Məhərrəmova T.

Səhnənin görünməyən işçisi

Kamil Sultanov, aparıcı reyissor: "Tamaşanın taleyi məndən asılıdır"

Adətən bilet alıb teatra gələn tamaşaçının diqqəti səhnədə baş verənlərə yönəlir. Onları bu anda nə reyissor işi, nə də tamaşanın ərsəyə gəlməsində zəhməti olan digər adamlar maraqlandırır. Onlar üçün maraqlı olan bircə şeydir: tamaşa və aktyorların oyunu.

Ancaq hər bir teatrda elə adamlar çalışır ki, onların zəhməti olmadan heç bir tamaşa ərsəyə gəlməz. Söhbət nə reyissorlar, nə aktyorlar, nə də müəlliflər haqqında deyil, səhnə arxasında min bir zəhmətlə çalışan, ancaq adları heç vaxt çəkilməyən insanlardan gedir. Hətta onların adı tamaşa üçün tərtib olunan proqramlara da salınmır. Onlar aparıcı reyissor, mebel ustaları, rekvizitorlar, səhnə maşinistləri, işıq ustaları və başqalarıdır. Səhnənin aparıcı reyissoru olan adamın vəzifəsi isə o biri işçilərə nisbətən daha məsuliyyətli və çətindir. Çünki tamaşanın bütün taleyi ondan asılıdır. Hətta tamaşa boyu nə reyissor, nə də aktyorlar onun qədər məsuliyyət daşıyır. Pərdə arxasında qalan, heç zaman üzdə olmayan və təəssüf ki, tamaşaçıların heç vaxt tanımdığı belə insanlardan biri də Opera və Balet Teatrının aparıcı reyissoru Kamil Sultanovdur.

- Tamaşa başlamamışdan səhnə arxasındakı işinizi müşahidə edib görürəm ki, çox çətin və məsuliyyətlidir. Çoxdandır aparıcı reyissor işləyirsiniz?

- 1966-cı ildən Opera və Balet Teatrında çalışıram. Ömrümün 40 ildən çoxunu bu sənətə həsr eləmişəm. Bura ilk dəfə reyissor köməkçisi kimi gəlmişəm. Mehdi Məmmədov, Soltan Dadaşov kimi korifeylərlə çiyin-çiyinə çalışmışam. Onların reyissor işi ilə yaxından tanış olmuşam. O vaxtdan bu günə kimi teatrda aparıcı reyissor işləyirəm. Teatrın bütün repertuarını demək olar ki, mən aparmışam və bu günə qədər də aparıram. Teatrda baletdən başqa rus, Azərbaycan və Avropa tamaşalarını aparmışam. Hazırda Azərbaycan tamaşalarını ikinci köməkçiyə vermişəm. Ancaq Avropa və rus tamaşalarını mən idarə edirəm.

- Sizinlə səhnə arxasında daha kimlər işləyir?

- Səhnə maşinisti, mebel ustaları, rekvizitorlar, səhnə fəhlələri və b. çalışır. Onların hamısının ayrı-ayrı vəzifəsi var. Otaqlarda isə qrim ustaları, paltar geyindirənlər, tamaşanı idarə edən diriyor və b. işləyir.

- Reyissor köməkçisi kimi vəzifəniz nədən ibarət olub?

- Tutaq ki, Mehdi Məmmədov, Soltan Dadaşov və ya hər hansı başqa reyissor bir əsərə quruluş veribsə, o özü əyləşib və bütün cizgiləri çəkib. Əsər oxumaqlardan keçdikdən sonra səhnədə hərəkət başlayır. Mən bütün rekvizitləri təyin etməliyəm. Personayın gəlib-gəlməməsi ilə maraqlanmalı, baletin, xorun iştirakını yoxlamalıyam. Bütün artistləri təqdim edib, "başlaya bilərik" - deyə razılıq verməliyəm. Bundan sonra reyissor da məşqinə başlamalıdır.

- Bəs aparıcı reyissorun əsas vəzifəsi nədir?

- Tamaşanın taleyi məndən asılıdır. Mən gəlməsəm, tamaşa göəstərilməyəcək. Tamaşa saat 17-də başlamalıdırsa, mən 2 saat tez gəlməliyəm. Personayları yoxlayıram, onların qriminə, geyiminə baxıram, əyər-əskik olarsa, tövsiyəmi bildirirəm. Sonra növbə səhnəyə çatır. Səhnənin "geyiminə" baxıram. Bütün detallar yerində olmayınca, tamaşa başlaya bilməz. Sonra bütün teatra salam verirəm və I, daha sonra II zəng çalınır. 15 dəqiqə qalmış tamaşaçılara müraciətlə "15 dəqiqədən sonra tamaşa başlanır" - deyə bildirirəm. Səhnənin baş pərdəsinin açılmasından ötrü 3-cü zəng çalınır. Və nəhayət, tamaşa başlayır.

- İnstitutda aparıcı reyissorların təhsil aldığı ayrıca şöbə varmı?

- Yoxdur... Mən hamısını teatrda öyrənmişəm. Burada keçdiyim təcrübə mənə bu sənəti öyrədib.

- Reyissor kimi hər hansı tamaşaya quruluş verə bilərsiniz?

- Əlbəttə, məndən tələb eləsələr, quruluş verə bilərəm. Buna tam əminəm və heç kəsdən də geri qalmaram. Bayaq dedim ki, Mehdi Məmmədov, Soltan Dadaşov kimi görkəmli reyissorların köməkçi reyissoru olmuşam. Onlar gəlməyəndə məşqləri mən aparırdım. Bizim sənət çox məsuliyyətli sənətdir. Özü də biz səhnə arxasında görünməyən işçilərik. Camaat pulunu verib, tamaşaya baxmağa gəlir. Onları tamaşa maraqlandırır. Biz də onlara tamaşanı hazır surətdə təhvil veririk. Demək olar ki, bütün tamaşaların aparıcısı da, reyissoru da mənəm.

- İndiyə qədər nə qədər tamaşada aparıcı reyissor olmusunuz?

- Bunların sayı-hesabı yoxdur. Əgər bu tamaşaları saya bilsəm böyük bir siyahı alınar. Qabaqlar hər gün demək olar ki, tamaşalar gedirdi. "Aşıq Qərib", "Leyli və Məcnun", "Bahadur və Sona", "Əsli və Kərəm" və s. klassik operaların repertuarını mən idarə eləmişəm. Şəfiqə Axundovanın "Gəlin qaya"sı operasını ilk dəfə Ağakişi Kazımovla mən hazırlamışam. Hazırda repertuarda olan tamaşaların çoxunu da mən idarə edirəm.

- Tamaşa qurtarandan sonra bütün alqışlar səhnədə görünən aktyorların ünvanına səslənir. Ancaq tamaşaçılar bu alqışı sizə və səhnə arxasında zəhmət çəkən digər adamlara ünvanlamağı unudurlar.

- Məni kim tanıyır? Axı mən səhnə arxasında oluram. Məni görən olmur. Burda işimə qiymət verən də yoxdur. Yalnız teatr rəhbərliyi mənim işimi bilir. Sizin kimi insanlar isə bundan xəbərsizdir. Təsəvvür edin, səhnə arxasında ən məsuliyyətli iş aparan bir adamın adı heç yerdə yoxdur. Məni hardan tanıyacaqlar?

- Bu qədər zəhmət çəkə-çəkə tanınmamaq sizə necə təsir edir? Bu diqqətsizlik sizi küsdürmür ki?

- Artıq buna verdiş eləmişəm. Qabaqlar çox həyəcan keçirirdim. Deyirdim ki, zəhmətimə qiymət verən yoxdur. Get-gedə bununla barışıram.

- Özünüzün necə, aktyorluq qabiliyyətiniz varmı?

- Aktyorluğu çox gözəl bacarıram. Hətta musiqi qabiliyyətim də var. Oxuyuram, səsim də var. Əfsuslar olsun ki, anam vəfat edəndən sonra bunların hamısını yarıda qoymuşam. Hətta aktyorluq qabiliyyətimi sınağa da çəkmişəm. "Əsli və Kərəm"də Zabit rolunda oynamışam.

- Bəzən aktyorlar "səhnə sizinçün nə deməkdir?" sualına pafosla "səhnə mənim həyatımdır" - deyə cavab verirlər. Siz analoyi sualı necə cavablandırardınız?

- Mən də belə deyirəm: səhnə mənim həyatımdır. Mən bütün gəncliyimi bu teatrda itirmişəm. Teatrla yaşamışam və hazırkı dövrə qədər teatrla yaşayıram.

- İtirdiyiniz illərin müqabilində səhnənin sizə verdiyi nə olub? Təkcə tanınmamaq "şöhrəti"?

- Səhnənin mənə verdiyi göz qabağındadır. Mən bütün tamaşaları klavirsiz - əzbər aparıram. Hər kəs bunu bacarmır. Xüsusən klassik rus, Qərb operalarını aparmaq çox çətindir. Şəxsən deyirəm ki, belə bir adam yoxdur. Qoy barmaqlarını yumub klavirsiz tamaşanı idarə edən 2-ci reyissor göstərsinlər. Tamaşanı əyər-əskiyi olmadan təhvil vermək kimi çox məsuliyyətli və ciddi işin öhdəsindən gəlməyi hər adam bacara bilməz.

- Bir tamaşa boyu çoxmu həyəcan çəkirsiniz? Yoxsa artıq buna da vərdiş eləmisiniz?

- Bu həyəcanı adiləşdirmək çətindir. Bu həyəcan mənimçün həyat, ömür deməkdir!

- Sizin teatrda uşaqlar üçün də tamaşalar göstərilir. Böyük və kiçik yaşlı adamlar üçün göstərilən tamaşaların həyəcan və məsuliyyəti eynidirmi?

- Hər bir tamaşa, lap kiçik həcmli olsa belə, çox məsuliyyətlidir. Uşaq tamaşalarında səhnə tərtibatının giriş-çıxışları həddən artıq çoxdur. Burda hər dəqiqəni nəzarətdə saxlamalısan. Eyni sözlər böyüklər üçün göstərilən tamaşalara da aiddir.

- Tamaşadan sonra sizə "sağ ol" deyən olurmu?

- Yalnız baş reyissor və truppa müdiri mənə "sağ ol" deyir. Mən isə "sağ ol"u tamaşaçılara deyirəm.

Kaspi.- 2008.- 3 iyul.- S. 11.