Sənət yollarında

Naxçıvan teatrı -125

 XIX əsrin qurtarmasına hələ çox var idi. Belə bir məqamda qədim Naxçıvan torpağının neçə-neçə işıqlı ziyalısı, mütərəqqi gəncləri bir yerə toplaşaraq teatr tamaşası göstərməyə başladılar.
125 il bundan öncə qədim Naxçıvan torpağında bir yaz günündə “Zaviyyə” məhəlləsində dövrün mütərəqqi ziyalılarından biri olan Hacı Nəcəf Zeynalovun evində Mirzə fətəli Axundovun “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyası tamaşaya qoyulmuşdur. 1883-cü il may ayının 15-də tamaşaya qoyulan bu ölməz komediya Naxçıvan teatrının təvəllüd tarixinə çevrilmişdir.
Mirzə fətəli Axundovun bu ölməz komediyasının tamaşaya qoyulmasında Eynalı bəy Sultan, Mirzə Sadıq Qulubəyov, Əbülqasım Sultanov, Mirzə Cəlil Şurbi, Paşa ağa Sultanov və başqa ziyalılar əsl mənada fədakarlıq göstərdilər. Və bu tamaşadan ruhlanan ziyalılar bir-birinin ardınca Mirzə fətəlinin “Lənkəran xanının vəziri”, “Xırs quldurbasan”, “Hacı Qara” pyeslərini də tamaşaçılara göstərdilər.
Mirzə fətəli Axundovun xalq həyatını bütün canlılığı və təbiiliyi ilə göstərən, illərin sınağından çıxmış ölməz komediyaları həm Naxçıvan teatrının, həm də realist aktyor sənətinin formalaşmasında, yetkinləşməsində son dərəcə böyük əhəmiyyətə malik olmuşdur.
1889-cu il mart ayının 27-də naxçıvanlı Mirzə Alməmməd Xəlilovun evində “Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah” komediyası tamaşaya qoyuldu (bu əsər ikinci dəfə idi ki, oynanılırdı). Əsərdə əsas rolları ifa edirdilər: Müsyö Jordan — Cəlil Məmmədquluzadə, Hatəm xan ağa — Əliqulu Sultanov, Məstəli şah — Mirzə Ələkbər Süleymanov, Şahbaz bəy — Ə.Şeyxov, Şərəfnisə — M.R.Xəlilov. Tamaşanın rejissoru — Mirzə Cəlil və Eynalı bəy Sultan, suflyoru isə M.S.Xəlilov idi.
Naxçıvan teatrının fədailəri neçə-neçə çətinliklərə və məhrumiyyətlərə rast gəlsələr də, irəliyə — gələcəyə doğru inamla baxırdılar. Böyük yazıçımız Ə.B.Haqverdiyevin müdrik bir kəlamını yada salmaq istərdik: “Artistliyin yolları ağır və tikan ilə doludur. Ayağa batan tikanların ağrılarına davam edib, mərdanə getməyin axırda işıqlı bir mənzilə yetməyi şübhəsizdir”.
1889-cu ildə böyük ziyalı Məmməd Tağı Sidqinin rejissorluğu ilə N.B.Vəzirovun “Ev tərbiyəsinin bir şəkli” pyesi göstərildi. Tamaşada Böyükxan Naxçıvanlı, Y.Kəngərli, Ə.Şeyxov, Ə.Sultanov iştirak edirdilər. Elə buradaca qeyd etməyi lazım bilirəm ki, N.B.Vəzirovun “Müsibəti-fəxrəddin”, “Pəhlivani-zəmanə”, “Sonrakı peşimançılıq fayda verməz”, “Daldan atılan daş topuğa dəyər”, “Yağışdan çıxdıq, yağmura düşdük” pyesləri uzun illər Naxçıvan teatrının repertuarında özünə əsas yer tutmuşdur. Ə.B.Haqverdiyevin də pyeslərinə həmişə geniş meydan verilmişdir. “Bəxtsiz cavan”, “Dağılan tifaq”, “Pəri cadu” pyesləri Naxçıvan teatrına şöhrət və hörmət gətirirdi. Naxçıvan teatrının ağır və çətin sınaqlardan öz çiyinlərində aparan və işıqlı bir mənzilə yetirmiş olan nəcib, xeyirxah teatr fəadilərinə böyük xidmətlərinə görə bu gün də dərin ehtiramımızı bildiririk. Rza Təhmasib, Rza İsfəndiyarlı, Səməd Mövləvi, Miribrahim Həmzəyev, Həsən Səfərli, Mirhəsən Mirişli, Əli Xəlilov, Heydər Muradov, Muxtar Nəsirov, Böyükxan Naxçıvanlı, İsa Musayev, Əyyub Haqverdiyev, füruzə Əlixanova, Xədicə Qazıyeva, Baxşı Qələndərli, Zəroş Həmzəyeva, Zemfira Əliyeva, Sona Mirzəyeva və başqaları bu ehtirama layiq sənətkar olublar.
İyirminci yüzilliyin ilk illərində Naxçıvan teatrının sənət iqlimində ciddi dönüş yaranırdı. Bakıda yaşayan teatr xadimləri ilə yaradıcılıq körpüsü salınırdı. Azərbaycan teatrının qüdrətli ustadları Zülfüqar Hacıbəyovun, Sidqi Ruhullanın, Cəlil Bağdadbəyovun, Mirzağa Əliyevin, Abbas Mirzə Şərifzadənin, Mərziyə xanım Davudovanın və digərlərinin tez-tez Naxçıvana gəlməsi və yerli aktyorlarla birlikdə çıxışları teatrın professional səviyyəsini artırırdı. Aktyorlar mənən inkişaf edirdilər.
Naxçıvan teatrının yaranma tarixindən və onun bədii mənzərəsindən söhbət açanda böyük maarifçi Cəlil Məmmədquluzadənin adını çəkməmək qeyri-mümkündür. Mirzə Cəlil Naxçıvan teatrının banilərindən biridir. Onun ölməz pyesləri, “Ölülər”, “Anamın kitabı”, “Dəli yığıncağı” tragikomediyaları teatrın ən məzmunlu və ən qiymətli tamaşalarından biri olmuş və bu gün də səhnədə yaşayırlar.
1917-ci ildə Rza Təhmasibin rejissorluğu ilə “Ölülər” əsəri tamaşaya qoyuldu və Naxçıvanın mədəni həyatında böyük sensasiyaya səbəb oldu. “Ölülər” Naxçıvan teatrının səhnəsində görünməmiş uğur qazandı. Qüdrətli aktyor Rza Təhmasibin və mollanəsrəddinçi şair Əliqulu Qəmküsarın böyük məharətlə yaratdıqları İsgəndər və Şeyx Nəsrullah obrazları Azərbaycan teatr tarixinə qızıl hərflərlə yazılırdı. Qeyd etmək lazımdır ki, Naxçıvan teatrının təşəkkülündə Rza Təhmasibin böyük xidmətləri olmuşdur. “Ölülər”, “Arşın mal alan”, “Dağılan tifaq”, “Bəxtsiz cavan” kimi tamaşaların uğuru ilk növbədə Rza Təhmasibin adı ilə bağlıdır. Adları çəkilən bu tamaşaların rəssamı böyük istedad sahibi Bəhruz bəy Kəngərli idi.
Qüdrətli sənətkar Rza Təhmasibin böyük bir xidməti də Naxçıvan səhnəsinə qız və qadınların cəlbinə də xüsusi yanarlıq göstərməsidir. Məhz onun və görkməli Azərbaycan yazıçısı Rəşid bəy Əfəndiyevin təşəbbüsü ilə 1917-ci ildə (12 noyabr, cümə günü) Üzeyir Hacıbəyovun “Arşın mal alan” musiqili komediyası tamaşaya qoyulmuşdur. Ən yadda qalan hadisə bu idi ki, tamaşada iştirak edən ifaçıların hamısı qadınlar olmuşdur. Bu hal Azərbaycan teatr tarixində ən qiymətli və unudulmaz səhifələrdən biridir. Məhz bu tamaşadan sonra naxçıvanlı qız və qadınların teatra gəlişi xeyli dərəcədə artmışdır.
Ötən əsrin 20-ci illərində Naxçıvan teatrının ab-havasında, sənət iqlimində ciddi dönüş əmələ gəldi. Teatr sözün əsil mənasında məfkurə xarakterinə uyğun olaraq S.S.Axundovun “Laçın yuvası” pyesini tamaşaya qoydu.
Bir çox adlı-sanlı aktyorlar teatra dəvət olundular. Bakıdan və başqa şəhərlərdən rejissorlar teatra işləməyə gəldilər. Güclü aktyor ansamblı yarandı. Naxçıvan teatrının formalaşmasında böyük əməyi olan Səməd Mövləvi həmişəlik olaraq Təbrizdən Naxçıvana gəldi. Onun gəlişi opera və musiqili komediyaların oynanılmasına güclü təkan verdi və repertuarda Azərbaycan klassiklərinə müntəzəm surətdə müraciət edilirdi. Bir rejissor kimi onun çox güclü fədakarlığı olmuşdur. S.Mövləvi Naxçıvan teatrında Məcnun, Kərəm, Aşıq Qərib, Sərvər, Əsgər... kimi zəngin musiqili rolları gözəl ifa etmişdir.
Naxçıvan teatrı iki istiqamətdə — həm romantik, həm də realist səpkidə formalaşmağa başlayırdı. Hüseyn Cavidin və Cəfər Cabbarlının pyesləri Naxçıvan teatrına yeni sənət iqlimi gətirirdi. Bir çox adlı-sanlı aktyorların, rejissorların, Səməd Mövləvinin, İbrahim Həmzəyevin, İsa Musayevin, Əyyub Haqverdiyevin, Zəroş xanım Həmzəyevanın, Zemfira xanım Əliyevanın, Vaqif Əsədovun, Kamran Quliyevin, Həsən Ağasoyun, Rza Xudiyevin, Yasəmən xanım Ramazanovanın bir sənətkar kimi ərsəyə gəlməsində bu sənətkarların dərin mündəricəli səhnə əsərlərinin böyük əhəmiyyəti olmuşdu. Azərbaycan Respublikasının xalq artisti Zəroş xanım Həmzəyeva Cəfər Cabbarlının bütün baş qadın qəhrəmanlarını oynamışdı. Onun böyük sənətkarlıqla yaratdığı Solmaz, Almaz, Sevil, Gültəkin, Səriyyə, Sara, Sona, Yaqut, Sitarə obrazları bu gün də yaddaşlardadır. Zəroş xanımın xüsusi məhəbbətlə canlandırdığı “Şeyx Sənan” və “Səyavuş” mənzum pyeslərində Xumar və Südabə obrazları da Naxçıvan teatrının salnaməsinə xüsusi cəzibədarlıq gətirən səhnə surətlərindən olmuşdur.
Müqtədir sənətkarımız, xalq artisti Sidqi Ruhulla 1931-1933-cü illərdə Naxçıvan teatrının direktoru və baş rejissoru işləmişdir. Onun uğurla tamaşaya qoyduğu “Otello”, “Qaçaqlar”, “Pəri cadu”, “Dağılan tifaq”, “Bəxtsiz cavan”, “fərhad və Şirin” tamaşaları özünün professonal həlli ilə diqqəti cəlb etmişdir. Ümumiyyətlə, Sidqi Ruhullanın Naxçıvan teatrının mənəvi inkişafında, aktyorların yetişməsində danılmaz xidmətləri olmuşdur.
1937-ci ildə Mirzə İbrahimovun “Həyat” pyesinin tamaşaya qoyulması Muxtar Respublikanın mədəni həyatında əlamətdar bir hadisəyə çevrilmişdir. Bu uğurlu tamaşadan sonra 1939-cu ildə Həsən Əliyevin tamaşaya qoyduğu “Vaqif” mənzum pyesi diqqəti çəkdi. “Həyat” pyesinə quruluş verən Yusif Yulduz və “Vaqif” pyesinə quruluş verən Həsən Əliyev gözəl tamaşa yaratmağa müvəffəq olmuşlar. İbrahim Həmzəyevin, İsa Musayevin, Səməd Mövləvinin, Mirhəsən Mirişlinin, Xədicə Qazıyevanın, firuzə Əlixanovanın, Əyyub Haqverdiyevin, Abbas Quliyevin, Ruxsarə Ağayevanın, Əyyub Abbasovun və başqalarının hər iki tamaşadakı ifaları diqqəti cəkirdi.
Böyük Vətən müharibəsi illərində Naxçıvan teatrının repertuarında qəhrəmanlıq və vətənpərvərlik ideyalı əsərlərə böyük meydan verməklə tamaşaçılara nəcib hisslər aşılanırdı. Səməd Vurğunun “fərhad və Şirin”, Rəsul Rzanın “Vəfa”, Zeynal Xəlilin “İntiqam”, Məmməd Hüseyn Təhmasibin “Aslan yatağı”, Konstantin Simonovun “Vətən oğlu”, Şekspirin “Otello”, Üzeyir bəy Hacıbəylinin “Arşın mal alan” pyesləri müharibə illərinin ən gözəl, ən sanballı tamaşaları idi. Qeyd etmək yerinə düşərdi ki, həmin pyeslərin əksəriyyətinin quruluşçu rejissorları İbrahim Həmzəyev və Səməd Mövləvi olmuşlar. Və bir cəhət də diqqəti cəlb edirdi ki, İbrahim Həmzəyev və Səməd Mövləvi eyni zamanda baş rolların mahir ifaçısı kimi də çıxış edirdilər.
İbrahim Həmzəyev uzun illər Naxçıvan teatrının direktoru və baş rejissoru olmuşdur. Klassik və çağdaş səhnə əsərlərinə parlaq quruluşlar verən sənətkar eyni zamanda baş rolların da gözəl ifaçısı olmuşdur. Onun məharətlə yaratdığı Qaçaq Nəbi, Qatır Məmməd, Şeyx Sənan, Bəhram, Elxan, Vaqif, fərhad, İmamyar, Seyran... kimi rolları özünün peşəkarlığı ilə ən yüksək səviyyədə idi. İbrahim Həmzəyev böyük bir aktyor nəsli yetişdirmişdir. Azərbaycan Respublikasının xalq artistləri Zəroş xanım Həmzəyeva, Məmməd Quliyev, Sofiya xanım Hüseynova, Əkbər Qardaşbəyov, Aydın Şahsuvarov, İbrahim Bənəniyarlı, Roza xanım Cəfərxanova, əməkdar artistlər Pakizə xanım Məmmədova, Tamara xanım Məmmədova, Tofiq Mövləvi, Müzəffər Səfərov və başqalarının bir akytor kimi formalaşmasında məhz İbrahim Həmzəyevə borcludur.
Məlumdur ki, həqiqi sənət xalqları bir-birinə yaxınlaşdırır, onların dostluq və qardaşlıq hisslərinə təsir etmək üçün qüvvətli vasitəyə çevrilir. Naxçıvan teatrı yarandığı gündən məhz bu ideya istiqamətində irəliləmiş və inkişaf etmişdir. N.Qoqolun, M.Qorkinin, A.Çexovun, A.Ostrovskinin, K.Simonovun, A.Korneyçukun, L.Leonovun, V.İvanovun və başqa rus dramaturqların əsərləri Naxçıvan teatrında tamaşaya qoyulmuş və həmin tamaşalar yüksək sənətkarlıqla qəbul olunmuşdur.
Naxçıvan teatrı Şekspirin, Şillerin, Hüqonun, Holdoninin, Lope de Veqanın və başqa Qərb dramaturqlarının zəngin mənəviyyatlı səhnə əsərlərinə də dönə-dönə müraciət etmişdir. Bu tamaşaların quruluşçu rejissorları Sidqi Ruhulla, İsmayıl Hüseynov, Həsən Ağayev, Yusif Yulduz, Səməd Mövləvi, İbrahim Həmzəyev, Baxşı Qələndərli, Vəli Babayev, Vaqif Əsədov, Əliqismət Lalayev, Kamran Quliyev və başqaları gözəl tamaşa yaratmaq üçün sözün əsl mənasında yaradıcı axtarışların fövqündə daynamışlar.
70-80-ci illərdə Naxçıvan teatrının bədii həyatında ciddi dönüş yaranmışdır. Repertuara daxil edilən əsərlərə qismən nəzər salsaq, bunu aydınlığı ilə görə bilərik. Anarın “Adamın adamı”, Rüstəm İbrahimbəyovun “Yaşıl qapı arxasında”, “Kabinet əhvalatı”, Əkrəm Əylislinin “Quşu uçan budaqlar”, “Qiymətli qafiyələr”, “Mənim nəğməkar bibim”, “Bir cüt bədmüşk ağacı”, İmran Qasımovun “Nağıl başlananda...”, Ramiz Rövşənin “Dərs”, Ramiz Heydərin “Bahar qız”, Loğman Rəşidzadənin “Toya bir gün, bir günorta qalmış”, Cahan Əfruzun “Qanqın böyük dalğası”... tamaşaları özünü əxlaqi-etik problemi, müasirlik duyğusu ilə, ən başlıcası isə maraqlı rejissor təsiri və yaddaqalan aktyor oyunu ilə diqqəti çəkir. Qeyd etmək lazımdır ki, milli yazarlarımızla bərabər, dünya dramaturqlarının pyeslərinə də geniş meydan verilirdi. Belarus Andrey Makayenonun “Tribunal”, qazax Oralxan Bokayevin “Yetkinlər”, gürcü Georqi Midivaninin “Konsulu oğurladılar”, qırğız Çingiz Aytmatovun “füdzi dağında qonaqlıq”... tamaşaları da ayrı-ayrı rejissorlar tərəfindən uğurla tamaşaya qoyulmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının xalq artisti istedadlı rejissor Vaqif Əsədovun rejissorluğu ilə tamaşaya hazırlanan antik yunan dramaturqu Sofoklun “Elektra” və Əkrəm Əylislinin “Mənim nəğməkar bibim” tamaşaları Tiflisdə və İrəvanda keçirilən Ümumittifaq teatr festivallarının baş mükafatına layiq görülmüşdür.
Ümumiyyətlə, 70-80-ci illərdə diqqəti cəlb edən cəhətlərdən biri də bu idi ki, o illərdə Naxçıvan teatrı türk dramaturgiyasına geniş meydan verirdi. Bu sahədə Azərbaycan Respublikasının əməkdar artisti, mərhum rejissor Vəli Babayevin xidmətləri danılmazdır. 1968-ci ilin sonunda mərhum sənətkarımız Vəli Babayev dünyaşöhrətli dramaturq Nazim Hikmətin Vera Tulyakova ilə birlikdə yazdıqları “Kor padşah” pyesini tamaşaya qoymuşdur. Bundan sonra Vəli Babayev Nazim Hikmətin “Bayramın birinci günü”, Rəşad Nuri Güntəkinin “Dodaqdan qəlbə”, Orxan Kamalın “Yad qızı”, İbrahim Oflasoğlunun “Dəli İbrahim” tamaşalarına quruluş vermişdir. Naxçıvan teatrında rejissor Əsgər Əsgərovun Nazim Hikmətin “Qəribə adam” və Əziz Nesinin “Ölən adam” tamaşaları da diqqəti çəkmişdir. Və elə bu günün özündə Naxçıvan teatrında türk dramaturgiyasına müraciət davam etməkdədir. Hazırda teatrda Rəşad Nuri Güntəkinin, Haltun Tanerin, Nazim Hikmətin əsərləri hazırlanır.
Naxçıvan teatrının tarixinə nəzər salanda biz orada Səməd Vurğunun, Süleyman Rüstəmin, İslam Səfərlinin, Cabbar Məcnunbəyovun, İlyas Əfəndiyevin, Sabit Rəhmanın, Əyyub Abbasovun, Zeynal Xəlilin, Mirzə İbrahimovun, Mehdi Hüseynin əsərlərinə də geniş meydan verilməsinin şahidi oluruq. Bu dramaturqların ayrı-ayrı səhnə əsərləri müxtəlif illərdə ayrı-ayrı rejissorlar tərəfindən uğurla tamaşaya qoyulmuşdu. Sabit Rəhmanın “Toy”, “Xoşbəxtlər”, “Aydınlıq”, “Nişanlı qız”, “Əliqulu evlənir” kimi sanballı səhnə əsərləri Naxçıvan teatrının bədii salnaməsinə xüsusi cəzibədarlıq gətirən tamaşalar olmuşdur.
Azərbaycan Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi Baxşı Qələndərlinin Naxçıvan teatrındakı 20 illik fəaliyyəti teatrın həyatında mühüm mərhələdir, — desəm, səhv etmərəm. Sankt-Peterburqda ali rejissorluq təhsili alan Baxşı Qələndərli uzun illər İrəvanda fəaliyyət göstərən Azərbaycan Dövlət Dram Teatrının baş rejissoru olmuşdur. İrəvan teatrında Baxşı Qələndərlinin hazırladığı bir çox tamaşalar yüksək qiymətə layiq görülmüşdür. 1964-cü ildən 1985-ci ilə qədər Baxşı Qələndərli Naxçıvan teatrında fəaliyyət göstərmişdir. Xeyli illər teatrın bədii həyatına başçılıq etmişdir. Onun rejissorluğu ilə tamaşaya hazırlanmış Kəmalə Ağayevanın “Məhsəti”, A.Şirvanzadənin “Nakam qız”, V.İvanovun “Zirehli qatar — 14-19”, S.Vurğunun “Vaqif”, C.Cabbarlının “Solğun çiçəklər”, H.Cavidin “Şeyx Sənan”, “Şeyda”, H.Razinin “Arxalı dağlar”, “Haray səsi”, Ə.Yusiflinin “Səadət naminə”, “Siz xoşbəxt yaşayın”, M.Tarverdiyevin “Qəmküsar”, H.fətullayevin “Alınmaz qala”, H.Dumbadzenin “Darıxma, ana”, Novruz Nehrəmlinin “Qəmli günlər”, S.S.Axundovun “Laçın yuvası”, Əbil Yusifovun “Məhəbbət abidəsi”, Karlo Holdoninin “Məzəli hadisə”... əsərləri özünün zəngin rejissor yozumu ilə böyük diqqət çəkirdi. Bu tamaşalarada Baxşı Qələndərli özünün yüksək peşəkarlığını uğurla nümayiş etdirirdi.
Ümumən qeyd etmək lazımdır ki, Naxçıvan teatrında sanballı rejissorlar nəsli yetişmişdir. Səməd Mövləvi, İbrahim Həmzəyev, İsa Musayev, Əli Hüseynov, Həsən Ağayev, Baxşı Qələndərli, Vəli Babayev, Nəsir Sadıqzadə, Vaqif Əsədov, Əliqismət Lalayev, Kamran Quliyev, Yasəmən Ramazanova, Rövşən Hüseynov maraqlı və yaddaqalımlı tamaşaları ilə həmişə nəzərə çarpmışlar.
Qədim sənət məbədinin tarixini araşdırarkən burada fəaliyyət göstərən böyük rəssamlar nəslinə rast gəlirsən. XX əsrin onuncu illərində Naxçıvan teatrında tamaşaya hazırlanan əsərlərin əksəriyyətinin quruluşçu rəssamı böyük Azərbaycan boyakarı Bəhruz bəy Kəngərli olmuşdur. Bu tamaşalar sırasına “Ölülər”, “Pəri cadu”, Dağılan tifaq”, “Bəxtsiz cavan”, “Hacı Qara”, “Müsibəti-fəxrəddin”... kimi klassik əsərlər daxildir.
Sonrakı illərdə Adil Qazıyev, Şamil Qazıyev, Əyyub Hüseynov, Məmməd Qasımov, Yuran Məmmədov, Mircəlil Seyidov, Sabir Qədimov, Məmmədli İsmayılov, Hüseynqulu Əliyev, Əbülfəz Axundov, Səyyad Bayramov, Əli Səfərli Naxçıvan teatrında ayrı-ayrı vaxtlarda quruluşçu rəssam işləmişlər. Yeri gəlmişkən yada salmaq istərdim ki, Naxçıvan Muxtar Respublikasının əməkdar incəsənət xadimi Məmməd Qasımov 30 ildən artıq fasiləsiz olaraq Naxçıvan teatrının baş rəssamı işləmişdir. 105 tamaşanın quruluşçu rəssamı olmuşdur.
Teatrın fəaliyyətində bəstəkarlar da mühüm rol oynamışlar. Ənvər Hüseynov, Adil Kəngərli, Səfər Rəcəbli, Məmməd Cavadov, Məmməd Ələkbərov, Rəşid Məmmədov, Ramiz Mirişli, Nəriman Məmmədov, Yusif Əsgərov, Şəmsəddin Qasımov, Əkrəm Məmmədov... Naxçıvan teatrında tamaşaya qoyulan əsərlərə maraqlı musiqilər yazmışlar.
Naxçıvan teatrında yerli müəlliflərin pyeslərinə həmişə böyük diqqət verilmişdir. Hələ 1929-cu ildə naxçıvanlı şair Müzəffər Nəsirlinin “Azadlıq günəşi” pyesinin tamaşaya qoyulması gələcək dramaturqların yetişməsinə, necə deyrələr, xüsusi zəmin yaratmışdır.
Sonrakı illərdə Qurban Qurbanovun “Ayrım”, “Xosrov və Şirin”, Əbülfəz Abbasquliyevin “Günəş doğur”, İslam Səfərlinin “Göz həkimi”, “Ana ürəyi”, Hüseyn İbrahimovun “Torpaq təslim olur”, “İtirilən sağlıq”, Əliyar Yusiflinin “Vicdan əzabı”, “Səadət naminə”, “Gözüm yollarda qaldı”, “Siz xoşbəxt yaşayın”, Hüseyn Razinin “Günəş”, “Odlu diyar”, “Arxalı dağlar”, “Haray səsi”, Kəmalə Ağayevanın “Məhsəti”, “İsmət”, “Apardı sellər Saranı”, Süleyman Rəşidinin “İki ananın bir oğlu”, “Mən onu axtarıram”, “Canlı heykəl”, Həsən Elsevərin “Vüqarlı gözəl”, “Alınmaz qala”, Məmmədli Tarverdiyevin “Kölgəli dağ”, “Qəmküsar”, Ramiq Muxtarın “Üfüqlər qızaranda”, “Əgər sevirsə”, “Şəhərli kürəkən”, Novruz Nehrəmlinin “Qəmli günlər”, Həmid Arzulunun “İnam”, “Əlincə qalası”, “İtilənən xəncəllər”, “Ərsizlər və arsızlar”, Adil Qasımovun “Aylı gecənin qaranlığında”, Elman Həbibinin “Sahilsiz çaylar”, Əliheydar Qəmbərovun “İlan yuvasında fırtına” əsərləri müxtəlif illərdə ayrı-ayrı rejissorlar tərəfindən tamaşaya qoyulmuşdur.
Naxçıvan teatrı həmişə sağlam və ciddi repertuar uğrunda mübarizə aparmışdır. Azərbaycan yazıçılarının əsərləri ilə yanaşı dünya dramaturqlarının pyeslərini səhnəyə çıxarmaqda bu sənət ocağının böyük ənənəsi var.
Azərbaycanda müstəqillik yaranandan sonra Naxçıvan teatrının sənət mənzərəsində yeni axtarışlar, yeni qastrol səfərləri diqqəti cəlb edir. Teatr repertuar tərtibinə xüsusi diqqət yetirir. Son illərdə Naxçıvan teatrı səkkiz dəfə Türkiyə Respublikasına, onun ayrı-ayrı bölgələrinə qastrol səfərlərinə çıxmışdır. İstanbulda, Ankarada, Bursada, Ərzurumda, Qarsda, İqdirdə qastrolda olan Naxçıvan teatrı dahi Azərbaycan bəstəkarı Üzeyir Hacıbəyovun “O olmasın, bu olsun”, “Arşın mal alan” musiqili komediyalarını uğurla türk tamaşaçılarına göstərmişdir. Yeri gəlmişkən bir mühüm məsələni də qeyd etməyi lazım bilirəm ki, Naxçıvan teatrında musiqili əsərlərə çox geniş meydan verilmişdir. 1910-cu ildən ta bu günə kimi Üzeyir Hacıbəyovun “Leyli və Məcnun”, “Əsli və Kərəm”, “Ər və arvad”, “O olmasın, bu olsun”, “Arşın mal alan”, Zülfüqar Hacıbəyovun “Aşıq Qərib”, “Evliykən subay”, “50 yaşında cavan”, fikrət Əmirovun “Gözün aydın”, Səid Rüstəmovun “Beş manatlıq gəlin”, “Durna”, Ağası Məşədibəyovun “Toy kimindir”, Süleyman Ələsgərovun “Ulduz”, “Özümüz bilərik”, “Olmadı elə, oldu belə”, Vasif Adıgözəlovun “Boşanaq — evlənərik”, Emin Sabitoğlunun “Hicran” və başqa bəstəçilərimizin ayrı-ayrı opera və operettaları Naxçıvan teatrında böyük uğurla tamaşaya qoyulmuşdur.
Müstəqillik illərində teatr M. f. Axundov, C. Məmmədquluzadə, N. Nərimanov, H. Cavid, İ. Əfəndiyevlə yanaşı çağdaş yazarlar — N. Həsənzadə, Elçin, K. Ağayeva... yaradıcılığına dönə-dönə müraciət etmişdir.
Xalq artisti Kamran Quliyevin, əməkdar artistlər Yasəmən xanım Ramazanovanın, Rövşən Hüseynovun uğurlu rejissor işləri, Əbülfəz Axundovun, Hüseynqulu Əliyevin, Səyyad Bayramovun quruluşçu rəssam kimi fəaliyyəti tamaşaların vüsətli alınmasına, baxımlı olmasına güclü təkan vermişdir.
“Topal Teymur”, “İblis”, “Lənkəran xanının vəziri”, “Atabəylər”, “Pompeyin Qafqaza yürüşü”, “Dəli yığıncağı”, “Qurbanəli bəy”, “Dirilən adam”, “Məhsəti”, “Hökmdar və qızı”, “fərhad və Şirin”, “Sahilsiz çaylar”, “Əlincə qalası”, “Mənim ərim dəlidir”, “Dəlixanadan dəli qaçıb”... kimi tamaşalar özünün peşəkarlığı və təbiiliyilə seçilmişdir.

***

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyev bü günlərdə Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrının 125 illik yubileyi barədə xüsusi sərəncam imzalamışdır. Sərəncamda deyilir: “Naxçıvan Dövlət Musiqili Dram Teatrı bütün fəaliyyəti boyu maarifçilik düşüncəsinin daha geniş dairədə yayılmasına çalışmış, xalqın mədəni intibahı, milli oyanışı və gənclərin milli-mənəvi dəyərlərə bağlılıq ruhunda tərbiyəsi işinə layiqli töhfələr vermişdir. Naxçıvan teatrı yüksək hazırlığa malik kadrları ilə ölkəmizdə teatr ənənələrinin daha da zənginləşməsi işində yaxından iştirak etmiş və mədəniyyətin ümumi tərəqqisi naminə diqqətəlayiq xidmətlər göstərmişdir”.
Sənət ocağı müstəqillik yollarında inamlı addımlarını atır. Bu addımlarda qətiyyət, sağlam mövqe və prinsipial xətt vardır. Yaxın Şərqin ən qocaman səhnə ocaqlarından biri olan Naxçıvan teatrı daima axtarışdadır.

Ədəbiyyat qəzeti.- 2008.- 15 fevral.- S. 2; 6.