Sənət aləmində mifləşən
aktyor
Mədəniyyət və
incəsənət aləmində, demək olar ki, hər
sahədə yüksəliş dövrləri olmuş
və həmin illər qızıl dövr kimi qəbul
edilərək, hər zaman tarixin səhifələrində
özünə yer qazandırmışdır. Bu silsiləyə daxil olan sənət nümunələrinin
hər birində yüksək professionallıq, sənətkarlıq
xüsusiyyətləri, ilk olaraq, özünü büruzə
vermiş, ideya və məzmun dəyərləri baxımından
mükəmməlliyi ilə seçilmişdir. Əsrlər
boyu inkişafda olan sənət, demək olar ki, daim
novatorluq nümunələri əsasında özünə
yer qazanmışdır. Sözsüz ki, zamanın,
cəmiyyətin tələblərinə uyğun olaraq,
sənət aləminə yeniliklər daxil olmalı,
məhz bu çərçivədə yeni əsərlərin
təməli qoyularaq, geniş məkanlara yol açmalıdır.
Azərbaycan sənət tarixində novatorçu kimi
tanınan kifayət qədər simalar var ki, onların
dəsti-xətti sahəsində yeni janrda, üslubda
əsərlər yaranır. Bu gün mədəniyyət
və incəsənətimizdən söz açarkən,
onu inkişaf etdirən və yenilikçilik ideyaları
ilə zənginləşdirən usta sənətkarların
ismi yada düşür. Müxtəlif onilliklərdə
yetişən sənətkarlar sənət dünyasında
yaradıcı potensiallarını ortaya qoyaraq, onu
düzgün istiqamətləndirib, bu aləmdə
möhürlərini vurmağa nail olublar. Bu gün haqqında
söhbət açacağımız sənətkar
Əli Qurbanovdur. Azərbaycan kino və teatr sənətində
yaratdığı obrazları ilə nüfuza sahib
olan Əli Qurbanov olduqca zəngin yaradıcılığa
malik olan aktyorlardandır. Bu gün sənətkarın
110 yaşı tamam olur. Əli Qurbanovun yubiley münasibətilə
hazırladığımız bu kiçik yazıda aktyorun
yaradıcılığındakı özünəməxsusluğa
nəzər salıb, onun sənətinin inkişafındakı
rolu ilə bağlı amilləri diqqətdən keçirəcəyik.
Qəhrəmanlarının taleyində arzulara qovuşan
aktyor İlk olaraq qeyd edim ki, Əli Qurbanov 1898-ci ilin iyul
ayında dünyaya gəlmişdir. Sənətkar aktyorluq
fəaliyyətinə uşaq yaşlarında maraq
göstərdiyindən 16 yaşında ikən 1914-cü
ildə Tiflisdə fəaliyyət göstərən teatr
həvəskarları truppasına daxil olmuşdur. Burada
Əli Qurbanov yeniyetməlik dövrünü yaşamasına
baxmayaraq, Azərbaycan dramaturgiyasında yer alan tamaşalarda
müxtəlif obrazları canlandırmışdır.
Bu obrazlar vasitəsilə sənətkar
daxilində olan istedadı büruzə verərək,
qəhrəmanlarının taleyinin işıqlı
bir şəkildə çatdırılmasına nail olmuşdur.
Əli Qurbanov şaxəli yaradıcılığında,
ilk olaraq, məhz bu teatrda uğurlarının sevincini
yaşamışdır. O, Tiflisdəki
Azərbaycan teatrında Cəlil Məmmədquluzadənin
"Ölülər"ində Hacı Həsən
və Hacı Baxşəli, Nəcəf bəy Vəzirovun
"Müsibət Fəxrəddin"in, Şahmar bəy,
Əbdürrəhim bəy Haqverdiyevin "Dağılan
tifaq"ında Cavad kimi olduqca mürəkkəb psixologiyaya
malik, öz yaş həddinə uyğun olmayan rolları
yaratmışdır. Göründüyü kimi, bu tamaşaların
hər biri Azərbaycan klassiklərinin ən məşhur
dram əsərləridir. Belə nüfuzlu tamaşalarda
özü də baş obrazlarda kifayət qədər
təcrübə keçməmiş bir gəncin uğur
qazanması və yaradıcılıq potensialının
nümayiş etdirməsi onun istedadından xəbər
verir. Müxtəlif təbəqələri
təmsil edən bu obrazlar yaradıcı insanın
süzgəcindən keçərək, onlara məxsus
olan xüsusiyyətlər aktyorun jest və mimikasına
daxil olmaqla yanaşı, lirik psixoloji amilləri yaşaması
baxımından da qəhrəmanlarının yaşadığı
dövr və mühitlə özündə
bir əlaqə yarada bilmişdir. Əli Qurbanov məhz
belə sənətkarlardandır ki, onun üçün
yaratdığı obrazın düşdüyü
mühit, qarşılaşdığı simalar nə
qədər dramatik olsa da belə, onların öz yozumunda
tamaşaçıya təqdim etmək imkanı daxilindədir.
Sənət aləmində iz qoyan Əli Qurbanovun
yaratdığı Cavad və Hacı Həsən obrazları
fərdi ifa tərzi baxımından bu gün də xatırlanır
və onun bir əsrə yaxın zaman məsafəsindəki
qəhrəmanları tədqiqatçılar tərəfindən
yüksək qiymətləndirilir. Sənət
taleyinə yazılan xoşbəxtlik İlk sənət
addımlarını Tiflisdəki dram teatrında atan
Əli Qurbanov qısa bir müddətdə göstərdiyi
istedadın nəticəsi olaraq 1925-ci ildə Azərbaycan
Dövlət Dram Teatrına dəvət alır.
Sözsüz ki, o illərdə teatrın nəhəngləri
hesab olunan sənətkarlar Əli Qurbanovun oynadığı
obrazları ilə tanıdıqlarından onu bu sənət
aləmində xoş ovqatla qarşılayır, aktyor
və tərəf-müqabili olmaqdan məmnunluq duyurdular.
Qeyd edim ki, Əli Qurbanov bu teatrda 150-dən artıq obrazın
yaradıcısına çevrilmiş, onlara öz baxışından
yanaşmışdır. Aktyorun bu sənət
məbədində yaratdığı Əbdürrəhim
bəy Haqveriyevin "Pəri cadu"sundakı Niyaz,
Süleyman Sani Axundovun "Eşq və intiqam"ındakı
Piri baba, Səməd Vurğunun "Vaqif"ində Vidadi,
"Xanlar"ında Əzizbəyov, "Fərhad və
Şirin"də Azər baba, Ənvər Məmmədxanlının
"Şərqin səhəri" Sərdar, İlyas
Əfəndiyevin "Bahar suları"nda Mədət,
Vilyam Şekspirin "Hamlet"ində Klavdi, Nazim Hikmətin
"Türkiyədə"sində Aşıq Hicrani kimi
rolları Əli Qurbanovun klassik teatr səhnəsindəki
ən uğurlu tamaşaları hesab olunur. Hər obrazı
öz dilində dilləndirməyi bacarın aktyor
əsrlərlə özü arasında, məhz qəhrəmanları
vasitəsilə körpü yaratmışdır.
Hər əsrin qəhrəmanı ona müxtəlif ideyaları
təqdim edib və bu məqsədlər çərçivəsində
çıxış edən aktyor obrazlarını tamaşaçı
mühakiməsinin ixtiyarına verirdi. Bu qəhrəmanlar
haqq səsini ucaldan, istiqlaliyyət uğrunda mübarizə
aparan, sırf müsbət obrazlardan ibarət deyil. Onların
sırasında zamanla özü arasında uçurum
yaradan və cəmiyyətdə daim buxovlar içərisində
özünü hiss edən insanların da taleyi canlanır.
Belə bir zəngin qalereyada aktyor kimi özünü
tapmaq tamaşaçı qarşısına mükəmməl
obrazlarla çıxmaq Əli Qurbanovun sənət taleyinə
yazılan xoşbəxtlik idi. Hər dəfə
tamaşaçı sevgisi, tamaşaçı alqışı
aktyoru yeni-yeni obrazlar yaratmağa daha da ruhlandırırdı.
Cəfər Cabbarlı obrazlarının yaradıcısı
kimi tarixdə iz saldı Əli Qurbanovun gənclik
dövrü, o cümlədən, yaradıcılığının
ən parlaq illəri Cəfər Cabbarlının
yaşayıb-yaratdığı illərə təsadüf
olunur. O illərə ki, Cəfər Cabbarlı
teatrın yeni məzmunda olan silsilə əsərlərini
təqdim edib və səhnələşdirilən bu dramlar
aktyor nəslinin yetişməsinə böyük
şərait yaratdı. Çünki Cəfər Cabbarlının
dramaturgiyasında olan süjet xətti aktyorun bütün
imkanlarının üzə çıxarılmasına
şərait yaradırdı. Əsərin dramaturgiyasındakı
enən-yüksələn xətlər, məhz aktyorların
səhnədə dəyişməsinə və roldan-rola
püxtələşməsinə doğru yönəldilmişdir.
Aktyorluq sənətini gözəl bilən Cəfər
Cabbarlı tarixi, eləcə də lirik, dramatik, psixoloji
əsərləri ilə Azərbaycan peşəkar teatrının
yüksəlişinə geniş imkanlar açmışdır.
Dramaturqun əsərlərində mütəmadi olaraq
rol alan Əli Qurbanov bu və ya digər tamaşalarla
zəngin irsə malik olduğunu bir daha təsdiqlədi.
Qeyd edim ki, Əli Qurbanov Cəfər Cabbarlının
"Aydın"ında Mirzə Cavad və Dövlət
bəy, "Od gəlin"ində Yanardağ və Rəbi,
"Sevil"ində Məmmədəli bəy, "Oqtay
Eloğlu"nda Hacı Zaman və başqa rolları oynadı,
obrazların yaradıcısı kimi tarixdə iz saldı.
Bu obrazlarda Əli Qurbanovun ifasına
gəldikdə, qeyd edək ki, onun oyununda dərin realizm,
kamillik, milli kalorit əsas xüsusiyyət kimi diqqəti
cəlb edib. Əli Qurbanov ismi Əli Qurbanov teatr səhnəsində
daim öz üzərində işləyərək
püxtələşmiş aktyorlardan idi. Onun yaradıcılıq
potensialını görən rejissorlar, demək olar
ki, Milli Dram Teatrında tamaşaya qoyulan bütün
tamaşalarda Əli Qurbanova rol vermişdilər. Qeyd
edək ki, Əli Qurbanovun sənət aləmindəki
rolunu təkcə teatr fəaliyyəti ilə yekunlaşdırmaq
mümkün deyil. Belə ki, Əli Qurbanov Azərbaycan
kino sənəti tarixində də kifayət qədər
rollar yaratmışdır. Onun Azərbaycan
kinosunda xüsusi yer alan "Hacı Qara", "Almas",
"Yeni Harizont", "Səbuhi", "Qızmar
günəş altında", "Mahnı necə yaranır",
"Bir qalanın sirri" və digər filmlərdəki
yaddaqalan obrazları Əli Qurbanovun sənətkarlıq
xüsusiyyətlərini bir daha qabarıq şəkildə
təqdim edir. Bu obrazlar qalereyasında
Əli Qurbanovun peşəkarlığı ilə yanaşı,
sənət yanğısı, sənət sevgisi
özünü büruzə verir. Əgər Azərbaycan
teatr və kinosuna onda məhəbbət hissi bu səviyyədə
olmasaydı, Əli Qurbanov bir-birindən fərqlənən
bu sayda rolları bizlərə təqdim edə bilməzdi.
Sənətə müqəddəslik baxımından
yanaşan aktyor elə sənət aləmində də
mifləşən simalar sırasında yer qazandı.
Tablolarda gizlənən düşüncə Türkiyənin
Çanaqqala şəhərindəki 18 Mart Universitetinin
müəllimi Vahid Novruzovun yeni kitabı çapdan
çıxmışdır. Yeni nəşrə
müəllifin yağlı boya, sulu boya və pastel
əsərlərinin reproduksiyaları daxil edilib.
Nəşr olunan əsər müəllifin Türkiyədə
yaşayıb-yaratdığı 8 illik yaradıcılıq
dövrünün hesabatı kimi qiymətləndirilir.
Azərbaycan şairi, 18 Mart Universitetinin müəllimi
Məmməd İsmayıl kitaba ön söz yazmışdır.
Şair müəllifin yaradıcılığını
xarakterizə edərək, Vahid Novruzovun yaradıcılığındakı
bəzi məqamları qeyd etmişdir. Belə ki, Məmməd
İsmayıl onun rəssam kimi yaradıcılıq
təxəyyülünün məxsusi olduğunu bildirmişdir.
O, qeyd etmişdir ki, hansısa bir rəssam Çanaqqalada
şöhrət qazanmaq üçün rəssamlıq
yox, fotoqraflıq edər, hər insanın görə biləcəyi
mənzərələri sənət adı altında
nümayiş etdirərdi. "Amma Vahid Novruzov həqiqi
sənətkarın görəcəyi çətin
işi seçib. Onun hər əsəri bir-birini tamamlayan
abstrakt qatlardan ibarətdir və hər tabloda bir deyil,
bir neçə düşüncə gizlənir. Bu sirləri
açmaq üçün iti ağıl, professional baxış
lazımdır"- fikirlərini girişdə ifadə
edən şair bu əsərin Türkiyədə çapını
rəssamın uğuru kimi dəyərləndirmişdir.
Qeyd edək ki, 1964-cü ildə Tovuz rayonunda
anadan olan Vahid Novruzov Ə.Əzimzadə adına Rəssamlıq
Məktəbini və İncəsənət Akademiyasını
bitirib. 2000-ci ildə Türkiyə tərəfinin
dəvəti ilə Çanaqqala 18 Mart Universitetində
işləməyə gedib. İndiyə qədər
Türkiyənin müxtəlif şəhərlərində
və Avropada fərdi sərgilər açıb, qrup
sərgilərdə iştirak edib. V.Novruzov Türkiyədə
tabloları baha qiymətə satılan bir neçə
azərbaycanlı rəssamdan biridir.
Səs.- 2008.- 3 iyul.- S. 12.