Qılınc kimi kəsən
istedad
"Milli
ənənələr yaradıcılıq prosesi
ərzində qeyri-ixtiyari olaraq özünü büruzə
verir
Bu gün XX yüzilliyin
musiqi mədəniyyətində
ən görkəmli yerlərdən birini tutan bəstəkar, özgün musiqi estetikasının yaradıcısı
kimi Azərbaycan klassik musiqisini ən mükəmməl tərzdə inkişaf etdirən sənət xadimi Qara Qarayevin
(5 fevral 1918 - 16 may
1982) 90 illik
yubileyidir.
Qarayev soyadı hələ
ustad sənətkar sağ ikən ölkəmizin hüdudlarından
çox-çox uzaqlarda
tanınır və ehtiram bəslənilir, musiqidə yeni nəfəs olaraq yaradıcı mübahisələr,
yeni təzahürlər
doğuran maraqlı və nüfuzlu isim olaraq bəstəkarın
simasında Azərbaycana
dünyanın ən mötəbər şəxsiyyətlərinin
etirafını bəxş
edirdi. Məhz buna görədir ki, 2008-ci ilin sonunadək dünyanın
bir neçə ölkəsində "Qara
Qarayev - 90" təntənələrinin
keçirilməsi nəzərdə
tutulub. Hələlik dəqiq məlum olan tədbirlər sırasında bu gün Fəxri xiyabanda bəstəkarın
məzarının ziyarəti,
axşam Opera və Balet Teatrında təntənəli
yubiley mərasimi, sonrakı günlərdə
İncəsənət Muzeyində
musiqili gecə, Opera və Balet
Teatrında Qarayevin
"Yeddi gözəl"
və "Leyli və Məcnun" baletlərinin nümayişi,
Türkiyənin Bilkənd
Universitetində təntənəli
tədbir, Moskva, Paris, Nyu-Yorkda konsertlər və toplantıların
keçirilməsi var.
İlboyu onun adıçəkilən əsərlərindən
savayı, "İldırımlı
yollarla" baleti,
"Alban rapsodiyası",
"Don Kixot" simfonik qravüru, romansları, simli kvartetləri, skripka və fortepiano üçün əsərləri,
teatr tamaşaları və kinofilmlərə bəstələdiyi musiqilər
və digər əsərlər dünyanın müxtəlif
musiqi kollektivlərinin
ifasında səslənəcək.
Sağlığında Qarayevin
"İldırımlı yollarla" baleti Leninqrad (indiki Sankt-Peterburq) Opera və Balet Teatrında
tamaşaya qoyulub,
"Üçüncü simfoniya"sı isə keçmiş SSRİ-nin bir neçə respublikasının
orkestri tərəfindən
ifa olunub.
Qara Qarayev
onu tanıyanların,
heç olmasa bircə dəfə ünsiyyətdə olanların
xatirəsində varlığı
ilə nur saçan şəxsiyyət
kimi qalıb: "Qalın şüşəli
eynəyin arxasından
süzülən çevik,
nüfuzedici, sınayıcı,
bir az istehzalı,
azca təəccüblü
və bütün bunlarla birlikdə, işıqlı, isti baxışlar. Hər kəsi tərk-silah edən geniş təbəssümü
isə ciddi, zəhmli simasını qəflətən işıqlandırırdı.
Həmsöhbətini diqqətlə,
maraqla, xeyirxah bir ehtirasla dinləmək
bacarığından və
bütün digər keyfiyyətlərindən müdriklik,
qayğıkeşlik, əsl
ziyalılıq saçılırdı".
O özü bütün çoxsaylı
fəxri, rəsmi və qeyri-rəsmi
ad və titullarını, mükafatlarını
yaradıcılıq zirvəsinə
aparan yolda yalnız "müşayiətedici
elementlər" adlandırırdı.
Qara Qarayevin ziyası dəbdəbəli
ad və onları təsdiq edən maddi sübutlar sayəsində
deyil, Cəfər Cəfərovun təbirincə desək,
"qılınc kimi
kəsən" istedadının
gücündən bu qədər parlaq və uzunömürlüdür.
Bütün dahilər kimi,
Qarayev də yaradıcılığının ilkin dövründə anlanılmamaq "divarı"
ilə üz-üzə qalmışdı.
İllər tələb
olundu ki, hamı da olmasa,
əksəriyyət tərəfindən
Qarayev musiqisinin xəlqiliyinin, ənənələrə
bağlılığının səthi-sitatvar formada deyil, milli musiqi obrazları ilə onun özünün musiqi təfəkkürünün
meydana çıxmaq fenomenliyi əsl dəyərini qazansın.
Bütün yaradıcılığı
boyunca Qarayev başqaları ilə deyil, ilk növbədə
özü ilə mübahisə edirdi: onun hər növbəti
əsəri əvvəlkindən
daha mürəkkəb,
daha çoxşaxəlidir.
Hər dəfə yeniləşmək Qarayevin
öz yoluna sadiqliyi demək idi.
Yaradıcılıq axtarışlarını çox
zaman milli melodiya əsasları ilə müasir bəstəkarlıq texnikasının
uzlaşması kimi rahat sxemə sığışdırmağa çalışırlar. Lakin
Qarayev kimi dühaların sonsuz musiqi duyumundan ötrü bu 2 bölümlü yanaşma
vahidi harmonik sintez yox, əziyyətli
təzad məqamı
idi. Lakin o bu vəzifənin
öhdəsindən gələ
bildi.
Q.Qarayev: "Milli ənənələr
yaradıcılıq prosesi
ərzində qeyri-ixtiyari
olaraq özünü
büruzə verir. İspan, bolqar, vyetnam mövzularında musiqi bəstələyirəm,
mənə isə deyirlər ki, onlarda milli mənsubiyyətimin
izləri, mənim azəri əllərimin dəst-xətti var. Bunun necə baş verdiyini bilmirəm. Bu barədə heç düşünmürəm
də".
Onun 1965-ci ildə
yazdığı "Üçüncü
simfoniya" bu yaradıcılıq üslubuna
parlaq sübutdur. Simfoniyanın 2-ci hissəsində
aşıq musiqisinin sədaları çox aydın eşidilir. Xatirələrdən məlum
olur ki, Qarayevin özü bu məqamı qətiyyən qabartmamış,
hətta fikir də verməmişdi. Yalnız başqaları belə bir uyğunluğu qeyd edəndən sonra növbəti dəfə təsadüfün
zərurətdən doğmasının
fərqinə varmışdı.
Qarayev musiqi mədəniyyətinə bəşx
olunmuşdu ki, ən çağdaş dünya bəstəkarlıq
vasitələrini əxz
etsin. Milli musiqi ladlarının
onun bəstələrində
özünü yeni, bu vaxta qədər
görünməyən tərəflərdən
göstərmələri isə
sadəcə, ruhu Abşeron torpağının
təkrarsız gözəlliklərinə
bağlı olan insanın musiqi nəfəsinin eşidimliyidir.
Həftə içi.- 2008.- 5 fevral.- S. 8.