olmalıdır və sənətkar öz şousunu göstərərək tamaşaçını əyləndirməli, ona zövq verməlidir. Ancaq burada söhbət ondan gedə bilər ki, şounun keyfiyyəti yüksəlməlidir, o yüngül və keçici xidmət göstərməməlidir, insanlara intellekt, mənəviyyat, iradə verməlidir. Ona görə də şou- biznesi qadağan etmək yox, onun keyfiyyətini yüksəltməklə bağlı müzakirələr aparmağa ciddi ehtiyac var.
Klassik sənət qaydaları var ki, onlar yüz illər boyu müəyyən eksperimentlərdən keçib qərarlaşıblar. O qaydalarla böyümüş insanlar təbii ki, indiki şou-biznesə kəskin etiraz edirlər. Bu əhval -ruhiyyəni nəzərə alaraq şou-biznes haqqında bir qanun hazırlamaq istədik. Amma parlament səviyyəsində belə qərara gəldik ki, şou-bizneslə bağlı biz daha çox ictimai müzakirələr keçirək və burada “nə olar, nə olmaz” məsələsini müəyyənləşdirək.
Eyni zamanda, həmin müzakirələr bizdə şou-biznesin keyfiyyətinin yüksəlməsinə kömək etsin. Biz bu gün görürük ki, şou biznesdə vergilərdən yayınma, həmçinin cəmiyyətin ümumi əhval- ruhiyyəsinə müəyyən qədər mənfi təsir edən xeyli qanun pozuntuları var. Xüsusən, indiki şou-biznesin təsiri altında böyüyən gənclikdən vətənpərvərlik gözləmək mümkün deyildir. Eyni zamanda, sabah ciddi işlərlə məşğul olmaq həmin gənclik üçün çətin olacaqdır ki, bu da ümumilikdə cəmiyyətin gələcəyinə mənfi təsir edəcəkdir. Bax, bunların qarşısı mütləq alınmalıdır. Biz orjinal bir üsuldan istifadə edib şou-biznesi qadağan etmək istəsək, onun axırına çıxa bilməyəcəyik və o yenə də özünün ən iyrənc formalarında təzahür edəcəkdir. Burada yeganə yol odur ki, böyük sənətə, böyük mədəniyyətə ictimai marağı artıra bilək.
Azərbaycan dövlətinin
güclü mədəniyyət
siyasəti var
Şou-biznes daha çox bizim televiziyalarımızda təzahür edir. Bunun üçün təbii ki, Mədəniyyət və Turizm, Gənclər və İdman nazirlikləri televiziyalarla əlaqədə olub bu kanallarda “nəyi göstərmək olar, nəyi yox” istiqamətində müəyyən prinsiplər irəli sürməli və dəyərlər müəyyənləşdirməlidirlər. Əlbəttə, burada kütləvi qadağalardan söhbət getmir, lakin ümumi cəmiyyətin, həqiqi mədəniyyətin xeyrinə bu işləri görmək lazımdır. İndi ölkələr arasında kifayət qədər güclü mübarizə gedir. Artıq dünyada bu və ya digər xalqı çökdürmək üçün bəlkə də onun ərazilərini işğal etməyə, ona qarşı iqtisadi embarqolar qoymağa ehtiyac yoxdur. Ora yüngül mədəniyyət, incəsənət texnologiyaları ixrac etmək lazımdır. Sənət dəyəri olmayan seriallar buraxmaq, çoxlu şou oyunlar yaratmaq lazımdır.
Müasir dünyada bunlar sınaqdan keçmiş üsullardan biridir. Odur ki, biz çalışmalıyıq ki, həmin tendensiyalara aludə olmayaq. Ölkəmizdə bunlara sipər olan tədbirlər görülür. Məsələn, muğamla , aşıq sənəti ilə bağlı müsabiqələr keçirilir və şou biznesin mənfi təzahürlərinin qarşısını almaqdan ötəri onun qarşısına klassik sənət çıxarılır. Xatırlayırsınızsa, millət vəkili, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti Mehriban xanım Əliyevanın təşəbbüsü ilə keçirilən muğam müsabiqəsi çox böyük rezonans yaratdı və cəmiyyətin kütləvi marağına səbəb oldu. Belə möhtəşəm sənətin təbliği üçün biz hesab edirik ki, ayrıca bir mədəniyyət kanalının açılmasına ehtiyac vardır.
-Nizami müəllim, sizin fikirlərinizdən belə qənaətə gəlmək olar ki, şou- biznes kütlənin səviyyəsinə enmək, mədəniyyət isə kütlənin səviyyəsini qaldırmaq anlamı verir...
- Şübhəsiz, şou-biznesdə belədir ki, orada kütlənin şəxsi intim maraqları güclü olur. Sənətin, incəsənətin isə belə bir sirri var ki, o aşağı səviyyəli insana da yüksək səviyyəli insana da xidmət edə bilir. Biz böyük ədəbi- mədəni tarixi olan Nizami Gəncəvidən Füzuliyə, Füzulidən Səməd Vurğuna qədər yol keçmiş bir millətik. Bu baxımdan sənət adamlarımız heç bir konyukturaya getməməlidir və böyük mədəniyyət yaratmalıdırlar. Bunun üçün Azərbaycan dövlətinin güclü mədəniyyət siyasəti var. İnanıram ki, belə bir dəyərli siyasətin yürüdülməsi və eyni zamanda, insanlarımızın mədəni səviyyəsinin də yüksəlməsi nəticəsində şou- biznesin yüngül texnologiyaları 3-4 ilə aradan çıxacaqdır.
- “Mədəniyyət haqqında”qanunun parlamentdə müzakirəsi gözlənilir. Qanunda hansı prinsipial dəyişikliklərin olacağı planlaşdırılır?
- 10 ildən çoxdur ki, “Mədəniyyət haqqında” qanun qəbul olunubdur. Həmin qanun qəbul ediləndə bizim ölkəmizin iqtisadi potensialı indiki kimi güclü deyildi. Biz yeni qanunu Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin hazırlayaraq müzakirəyə verdiyi və cənab Prezidentin sərəncamına göndərilmiş konsepsiya əsasında yaradacağıq. Bu konsepsiya üzümüzə gələn 10 ildə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafı barəsindəki dövlət siyasətinin əsaslarını müəyyənləşdirir.
Biz sənət əsərlərimizi
dünya bazarlarına
çıxaracaq prodüsser
institutları yaradacağıq. Bu, “Mədəniyyət haqqında” qanun layihəsində öz
əksini tapacaq
Qanunda nəzərdə tutulan əsaslı dəyişikliklər 3 prinsip üzrə aparılacaq. Birinci prinsip odur ki, indiyə qədər yaradılmış mədəniyyət qorunmalı və təbliğ olunmalıdır. Yəni biz bütün dövrlərdə yaradılmış mədəniyyətimizə sahib çıxmalıyıq. Müxtəlif mərhələlərdə mədəniyyətimizin unudulmuş məqamlarını, sovet idelogiyasının redaktəsindən keçmiş tərəflərini bərpa edərək gənc nəslə çatdırmalıyıq.
İkinci prinsip ondan ibarətdir ki, biz müasir mədəniyyətimizi bazar iqtisadiyyatı şəraitində inkişaf etdirməliyik. Yəni düşünməliyik ki, yaradılacaq sənət əsəri bazara çıxarılmalıdır və onun istehlakçısı olmalıdır. İncəsənət gəlir gətirmirsə istər-istəməz o diqqətdən kənarda qalacaq və inkişaf etməyəcək. Niyə şou biznesə bu qədər maraq göstərildi? Ona görə ki, o gəlir gətirdi. Amma yaxşı yazıçı, rəssam bu illərdə qazana bilmədi. Çünki yeni şəraitə uyğunlaşmağı bacarmadı.
Biz ilk dəfə olaraq qanuna prodüsser anlayışını daxil edirik və prodüsser institutunun inkişafına çalışırıq.
Bilirsinizmi, sənət adamı öz əsərini yaradır, amma onun bazarını tapa bilmir. Prodüsser bu işdə onlara yardımçı olacaqdır. Azərbaycanda prodüsserlik çox primitiv səviyyədədir. Amma o elə bir sahədir ki, onunla ciddi məşğul olan mütəxəssislərə ehtiyac var. Onlar sənət əsərlərimizi dünya bazarlarına məqamında çıxarmağı öyrənməlidirlər. Əslində, sənətin təbliğ olunmasının diplomatiyası çox çiddi məsələdir. Bunlardan istifadə edə bilmədiyimizə görə biz çox zaman uduzuruq. Məsələn, elə götürək “Avrovijin” beynəlxalq musiqi festifalını. Görün biz bu musiqi yarışmasına nümayəndə göndərməkdə nə qədər gecikmişik.
Üçüncü prinsip isə ondan ibarətdir ki, böyük incəsənət , böyük sənət fərdidir. Yəni Azərbaycanda professional musiqi zəif inkişaf edə bilər, amma bir Üzeyir Hacıbəyov yetişər və xalqın bütün musiqi mədəniyyətinə istiqamət verə, onun əsaslarını yarada bilər. Bunu şairlərə də aid etmək olar. Ona görə də burada fərdi yaradıcı şəxsə dövlət qayğısı olmalıdır. Belə qayğının göstərilməsinin artıq bizdə təcrübələri var və onları qanunvericilik səviyyəsində ümumiləşdirmək lazımdır.
-Nizami müəllim, söhbətimizin əvvəlində qeyd etdiniz ki, mədəniyyət telekanalı açmaq istəyirsiniz. Bu ideya sizdə hansı zərurətdən yarandı?
- Milli Məclisin Mədəniyyət məsələri daimi komissiyasının sədri kimi bu mənim ən böyük arzularımdan biridir. Xeyli vaxtdır ki, yalnız mən deyil, eyni zamanda, bir neçə mədəniyyət xadimləri bu məsələ ilə bağlı mətbuatda çıxış edirik. Bu kanala ona görə ehtiyac var ki, bizim gözlədiyimizin əksinə oaraq televiziyalarımız klassik mədəniyyətin təbliğinə yer vermədilər. Çünki onların öz biznes maraqları var və onları qınamağa da lüzum görmürəm. Dövlətin maliyyəsi ilə fəaliyyət göstərən mədəniyyət kanalına isə bütünlükdə cəmiyyətin ehtiyacı var və burada böyük mədəniyyət- muğamlarımız, aşıq sənətimiz, muzeylərimizdəki tarixi sənət əsərlərimiz, kinomuz təbliğ olunmalıdır. Mədəniyyət və incəsənət haqqında nəzəri söhbətlər aparılmalıdır. Şou-biznesin səviyyəsi müzakirə edilməlidir.
Tamaşaçı var ki, şou-biznesə baxmaq istəmir, mədəniyyət kanalına baxıb özünün incəsənət ehtiyaclarını bununla doydurmaq istəyir. Yəni mədəniyyət kanalı bu işlərdə bir nümunə ola bilər və onun yaranmasına ölkəmizin geniş maliyyə imkanları var.

İki sahil.-2008.- 23 fevral.- S. 5.