Dahilərin heykəllərinə divan tutulur

Zahidə Məmmədova: "Abidələrdən reklam şitləri kimi istifadə olunur"

Şəhərimizdə aparılan adadlıq işləri mərkəzi küçələrimizi bəzəyən abidələrdən və heykəllərdən də yan keçməyib. Artıq bir müddətdir elm və ictimaiyyət xadimlərinin, musiqiçilərin və şairlərin adlarını əbədiləşdirmək məqsədilə ucaldılan heykəllərin təmir-bərpası işlərinə başlanılıb. Nizami Gəncəvinin, Mirzə Ələkbər Sabirin və digər görkəmli şəxsiyyətlərin abidələrinin yüksək səviyyədə konstruksiya olunaraq abadlaşdırılmasının şahidi olsaq da, təmirə və təmizlənməyə ehtiyacı olan abidələr də kifayət qədərdir. Lakin biz bu gün hazırda konstruksiya və təmir-bərpa işləri aparılan heykəllərdən söhbət açacağıq. Bu sırada Hüseyn Cavidin, Nəriman Nərimanovun və Məşədi Əzizbəyovun heykəllərini qeyd etmək olar. Mütəxəssislərin fikrinə əsaslansaq, ümumiyyətlə, abidələrə mütəmadi olaraq nəzarət olunmalıdır. Abidə cüzi olaraq dağılanda, yəni erroziyaya məruz qalanda bunun daha da genişlənməməsi üçün mütləq bərpa və təmir işlər aparılmalıdır. İnşaat və Memarlıq Universiteti Memarlıq konstruksiyası və abidələrin bərpası kafedrasının müdir müavini Zahidə Məmmədovanın sözlərinə görə, abidələrin bərpası üçün konkret proqnozun verilməsi düzgün deyil. Çünki bərpa və ya konstruksiya işlərinə başlanması onun vəziyyətindən asılıdır: "Abidə bir dəfə açılmalı, bir dəfə də bərpa olunmalıdır. Sonra isə onların çökməməsi və uçmaması üçün nəzarət edilməlidir. Heykəllərin arasında isə bəzən təhqirolunmuşlara da rast gəlinir. Onların müəyyən hissələrinə xəsarət yetirilir, üzəri çızılır və s. Əfsuslar olsun ki, abidələrdən hətta çox vaxt reklam şitləri kimi də istifadə edirlər. Nəticədə də onların üzərində reklam lövhələrinin oyuqları qalır. Həmin yerlər də xüsusi düzəldilmiş yaxmalarla doldurulur, uçub tökülən yerlər yenidən bərpa edilir". Abidələrin restavrasiyası və yuyulub təmizlənməsinin neçə müddətdən bir aparılması ilə də maraqlandıq. Görəsən, bu, onların çökməsinə, zaman keçdikcə oyuqların açılmasına səbəb ola bilərmi? Abidələrin fasadlarının mexaniki surətdə təmizlənməsinin, yəni yonulmasının əleyhinə olan mütəxəssis bildirdi ki, əslində, dünya təcrübəsində də buna yol verilmir: "Yalnız onların elmi cəhətdən yuyulması daha məqsədəuyğundur. Yəni su ilə yumaq üsulları var. Heykəlləri suya müəyyən neytral yuyucu vasitələr əlavə etmək və yaxud da isti su buxarı ilə yumaq məsləhətdir. Çünki abidənin üzərindəki detallar, profillər və müəyyən elementlər var ki, mexaniki yuyulanda onların miqyası və qalınlığı kiçilir. Daha doğrusu, profillər nazikləşir, relyef itir. Müəyyən müddətdən sonra isə mikroçatlar yaranır, oksidləşmə gedir və nəticədə çatlar getdikcə böyüyür, abidənin rəngində qaralma əmələ gəlir. Eyni zamanda atmosferdə olan çirkli maddələr həmin heykəl və abidələrin üzərinə hopur". Dünya praktikasında bunun üçün müəyyən üsulların olduğunu deyən Zahidə Məmmədova əlavə etdi ki, əslində, abidələrin bərpası və təmizlənməsi dünya praktikasına uyğun olaraq nə mexaniki olaraq yuyulur, nə də təmizlənir. Yalnız abidənin qədimliyi üzə çıxarılır. Eyni zamanda, təmizləmə işləri bahalı texnologiyalarla aparılır. Bunun üçün kifayət qədər məbləğ tələb olunsa da, bütün hallarda həmin bahalı məhlullardan istifadə etmək keyfiyyət baxımından çox məqsədəuyğundur. İtaliyalı mütəxəssislərin fikirlərinə əsaslanan Zahidə Məmmədova qeyd etdi ki, həmin məhlulun bir kvadratmetri 20 avrodur. Abidələrin abadlaşdırılması üçün konkret məbləğ açıqlamağın mümkün olmadığını deyən Z.Məmmədova söylədi ki, bu, görülən işin həcmindən asılıdır: "Məsələn, 2007-ci ilin dövlət büdcəsindən abidələrin mühafizəsinə 2 milyon manat pul ayrılmışdı. Azərbaycanda 5 mindən çox abidə var. Həmin məbləği böləndə bir abidənin baxılması, yüksək səviyyədə olmasa da, normal səviyyədə araya-ərsəyə gətirilməsi 4 yüz manat təşkil edir. Bu da çox azdır. Mütəxəssis deyir ki, bu gün abidələrimizin vəziyyəti o qədər də ürəkaçan deyil. Xüsusilə də, söhbət paytaxtdakı abidə və heykəllərdən gedir: "Bakıda çoxlu abidə var ki, hələ də onların bərpasına böyük ehtiyac var. Bizim regionlardakı abidələrin bir çoxu elmi praktika əsasında abadlaşdırılıb. Onların maliyyəsini dövlət yox, Norveç və Amerika səfirlikləri üzərinə götürüb". Şəhərimizin mərkəzi küçələrində ucaldılan heykəllərin bəzilərinin üzərində adların hələ də kiril əlifbası ilə göstərilməsi bizi təəccübləndirməyə bilmir. Çünki 2001-ci il avqustun 1-dən etibarən bütün ədəbiyyatların, nəşrlərin və yazıların doğma ana dilimizdə göstərilməsi ilə bağlı sərəncam verilib. Məsələyə münasibət bildirən mütəxəssis bununla razılaşmadı və adların latın qrafikası ilə yazılmasının vacibliyini vurğuladı: "Heykəllərin təmiri başa çatdıqdan sonra təbii ki, o işlərə baxılacaq. Dünyada qayda belədir ki, hər bir dövlət öz əlifbası ilə işləyir. Lakin bizdə fərqlidir. İstər heykəllərdə və abidələrdə, istərsə də digər təqdim etdiyimiz nümunələrdə adlar həm doğma dilimizdə, həm ingilis, həm də rus dilində təqdim olunur. Bu da ölkəmizə gələn turistlərə hörmət baxımından edilir".

Üç nöqtə.- 2008.- 4 iyul.- S. 13.