Umudlu İ.

Dünyaya aktyor olmaq üçün gəlmişdi

Dünənin səhnə əfsanəsi İsmayıl Dağıstanlı qızı Lamiyə İsmayılın sözlərində

İsmayıl Dağıstanlı - dünənin teatr əfsanəsi, kinolarımızda yaddaqalan obrazların ifaçısı, adı böyük hərflərlə yazılan bir aktyor, yaşlı nəslin səhnə nostalgiyası... Qızı, dəyərli hekayələr müəllifi kimi tanıdığımız Lamiyə İsmayıl atası, bu son dərəcə maraqlı bir öınür yaşamış insan haqqında onun keçdiyi yola işıq salan "Mən aktyoram!" adlı kitab nəşr etdirmişdir.

Lamiyə xanım belə bir kitabı məhz özünün yazmasını belə əsaslandırır ki, daim valideynləri ilə bir ycrdə yaşayıb, onlar bir valideyn olmaqdan başqa, həm də dost olublar və deyir ki, atasını ondan yaxşı tanıyan bir başqası yoxdur: "Atamın həyatı haqqında düşünəndə bir aforizm yadıma düşür: "Aktyorluq peşə dcyil, diaqnozdur". O, dünyaya aktyor olmaq üçün gəlmişdi. Mən hətta belə düşünürəm ki, tale onun iki əlindən tutaraq lazımlı pillələrlə aparıb düz teatr səhnəsinə çıxarıb. Çünki onun başına gələnlər bir məqsədi güdürdü - o aktyor olmalıdır və ömrünün axırına kim şərəflə deməlidir: "Mən aktyoram".

Hələ ibtidai məktəbin birinci sinfində oxuyanda kənd uşaqları, adına "artist" ləqəbi qoşublar. İlk gənclik illərində Şəki teatrında kiçik rollar ifa edib, bu istək onu 1926-cı ildə Bakı Teatr Texnikumuna gətirib. Müəllimi, o zamanın məşhur rcjissoru Aleksandr Tuqanov onun barəsində deyərmiş ki, Şekspir surətlərini ifa etmək üçün yaranmışdır. Ona "Dağıstanlı" təxəllüsünü müəllimi Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev təklif edir: "Dağlar yurdundansan". Beləcə, Qaxın Zərnə kəndindən oxumağa gəlmiş İsmayıl Hacıyev "Dağıstanlı" olur və bu soyadı səhnə tariximizə qızıl hərflərlə yazdırır.

Kitabdan oxuyuruq ki, İ.Dağıstanlı birinci kursda ikən Cəfər Cabbarlı ilə tamş olur. "Od gəlini"ndə epizodik ərəb əsgər rolunu oynayır, rol Abbas Mirzə Şərifzadənin (baş rolu - Elxanı ifa edirdi) xoşuna gəlir və elə o vaxtdan həm texnikumda oxuyur, həm də teatrda rollar ifa etməyə başlayır. Bu illərdə Cabbarlı qəhrəmanları onun ifasında özəl yer tuturdu. İsmayıl Dağıstanlı Cəfər Cabbarlıya hörmət və məhəbbətini sonralar "Cabbarlı və teatr" monoqrafiyasında ifadə cdir.

30-cu illərdə Hüseyn Cavid, 40-50-ci illərdə isə daha çox Mehdi Hüseyn və Səməd Vurğunla - o çağın həm də parlaq dramaturqları olan bu böyük insanlarla dostluq edirdi. Bir gün Səməd Vurğun ona deyir ki, sən azərbaycanlısan, bu "Dağıstanlı" təxəllüsünü götür üstündən, sənə çətinlik törədə bilər". Amma o, müəllimi Əbdürrəhim bəyin verdiyi bu təxəllüsə ömrünün sonuna kimi sadiq qalır, "Qəribədir ki, heç kəs Rza Əfqanlını - əfqanıstanlı, İsmayıl Osmanlını - osmanlı kimi tanımırdı, amma çoxları atamı bu təxəllüsünə görə azərbaycanlı kimi qəbul etmək istəmirdi", - deyə Lamiyə xanım yazır.

Demə atası İ.Dağıstanlıya aktyor olmasını bağışlamırmış.

1928-ci ildə Zaqatalada ata-oğul təsadüfən görüşür. Atası narazılıqla deyir: "Mən oğullarımı savadlı mütəxəssislər kimi görmək istəyirdim".

Oğlu atasını inandıra bilir ki, aktyorluq yüksək savad və qabiliyyət tələb edən işdir və məhz kimlərlə oturub-durduğunu sadalayır. Ata yumşalır: "Yaxşı, elədirsə, pis başlamamısan, belə də davam et!" Bu görüşdən az sonra dünyasını dəyişən ata oğlunu tutduğu yola görə bağışlamışdı.

"Ataın həmişə öz sənətinə məhəbbətlə, hörmətlə yanaşıb. O, sənəti ilə fəxr edirdi... Bir dəfə də olsa, məşqə, tamaşaya gecikməyib. Hətta tamaşaya bir saat qabaq gedirdi ki, artist qrim otağında obraza girib səhnəyə çıxmalıdır. Aylarla yeni tamaşa haqqında düşünüb, o əhvalatlarla yaşayıb, ləzzət alırdı" - kitabdan götürdüyümüz bu kimi sətirlər bu böyük və gerçək aktyor obrazını başa düşməyimizə bələdçilik edir.

1988-ci ildə ömrünün 81-ci ilində dünyasını dəyişənədək, demək olar, 50 il səhnədə çalışmış, 100-dən çox tamaşada iştirak etmişdir. Bu rəqəmlərin arxasında bədiiyyatla dolu mənalı bir ömür yaşanmışdı. Onun canlandırdığı rollar, obrazlar qalereyası bu səhnə fədaisini gözümüzdə böyüdür. Lamiyə xanımın bu dəyərli işi tək atasının xatirəsinə deyil, ümumilikdə, teatr mədəniyyətimizə gözəl və sayğılı bir töhfədir.

Ayna.- 2008.- 19 iyul.- S. 21.