Kəbutər

İki qardaşdan biri

Xalq Artisti adını daşıyan qardaşların yaratdıqları obrazlar da oxşardı

Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrında çalışıb.  “Unuda bilmirəm”də İsmayıl, “Məhv olmuş gündəliklər”də Naməlum adam obrazlarını yaradıb. Tələbə vaxtından Həsənağa Salayev, Hökümə Qurbanova, Leyla Bədirbəyli, İsmayıl Dağıstanlı ilə eyni səhnəni bölüşüb. Hər dəfə onlarla birlikdə səhnəyə çıxmaq böyük bir məktəb keçməyə bərabər idi. Sonra Moskva. Daha sonra Bakı və son liman şəhəri- arzular gəmisinin lvbər saldığı Lənkəran. O tarixdən 35 il keçir... İndi Lənkaran  tamaşaçısı Qalib Mehdixanlını baş rollarda görməyə alışıb.

 - Sizi necə təqdim edək Azdramanın aktyoru, xalq artisti Nurəddin Mehdixanlının qardaşı kimi?

- Yox, o mənim qardaşımdı. Aramızda 6 il  yaş fərqi var. Sadəcə Nurəddin sənətinin elə zirvəsindədir ki,  hamı məni onun qardaşı kimi tanıyır. Qardaşım olmasa idi belə onun sənəti ilə fəxr edərdim.

- İki qardaşdan biri daha çox populyardı. Bu Qalib Mehdixanlının əyalət teatrında çalışması ilə bağlı deyil ki?

- Kimsə əyalət dediyimiz o qədim şəhərlərin mədəniyyət mərkəzlərində çalışmalıdı ya yox? Mənə elə gəlir ki, bu da xalqın yolunda xidmətdir.

- Ötən əsrlərdə əyalət mərkəzləri böyük maarif və mədəniyyət ocaqları kimi fəaliyyət göstərib. İndi o ənənə pozulub. Bütün ziyalılar Bakıya toplaşıblar, mədəniyyət buradan qaynaqlanmağa başlayıb və əyalətlər unudulub.

- Azərbaycanın tarixinə və mədəniyyətinə ən böyük zərbə elə onda vuruldu. Torpaqlarımızın xanlıqlara bölündüyü vaxtlarda həm də regionlar inkişaf edirdi. Hər xanlığın öz paytaxtı o regionun mədəni-maarif ocağı hesab olunurdu. Sovet quruluşu bərqərar oldu. Başladı regionların ziyalılarını bir mərkəzə toplamağa. Çünki o hökumətə ancaq işçi qüvvəsi lazım idi. Ziyalılar isə onun nəzarətində olmalıydı. Bu siyasətin nəticəsidir ki, indi artıq paytaxtdan kənar yerlərə əyalət demək dəbə düşüb. Tarixdən danışmasaq da kiçik bir ekskurs edək. Azərbaycan ədəbi dili bu gün sizin əyalət dediyiniz Mərkəzi Aran bölgəsində formalaşıb. Şəki, Gəncə, Quba mədəniyyət mərkəzləri kimi fəaliyyət göstərəndə  Bakıya fəhlələr şəhəri kimi baxıblar.

- Bu paytaxt arzusunu reallaşdıra bilməyən insanların təsəllisidir?

- Xeyir! Daha səmimi və saf, hələ kirlənməmiş düşüncələrin işığında yaşayıb, yaradan, intriqa və çəkişmələrdən uzaq bir məkanda, ayaqları asfaltdan daha çox torpaqla təmasda olan, səması hələ göydələnlərlə zəbt edilməmiş region adamının qürur yeridir. Yeri gəlmişkən deyim ki, bu həm də siyasi bir aksiya idi. Kimi ki, öz təsirlərinin altına sala bilmirdilər məhv edirdilər. Repressiyaları gözünüzün önünə gətirin.

- Doğrudanmı, cəmiyyət o qədər siyasiləşib ki, hətta xalq artisti ilə belə ancaq siyasətdən danışırıq?

- Bu tarixdi. Söhbətimiz tələb edirsə, keçək mədəniyyət tariximizə. Azərbaycan teatr tarixi 1870-ci ildən başlanır. O tarixə qədərsə, Lənkəran ziyalıları Qriboyedovun “Ağıldan bəla” əsərini  tamaşaya qoymuşdular. Həmin dosye Leninqradda saxlanılır. O dövrün jurnallarından birində bu haqda məqalələr çap edilib. Sovet hökumətinin ilk vaxtlarında da Qubada, Şəkidə, Salyanda, bir sözlə, maarifçilik ənənəsinin yaşadığı bütün keçmiş qəza mərkəzlərində teatrlar fəaliyyət göstərirdi. Bu teatrlar hamısı birdən qapadıldı. Adını da qoydular ki, tamaşaçı problemi. Neyçün həmin regionda özfəaliyyət dərnəyinin hazırladığı tamaşaya axın-axın gələn tamaşaçı dövlət teatrının peşəkar tamaşasına maraq göstərmədi? Deməli, məsələ başqaydı. Bu da Z7-ci ilin davamı olaraq mənəvi repressiyalara keçid idi. Bakı, Naxçıvan və Gəncədən başqa bütün teatrları bağladılar. Naxçıvanda saxlamağa məcbur idilər. Çünki ora muxtar respublika idi. Gəncə də Azərbaycanın ilkin paytaxt şəhəri kimi bu üstünlüyü əldə etdi.

- Hətta bu gün belə paytaxt teatrları maliyyə problemlərindən şikayətçidir. Rayon teatrlarında vəziyyət necədir?

- Teatr, sənət ocağının özünütəsdiqi pullamı ölçülür? Heç vaxt mənəviyyat pulla formalaşmır, pulla alınmır və satılmır. Teatrın ən gözəl qazancı onun gözəl tamaşasıdır ki, o tamaşa ilə insanların mənəviyyatının formalaşmasına yardımçı olur. Bizim sənət məbədimiz Azərbaycan Akademik Opera və Balet Teatrında nə qədər gözəl sənətkarlarımız çalışır. Hər il neçə əsər tamaşaya qoyulur. Xərci və qazancı götürəndə fərqi aydın görmək olur. Heç sovet dövründə də teatrın xərci borcunu ödəməyib. Amma o dövrdə mədəniyyətimizin quruluşun niyyətinə uyğun şəkildə inkişafı üçün büdcənin ağzını gen-bol açıblar.   Çünki hər bir ölkənin mədəniyyəti onun ideologiyasına xidmət edir. Hətta Amerika durub desə ki, bu azadlıq deyil,  yalandı. Hər bir dövlət öz ideologiyası ilə güclüdü. Hər şeyi silah həll etmir. İdeologiya qədər  güclü silah da yoxdur. Bu baxımdan aktyor əsgərdir. Ona görə də Sovet dövründə ilk olaraq müəllimləri, bir də aktyorları qətlə yetirirdilər. Sadəcə bizdə aktyor qadın paltarı geyindi deyib onu lağ obyektinə çeviriblər. Bu da milli mentalitetdən irəli gəlir. Sənətçi hər zaman ideologiyanın daşıyıcısı olub. Vyetnamla müharibədən sonra Amerika həmin müharibədə iştirak etmiş əsgərinə cəmiyyətin münasibətini dəyişmək üçün “Rembo” filmini çəkdi.

- Sizin ailə fəxr edə bilər ki, iki əsgər verib  cəbhəyə?                                                                                     

- Hər kəs öz sənəti, peşəsi ilə xalqına, dövlətinə xidmət edir. Bizdə bu gün vətənpərvərlik sözü dəbdədir. Amma siz inanırsınız ki, yalançı ideoloq, rüşvətxor müəllim vətənpərvər ola bilər?

- Aktyorun vəzifəsi rol bölgüsündə payına düşəni oynamaqdı.

- Kənardan elə görünür. Rəhmətlik Ceyhun “Fəryad” filmini çəkdi və dünyasını dəyişdi. Sadəcə çəkiliş vaxtı yaşadığı gərginliklərə ürəyi dözmədi. O millətin faciəsini oynadı. Aktyor budu. Hər insanın dünyada bir missiyası var.

- Sizcə Xalq artisti olub əyalətdə çalışmaq da sizin missiyanızdı?

- O dövrdə biz hərbi xidməti Rusiyada keçirdik. Mən hərbi xidmətə çağrılanda kinostudiyada çalışırdım.  Ona görə də məni Moskvadakı hərbiləşdirilmiş kinobazaya xidmətə yolladılar. “Nəsimi”, “Səmt küləyi”, “Qatır Məmməd” filmlərində  kütləvi səhnələrin çəkilişlərini təmin etmək üçün  bizi Bakıya ezam etdilər. Oxucu üçün maraqlı olacağını nəzərə alıb bir faktı demək istəyirəm. Mən hərbi xidmətə gedərkən həmin bazanın on bir yaşı qeyd olunurdu. Dövlət Kino Komitəsinin nəzdində fəaliyyət göstərən  bazanın yaradıcısı vaxtilə süvari ordu hissəsində xidmət etmiş azərbaycanlı hərbçi idi. Onun kinoya nə dərəcədə dəxli olan adam olduğunu bilmirəm, amma mənə təklif etmişdi ki, Moskvada qalım. Bakıda dedilər ki, sizin kimi kadrlara ehtiyacımız var.  Kinostudiyanın rəhbəri Ədil İskəndərov idi, kurs rəhbərim Əlheydər Ələkbərov sağ idi. Mən gəldim.  Nə Ədil İskəndərov vardı, nə Əlheydər Ələkbərov. Mədəniyyət nazirliyindən tövsiyə etdilər ki, Lənkəranda yenicə açılmış teatrında işə başlayım. Bu gün o tarixdən 35 il keçir.   Bu bir tale gərdişidir. Mən Moskvadan qayıdanda vəziyyət başqa da ola bilərdi. Amma region teatrında çalışmağımla missiyamı  yerinə yetirirəm. 

-Bir evdən iki kişinin incəsənətə meyli aqressiya ilə qarşılanmadı ki?

- Bizim Tahirli kəndinin məscidi evimizin qarşısında yerləşirdi. Bir dəstə yeniyetmə idik. Böyük qardaşım da qoşulurdu bizə. Məhərrəmlik vaxtı kəndlilərin sinə döyməsini, zəncir vurmasını təlqin edirdik. Böyüklər bizi məsciddən qovurdu. Pionerlər evində tamaşalar hazırlayırdıq. Cəfər Cabbarlının “1905-ci ildə” əsəri həmin vaxtı dəbdə idi və mənim rol aldığım ilk işimiz idi. Düzünü deyim ki, həmin vaxtı aktyor olmaq ağlımın ucundan da keçmirdi. İlk təhsilimi neft texnikumunda aldım. İlk iş yerim də Leninneft oldu. Bakı mənim arzularımı da formalaşdırdı. Tamaşalara olan marağım teatrla yaxından təmas qurmağa imkan verirdi. Aktyorları canlı görürdüm, dinləyirdim. Ali təhsilimi İncəsənət İnstitutunda almaq istədim. Qəbuldan sonra   sahə rəisimiz məhşur neftçi Musa Bayramov söz vermişdi ki, imtahanlardan əla alsan, icazə verəcəm ki, gündüz oxuyasan. Qaydalara görə mən gecə şöbəsində oxumalıydım. Söz verdiyi kimi də etdi.İlk cığırı siz açdınız.

- Nurəddinin səhnəyə gəlişini deyirsinizsə, ona mənim təsirim olmamışdı. Atam həmişə istəyirdi ki, Nurəddin hüquqşünas olsun. İmtahandan kəsilib sənədlərini İncəsənət İnstitutuna vermişdi. Nurəddin qəbul olunduğu haqqında sənədi alıb kəndə qayıdanda mən rayonların birində film çəkilişlərində idim. Ondan  abituriyent kimi ayrıldım, həmkar kimi görüşdüm. 

 - Bu gün nə ilə məşğulsunuz?

- Lənkəran teatrında rollarımı oynayıram. Bakıya səfərim isə “Gürzə” bədii televiziya filminin çəkilişləri ilə bağlıdır.

- Nurəddinin də prokuror, müstəntiq obrazları var.

- Biz həyatda da oxşarıq. Səsimiz daha çox bir-birinə bənzəyir. Bəzən elə olub ki, Nurəddinin Azdramada oynadığı rolu mən Lənkəranda oynamışam. Amma mən xalq artisti Qalib Mehdixanlıyam, o Xalq artisti Nurəddin Mehdixanlı. 

- Aktyorlar səhnədə bir az kəndçi sadəlöhvlüyü, bir az səmimilikdən doğan hadisələrlə həmişə qarşılaşırlar.

- Bir dəfə Azdrama Lənkərana qastrola gəlmişdi. “Əliqulu evlənir” tamaşasını oynayırdılar.  Orada belə bir səhnə var ki, dondurma satan araba ilə gəlir. Tamaşada milis işçisi də oturubmuş. Baxır ki, kişi “dondurma”, “dondurma” çağıra-çağıra gəlir. Durub kişini həbs edir aparır milis idarəsinə. İndi hamı yığışır  başa salsınlar ki, bu adam aktyordu. Deyir nə aktyor, bu gəlib tamaşanı pozur, özü alverçidi, cəmiyyətə zərərli ünsürdü. O vaxtlar alver edənlərə qəribə bir ictimai qınaq formalaşmışdı. İndiyə qədər yaşlı nəslin nümayəndələri həmin hadisələri xatırlayırlar.

Lənkəran teatrının özündə isə “Prokuror” əsərini tamaşaya qoymuşduq. Baş rolda oynayırdım. Dedilər ki, yaşlı bir kişi səni görmək istəyir. Görüşdük. Kişi o qədər tamaşaya aludə olub ki, elə bilib mənə də  şikayət edə bilər. Nə qədər çalışdım başa sala bilmədim ki, mən sadəcə rolu ifa edirəm.   

Yeni Azərbaycan.- 2008.- 9 fevral.- S. 8.