Qaliboğlu E.

Azərbaycanda miniatür sənəti

Arif Hüseynov: "Ölkəmizdə Beynəlxalq Miniatür Mərkəzinin yaradılmasına ehtiyac var"

Azərbaycanda miniatür sənətinin qədim və zəngin inkişaf tarixi var. Bu sənətin indi daha geniş və yaradacı səviyyədə inkişaf etdirilməsinə ciddi ehtiyac yaranıb. Azərbaycan Rəssamlar İttifaqının miniatür və kitab qrafikası bölməsinin sədri, xalq rəssamı Arif Hüseynovla Azərbaycan miniatür sənətinin dünəni, bugünü, həmçinin çağdaş dövrdə kitab qrafikasının durumu barədə söhbətləşdik.
Arif Hüseynov 1943-cü ildə anadan olub. Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbində təhsil alıb. İncəsənət İnstitutunu bitirib. 40 ildir ki, ardıcıl olaraq yaradıcılıqla məşğuldur. Bu dövrə kimi əsasən dəzgah və kitab qrafikası ilə məşğul olub. İndiyə kimi Moskva, Praqa, İstanbul, Tokio, Bakıda fərdi sərgiləri olub. O, yaradıcı mühitə kifayət qədər bələddir. Tez-tez Arif Hüseynovu Rəssamlar İttifaqının xəttilə təşkil edilən tədbirlərdə görmək olar. Rəssam Azərbaycan rəssamlığının sovet dövrü haqqında qənaətlərini bizimlə belə bölüşür: "Bizim yaradıcı nəsil 60-cı illərin axırları, 70-ci illərin əvvəllərində sənətə gəlib. Bu mənada o dövrün sovet ideologiyası istər-istəməz yaradıcı sahədə çalışan bütün şəxslərə sirayət etməyə bilməzdi. Sovet dövründə Azərbaycan rəssamının keçmiş SSRİ-nin bütün nöqtələrinə getmək, yaradıcılıq sarıdan təcrübəsini artırmaq, daim püxtələşmək imkanı vardı. Yaradıcılıq enerjimiz təbiidir ki, belədə daim bir kökdə qalırdı. Getdiyimiz yerlərdə emalatxana ilə təmin olunurduq, sonda da sərgi keçirilirdi. Yaxşı əsərlər alınırdı, digər nüfuzlu sərgilərə göndərilirdi. Mənim yaradıcılıq universitetim əslində Moskvada keçib. Praktikanı əsas sayıram. Yaradıcı əlaqələr istər-istəməz keçmiş SSRİ miqyasında tanınmağımıza təkan verirdi. Müstəqillikdən sonrakı dönəmdə təbii olaraq Azərbaycanda vəziyyət çətinləşdi. Son illər sənətin inkişafı sarıdan irəliləyişlər hiss olunmaqdadır. Amma gənclərin inkişafı sarıdan mənəvi təkanlara daha çox ehtiyac var. Belə təkanlar ardıcıl xarakter almalıdır. Düzdür, Gənclər və İdman Nazirliyi gənclərlə bağlı forumlar keçirir, lakin gənclərin yaradıcı imkanlarının aşkarlanması üçün daha yaxşı ideyalar düşünülməli və gerçəkləşdirilməlidir".
Rəssam bu gün gənc rəssamların həvəsləndirilməsinin bir yolunu onların əsərlərinin ardıcıl şəkildə alınmasında, muzeylərdə sərgilənməsində görür: "Sovet dövründə gənc rəssamlar ardıcıl olaraq keçirilən sərgilərdə iştirak edirdilər. Mədəniyyət Nazirliyi sərgidən sonra bu əsərləri alırdı, muzeylərə verirdi. O dövrdə alınan işlər indi də İncəsənət Muzeyinin fondunu təşkil edir. Amma indi cavan rəssamların iişlərini alan yoxdur ki, sabaha qalsın, habelə muzylərdə sərgilənsin. İndi bu cavanların hansı zirəkdirsə, onların əsərləri satılır. Yəni ildə bir və ya bir neçə dəfə sərgi olsa, bu əsərlərin də satışı keçirilər. Bu yaxınlarda Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 90 illiyi qeyd edildi. Rəssamlar İttifaqının bu mövzuda sərgiləri həyata keçirməsi üçün vəsaiti gərəkdir. Bu tipli böyük sərgilərin gerçəkləşdirilməsi bir neçə cəhətdən yaxşı olardı. Gənc rəsssamlar Azərbaycan tarixinin əlamətdar dövrlərinə aid tarixi əsərlər yaradardılar. Rəssamlıqda tarixi mövzuda əsərlərin yaradılması ənənəsi qədimdir və çox gərəklidir. Müstəqilliyimizdən ötən dövrdə təəssüf ki, hələ tarixi mövzuda əsərlərin sərgisi olmayıb. İntibah dövründə yaradılan əsərlər həmin o qiymətli inciləri yaradanların öz maddi imkanlarıyla gerçəkləşməyib. Məhz bu mövzuda əsərlərin ortaya qoyulması üçün maliyyə ayrılması yeni-yeni həmişəyaşar əsərlərin meydana çıxmasına səbəb olardı. Tutalım, yazıçının yaradıcılıq prosesini sürətləndirmək üçün əsasən kompüter problemi olursa, rəssamların işi bir az çox çətindir. Rəssam geniş müşahidəçilikdən savayı həm də müxtəlif yaradıcılıq vasitələrinə, texniki imkanlara malik olmalıdır. Bu gün dediyim yöndə əsərlər az da olsa, yaranır. Amma bu sahədə sistemlilik gərəkdir. Haradasa, bir ildir Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi rəsssamlardan iş almayıb. Düzdür, hansısa qonağa bağışlanmaq üçün əsər alınır, amma sistemli xarakter kəsb edən xətt üzrə inkişaf olmalıdır. Gərək milli bir ideya ətrafında rəssaslara mövzu verilsin, onlar da işləsinlər. Yaxşılarını seçək, həmin işlərə pul verilsin və muzeylərdə sərgilənsin. Azərbaycan sənətini xaricdə bu gün görəsən, necə təmsil edirik? Nə qədər xaricdə köhnə işlər nümayiş etdiriləcək? Yeniləri yaranmalı və dünyaya təqdim olunmalıdır. Bu yolla da yeni istedadlar üzə çıxacaq".
Sənət daim əlvanlığı sevir. Rəssamlıqda ayrıca bir özünəməxsus xətt olan miniatür sənəti tarixən zəngin ənənələrə malik olub, bu gün də onun yeni-yeni inkişaf yönləri yaranmaqdadır. Rəssam deyir: "20-ci yüzilin 30-cu illərinə kimi Qəzənfər Xalıqov, Salam Salamzadə kimi rəssamlar miniatür sahəsində əsərlər yaratmışdılar. Amma 30-cu illərin ikinci yarısından sonra sosializm realizminin qabarması, bu mövzuda əsərlərin yaradılması üçün hətta inzibati metodlardan istifadə edildi. Dəhşətli 37-c il buna gözəl sübutdur. Uzun müddət bu sahədə xüsusi əsərlər yaradılmadı".
Arif Hüseynov xüsusən son illərdə Azərbaycanda miniatür sahəsində inkişafın olduğunu bildirir: "Hazırda Azərbaycanda muğam sənəti, eləcə də xalçaçılığın inkişafına dövlət səviyyəsində təkan var. Fikirləşirəm ki, etnos mədəniyyətimizin inkişafında miniatür sənətinin inkişafı məsələsi də ciddi şəkildə nəzərə alınmalıdır. Tarixən zəngin ənənələrə malik Təbriz miniatür məktəbi olub. Muğamı,
xalçanı və miniatür sənətini Azərbaycan mədəniyyətinin kökləri saymaq olar. Hazırda Rəssamlıq Akademiyasında dərs deyirəm. Arzu edirəm ki, bu akademiyada miniatür bölməsi olsun. Həmçinin də Rəssamlıq Kollecində bu yöndə bölmə olmalıdır. Tələbə əvvəlcə miniatür sənətinin inkişaf tarixini geniş şəkildə öyrənməli, sonra isə bu mövzuda əsərlər yaradılmalıdır. Bu gün qloballaşma dalğası sənətə də xeyli sirayət edib. Bu mənada sənətdə qloballaşmanın qarşısının saxlanılmasında hesab edirəm ki, miniatür sənətindən xeyli bəhrələnə bilərik. Məsələn, indi demək olar, hamı qalstuk taxır, maşın sürür və s. Amerikada da, Yaponiyada da, Rusiyada da belədir. Ancaq sənət millətimizin özünəməxsuluğunu saxlayır, musiqi mili ruhumuzu qoruyur.
Azərbaycan Miniatür Mərkəzinin açılması bu mənada Azərbaycan mədəniyyətinin dünyada tanıdılması yönündə yeni bir mərhələ olardı. Əlyazmalar İnstitutunda, Nizami muzeyində, İncəsənət muzeyində çoxlu miniatürlər, əlyazmalar var. Dediyim beynəlxalq Miniaür Mərkəzi yaradılsa, həmin işlər daim sərgilənər, həmin mərkəzdə miniatür sənəti ilə bağlı tədbirlər keçirilər, yaradıcı əlaqələr genişlənər".
Rəssam bildirir ki, hazıra bu sahədə Rafiz İsmayılov, Altay Hacıyev, Hüsrət Hacıyev, Orxan Hüseynov ciddi çalışırlar: "Payızda sərgi açmaq istəyirik. Arzum odur ki, müasir Azərbaycan təsviri sənətini millilik zəminində inkişaf etdirək". Hazırda Arif Hüseynovun Rəssamlar İttifaqında rəhbərlik etdiyi bölmənin onlarla üzvü var. Kitab qrafikası ilə bağlı danışan rəssam deyir ki, adətən dərsliklərin üz qabığının dizaynı, həmçinin içərisindəki müxtəlif mövzulu şəkillər qeyri-peşəkar hazırlanır: "Kitablardakı müxtəlif mövzulara aid obrazların milliliyi ifadə etmədiyinə də rast gəlmək olur. Şagird dərslikdəki obrazın simasında haradasa öz dostunu görməlidir. Nə qədər məzmunsuz şəkillər olar? Bu sahədə peşəkar rəssamlar olmalıdır. Bir özəl nəşriyyat ittifaqa gəlib demir ki, bizə kitab işini bilən peşəkar rəssam lazımdır. Sovet dövründə isə hər nəşriyyatda baş rəssam vardı. Uşaq kitabları gərək böyük zövqlə buraxılsın. Bu mənada rusların uşaqlar üçün buraxdıqları kitabların keyfiyyəti yüksəkdir. Gərək hər bir kitab uşaqların mental düşüncəsinin inkişafında iz qoysun, təsirini göstərsin".

Xalq qəbhəsi.- 2008.- 1 iyul.- S. 14.