Məhəmmədova T.

"Məşədi İbad"ın 10 ildən sonrakı dönüşü

Tamaşada əsas yenilik yaradıcı heyətin xeyli cavanlaşmasıdır

Musiqili Komediya Teatrı 98-ci mövsümünü Üzeyir Hacıbəyovun "O olmasın, bu olsun" əsəri əsasında hazırlanan eyniadlı komediya ilə başa vurdu. Əvvəla qeyd edək ki, iki ay bundan əvvəl teatra direktor təyin olunan Əliqismət Lalayev rəhbərlik etdiyi sənət ocağının əvvəlki şöhrətini qaytarmaq üçün əsas diqqəti repertuara ayırmağı qərar verib. Bunun üçün də məhz "O olmasın, bu olsun" komediyasından başlanılıb. Direktorun fikrincə, Üzeyir bəyin komediyası ilə 98 il bundan əvvəl yaranan teatrın bugünkü repertuarında dahi bəstəkarın əsərlərinin olmaması heç də üzağardan fakt deyil. Digər tərəfdən, "O olmasın, bu olsun" musiqili komediyası zəngin səhnə həyatına malik əsərdir. Əsər bir neçə dəfə redaktə olunaraq səhnələşdirilib.

İlk dəfə musiqili komediya 1911-ci il aprelin 25-də Mayılov qardaşları teatrında (indiki Opera və Balet Teatrında) səhnəyə qoyulub. Məşədi İbad rolunda Mirzəağa Əliyev, Sərvər rolunda Hüseynqulu Sarabski, Gülnaz xanım rolunda Əhməd Ağdamski və başqa aktyorlar çıxış edib. Üzeyir bəy isə tamaşaya diriyorluq edib. Sonrakı illərdə də musiqili komediyanın tamaşalarında xalqımızın görkəmli sənətkarları C.Talışinskaya, Ə.Anatollu, Ə.Qafarlı, M.Kələntərli, Ə.Əhmədov, Ə.Atayev və başqaları əsas rolları oynayıblar.

Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrı təşkil olunandan sonra bu əsər 1946-cı ildə yenidən hazırlanıb və tamaşaçıların böyük rəğbətini qazanıb.

Əsər həmçinin bir çox dilə tərcümə olunaraq müxtəlif teatrların səhnəsində - Zaqafqaziya şəhərlərində, Türkiyədə, Bolqarıstanda, Yəməndə və başqa ölkələrdə tamaşaya qoyulub. Musiqili komediya əsasında 1956-cı ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyası tərəfindən eyniadlı film çəkilib.

Azərbaycanın teatr sənəti tarixinə qızıl hərflərlə yazılan operettanın müxtəlif illərdə müxtəlif sənətkarların yozumunda tamaşaya qoyularaq müvəfəqqiyyət qazanması, elə bu tamaşada öz parlaq ifası ilə bir çox aktyorun fərqlənməsi və milyonların hörmətinə layiq görülməsi əsərin həmişə aktual, uzunömürlü və arzuedilən olmasından xəbər verən faktdır.

Həmişə aktual mövzu

Ü.Hacıbəyovun bu məşhur komediyası 1910-cu ildə yazılıb və yüz ilə yaxın bir dövr ərzində xalqın ən çox sevdiyi əsərlərdən birinə çevrilib. Xalqımız arasında yəqin ki, "O olmasın, bu olsun" komediyasını oxumayan, səhnədə görməyən, filmə baxmayan adam tapılmaz. Təsadüfi deyil ki, bu əsərin demək olar ki, hər bir kəlməsi xalqın dilində zərb-məsələ çevrilib. Komediyadakı bir çox tutarlı ifadələr aforizm kimi işlənir. Eyni zamanda, əsərin musiqisi xalqın qəlbinə yol taparaq sevilib. Belə bir xüsusiyyət şübhəsiz ki, hər bir əsərə nəsib olmur. Xüsusən əsərin baş qəhrəmanı Məşədi İbadın adı ilə bağlı xalq arasında bir sıra mənalı ifadələrin yaranması da bunu sübut edir. Məsələn, "Heç hənanın yeridirmi", "Nə Məşədi İbad kimi özündən çıxırsan?", "Dəyərəm min cavana" və s. ifadələr buna misaldır.

Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, Ü.Hacıbəyov 20-ci əsrin əvvəllərində yaşadığı cəmiyyətə küy salan köhnə əqidə və baxışları, əxlaq normalarını, cəhaləti tənqid və ifşa etmək, xalqı ayıltmaq və mübarizəyə səsləmək üçün kəsərli bir silahdan, gülüşdən, satiradan istifadə edib. O, məhz dövrünün qabaqcıl ideyalarını təbliğ etmək üçün belə bir oriyinal yol seçib. Böyük bəstəkarın yaratdığı obrazlar həm də sənətkarın öz arzu və ideallarının, həyatı gözəlləşdirmək istəyinin əks-sədasıdır. Ü.Hacıbəyovun özünəməxsus bədii üslubu var. O, komediyanın bütün personaylarını həyatda yaxşı öyrənərək onları müxtəlif vəziyyətlərdə təsvir etməyi və xarakterlərini açmağı bacarıb. Tamaşaçı burada tacir təbəqəsinin, bəylərin həyatını bəzək-düzəksiz görür. Müəllif bu əsərdə əsl mənfi tiplər qalereyası yaratmağa müvəffəq olub. Onun qəhrəmanları kimlərdir? Cəmiyyətdə nüfuzunu itirən, müflisləşən, pul əldə etmək üçün gənc və gözəl qızı Gülnazı qoca Məşədi İbada ərə verən mənəviyyatsız bir zadəgan Rüstəm bəy. Mətbuat səhifələrində yalan və iftiralar yazıb pul qazanan yurnalist Rza bəy, öz xeyrini güdən, əqidəsiz "millətçi" Həsənqulu bəy, boşboğaz və davakar intilligent Həsən bəy, öz dırnaqarası zəhmi və silahı ilə adamları qorxu altında saxlayan qoçu Əsgər və Məşədi İbad. Varlı tacir olan Məşədi İbad pulun pozucu mahiyyətini, cəmiyyətdə oynadığı rolu bütün varlığı ilə əks etdirir. O, öz təsəvvürlərində belə bir qənaətə gəlir ki, varlı olmaq güclü olmaq deməkdir. Onun təbirincə, pul insanın varlığını təyin edən əsas şərtdir, cəmiyyətin sağlam qanunları belə onun qarşısında acizdir. Məşədi İbad bu sözləri təkrar etməyi sevir: "Məsəl var ki, deyirlər: "O olmasın, bu olsun", əlbəttə, nə zərəri var, cavanlıq olmasın, pul olsun. Pul elə şeydir ki, qocanı cavan eləyər və pulsuzluq da cavanı qoca eylər".

Ustalıqla yaradılan bu obraz əsərdəki bütün mənfi xarakterlərin açılmasında mühüm rol oynayır. Rüstəm bəyi, qoçu Əsgəri, Həsənqulu bəyi, Rza bəyi, Həsən bəyi Məşədi İbadsız təsəvvür etmək çətindir. Hambal surətinin hadisələrə müdaxilə etməsi də Məşədi İbadla bağlıdır. Məşədi İbad əsərin mənfi personaylarını birləşdirən, komik hadisələrin mərkəzində duran əvəzsiz bir surətdir. O, qızı yerində olan Gülnazı var-dövləti müqabilində almağa can atır, tamaşa boyu həm öz tay-tuşlarının, həm də ictimaiyyətin qınaq hədəfinə çevrilir, başına gülünc hadisələr gəlir.

Lakin əsərdə bütün bu eybəcər tiplərlə yanaşı duran digər bir aləm də var: bir-birini sevən iki gəncin - Sərvər və Gülnazın saf və səmimi hisslərlə zəngin olan dünyası. Onlar yeni həyata can atır, öz gələcək səadətləri uğrunda qarşılarına çıxan sədləri dəf etməyə çalışırlar. Onlar başa düşürlər ki, öz talelərini özləri həll etməlidirlər. Ona görə də cəsarətlə köhnə əqidəli insanlara qarşı mübarizəyə qalxırlar və hətta onlara qalib gəlmək üçün kələk də qurmalı olurlar. Qulluqçu Sənəm də bu işdə onlara köməklik göstərərək qızı kimi sevdiyi Gülnazı müdafiə edir.

"O olmasın, bu olsun" komediyası sözlə bədii surət yaratmağın klassik nümunəsidir. Əsərin qəhrəmanlarının hər biri fərdi danışıq dilinə malikdir. Məhz bu səbəbdən də böyük bəstəkar onların canlı portretini yarada bilib.

10 ildən sonra

"O olmasın , bu olsun" operettası 10 il bundan əvvəl Musiqili Komediya Teatrında səhnələşdirilib. 1998-ci ildə Xalq artisti Hacıbaba Bağırovun iştirakı ilə tamaşaya qoyulan "Məşədi İbad" bir sıra yüksək bədii keyfiyyətləri ilə teatr ictimaiyyətinin nəzərini cəlb edib. Kollektivin yenidən əsərə müraciət etməsi təsadüfi deyil. 10 il sonra klassik əsərə yenidən qayıdışı hər iki quruluşun reyissoru Cənnət Səlimova milli-mənəvi dəyərlərimizi qorumaq üçün gənclərin klassikanı bilməsinə ehtiyacın yaranması kimi izah edir.

Ü.Hacıbəyovun bütün operettalarında olduğu kimi obrazların musiqi vasitəsilə səciyyələndirilməsi, onların musiqi portretlərinin yaradılması, bir sıra dialoqların musiqiyə salınması, xorlardan, rəqslərdən istifadə olunması, dramatik və lirik səhnələrdə musiqinin geniş yer tutması kimi mühüm xüsusiyyətlərə tamaşada riayət olunur. Komediyanın ədəbi mətninin səhnədə eyni təsir gücünə malik olduğu göz önündə canlanır.

Tamaşada əsas yenilik yaradıcı heyətin xeyli cavanlaşmasıdır. Məsələn, Məşədi İbad rolunu Əməkdar artist Ramiz Məmmədov oynayır. Aktyor: "İndiyə qədər bu obrazda müxtəlif aktyorlar oynayıb. Bu, təzə baxımdır. Bu, Ramiz Məmmədovun Məşədi İbadıdır. Çalışmışam ki, obraza təbiilik gətirim. Əlbəttə, əsas söz tamaşaçınındır" - deyir.

Xalq artisti Arif Quliyevin Hambal rolu da yaddaqalandır. Digər aktyorlar - Fərid Əliyev (Sərvər), İnarə Babayeva (Gülnaz), Nahidə Orucova (Sənəm), Əzizağa Əzizov (Qoçu Əsgər), Elçin Həmidov (Qəzetçi Rza), Səmədzadə Xasiyev (Həsənqulu bəy), Əkbər Əlizadə (intilligent Həsən) və b. tamaşanın yaddaqalan olması üçün əllərindən gələni edirlər.

Tamaşanın quruluşçu diriyoru Nazim Hacıəlibəyov, quruluşçu rəssamı Əməkdar rəssam İsmayıl Məmmədovdur.

Musiqili Komediya Teatrı tamaşaçılara "Məşədi İbad"ın 10 illik ayrılığından sonra maraqlı bir tamaşa təqdim etməyi bacardı. Yəqin ki, tamaşadan-tamaşaya cilalandıqca "O olmasın, bu olsun" gələn mövsümdən teatrın repertuarında daimi yer tutacaq.

Kaspi.- 2008.- 15 iyul.- S. 11.