Yaqubzadə M.
Qədim
Azərbaycan xalçalarının ikinci ömrü
“Azər-İlmə”
MMC-də XVI əsrin yadigarı olan “Şeyx Səfi”
xalçasının yeni variantı toxunmuşdur
Azərbaycan xalçaçılıq sənətinin tarixi
şöhrətini, zəngin ənənələrini
yaşadıb inkişaf etdirən “Azər - İlmə”
Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin kollektivi bu
yaxınlarda daha bir uğura imza atmışdır. Ötən
ilin avqust ayında müəssisənin istehsal sahəsində
toxunmasına başlanılmış məşhur “Şeyx
Səfi” xalçası kamil bir sənət nümunəsi
kimi həyata vəsiqə almışdır. “Azər -
İlmə” MMC-də çalışan xalçaçı
xanımların sehrli barmaqlarından ilmə-ilmə,
naxış-naxış süzülən, yüksək
bədii və texnoloji səviyyədə toxunan “Şeyx
Səfi” xalçasının hanadan kəsilməsi
mərasimində YUNESKO-nun baş direktoru Koişiro Matsuura
və Azərbaycanın birinci xanımı, YUNESKO və
İSESKO-nun xoşməramlı səfiri, Heydər Əliyev
Fondunun prezidenti, millət vəkili Mehriban Əliyeva iştirak
etmişlər. Onu da qeyd edək ki, dünyanın ən
qədim xalçaçılıq
mərkəzlərindən sayılan Azərbaycanda toxunmuş
xalçanı ömründə ilk dəfə olaraq hanadan
kəsmək şərəfinə nail olduğundan məmnun
qaldığını bildirən YUNESKO-nun baş direktoru
Koişiro Matsuura gözəl kompozisiyalı bu sənət
nümunəsinin onda heyranlıq doğurduğunu da
gizlətməmişdir.
Məlumat üçün bildirək ki, “Şeyx Səfi”
xalçasının Azərbaycanda toxunması ideyası
“Azər-İlmə” MMC-nin baş direktoru Vidadi Muradova
məxsusdur. Belə ki, V.Muradov xalçanın yüksək
səviyyədə toxunması üçün bütün
təşkilatı məsələlərin həlli ilə
yanaşı, peşəkar xalçaçı kimi texnoloji
və yaradıcı proseslərə də şəxsən
rəhbərlik etmişdir. Bundan əlavə, xalçanın
ərsəyə gəlməsində 19 nəfər
peşəkar mütəxəssis gərgin əmək
sərf etmişdir. Bütövlükdə isə əyirici,
boyaqçı, rəssam, elmi məsləhətçi və
başqaları ilə yanaşı, xalçanın
toxunmasında iştirak edən altı nəfər
təcrübəli xalçaçının da böyük
əməyi xüsusi qeyd olunmalıdır. Məhz onların
birgə, kollektiv əməyinin məhsulu olan məşhur
“Şeyx Səfi” xalçası qədim
xalçaçılıq diyarı sayılan Azərbaycanda
yenidən həyata vəsiqə almışdır.
Hələ toxunmağa başlamazdan bir il əvvəl
xalça üçün yararlı yunun seçilməsi,
onun əyrilməsi, uyğun təbii boyaların
müəyyən edilməsi, ipliyin boyanması,
çeşninin çəkilməsi, peşəkar
toxucuların seçilməsi və digər
məsələlərlə bağlı böyük
tədqiqat işi aparılmışdır. Bu
məqsədlə Azərbaycanın qədim
xalçaçılıq məktəbi sayılan
Qarabağdan — Ağcabədi rayonundan keyfiyyətli, zərif
quzu yunu toplanmış, əllə əyrilərək bitki
mənşəli davamlı boyalarla
boyanılmışdır. Həmin boyalar isə qoz, nar,
soğan qabıqları, indiqo, ağ tut və heyva
yarpaqları, boyaq otu, yovşan və s. bitkilərdən
alınmışdır. Xalçanın üz hissəsinin
toxunmasına 120 kiloqram, arxasına 10,5 kiloqram quzu yunu,
ərişinə isə 27 kiloqram pambıq iplik sərf
olunmuşdur. “Şeyx Səfi” xalçasının
ölçüsü 680x510 santimetr, ümumi sahəsi 35,19
kvadratmetrdir. Bütövlükdə xalça
üzərinə 12 milyon 668 min 400 ilmə vurulmuşdur ki, bu
da son dərəcə mürəkkəb texnoloji proses
sayıla bilər.
Yeri gəlmişkən onu da deyək ki, XVI əsrin
yadigarı olan “Şeyx Səfi” xalçası 1539-cu ildə
Şah Təhmasibin göstərişi ilə təbrizli
ustalar tərəfindən toxunmuşdur. Xalça Şeyx
Səfinin Ərdəbildəki türbəsi üçün
nəzərdə tutulmuşdur. 1885-ci ildə
Ərdəbildə baş vermiş zəlzələdən
sonra Şeyx Səfi türbəsinin təmiri ilə
əlaqədar olaraq buradakı bütün əşyalar, o
cümlədən, xalçalar satışa
çıxarılmışdır. Avropanın məşhur
“Ziqler” ticarət firması tərəfindən alınan
“Şeyx Səfi” xalçası 1892-ci ildə hərraca
çıxarılmış və ingilislər
tərəfindən 2500 funt sterlinqə alınaraq Londonun
məşhur “Viktoriya və Albert” muzeyinə verilmişdir.
Son dərəcə orijinal, bədii tərtibatı
baxımından olduqca mürəkkəb, zövq oxşayan bu
nadir sənət nümunəsinin çeşnisinin
müəlliflərinin Sultan Məhəmməd və Behzad
olduğu ehtimal edilir. “Şeyx Səfi” xalçası
çox böyük fəlsəfi anlama, mürəkkəb
kompozisiyaya malikdir. On iki rəngin sintezindən ibarət
xalçanın ortasında əks olunmuş 12 qübbə
eyni adlı müqəddəs rəqəmə
işarədir. Həmin qübbələrin
ətrafındakı qəndillərin əksi isə
çırağın simvolu olub, ilahi nuru bildirir. Mürəkkəb
və cazibədar nazışlara malik bu nadir sənət
incisinin üzərində həm də toxunma tarixi əks
olunmuşdur.
Dünya xalçaçılıq sənətinə misilsiz
töhfələr verən, Azərbaycan
xalçaçılığının zəngin
ənənələrini dirçəldib yaşadan, istehsal
etdiyi malları dünya bazarına çıxarmaqla bu
qədim el sənətinin fəal
təbliğatçısına çevrilən “Azər -
İlmə” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətində
isə bu nadir sənət incisinə yeni həyat, yeni ruh
verilmişdir. Son dərəcə zərif yundan və
pambıq iplikdən rənglənmiş saplardan
ilmə-ilmə, naxış-naxış toxunub
ərsəyə gətirilmiş yeni “Şeyx Səfi”
xalçasına heyranlıqla baxıb, bundan zövq almamaq
mümkün deyil. Xalçaya tamaşa edərkən, sanki
adamın gözləri önündə böyük bir
rənglər qalereyası, sirli-sehrli bir aləm canlanır...
1996-cı ildə fəaliyyətə başlamış
“Azər - İlmə” MMC-nin istehsal sahəsində
xalqımızın tarixini, məişətini,
adət-ənənələrini, müxtəlif
inanclarını, estetik görüşlərini,
fəlsəfi baxışlarını özündə
əks etdirən, bu keyfiyyətləri sirli-sehrli
ilmələrdə, naxışlarda yaşadan sənət
nümunələri -
xalı-xalçalar toxunur. Bütövlükdə isə
burada xalqımızın mənəvi dünyası qədim
kompozisiyalardan istifadə olunmaqla Azərbaycanın
çoxəsrlik xalça məktəblərinin zəngin
ənənələri dirçəldilir,
yaşadılır. Ölkəmizdə və hətta
xaricdə böyük nüfuz qazanmış bu istehsal
müəssisəsi səmərəli fəaliyyəti ilə
xalça həvəskarlarının diqqətini getdikcə
daha çox cəlb edir. Təsadüfi deyil ki, “Azər -
İlmə” MMC-də toxunan yüksək keyfiyyətli,
zövq oxşayan xalı-xalçalar indi şəxsi
kolleksiyaların, mənzillərin, idarə və
təşkilatların bəzəyinə çevrilmişdir.
Azərbaycanın ən qədim sənətkarlıq
sahələrindən sayılan
xalçaçılığı keyfiyyətcə yeni
məzmun və formada inkişaf etdirməyi qarşısına
məqsəd qoymuş “Azər-İlmə” MMC-də zəngin
ənənələrə malik Bakı, Quba, Şirvan, Gəncə,
Qazax, Qarabağ və Təbriz xalçaçılıq
məktəblərinə məxsus çeşnilərin
müxtəlif variantları, improvizasiyaları,
rəngləri, naxışları, ilmə
sıxlığı, bir sözlə, ən qədim,
unudulmaqda olan nümunələri bərpa edilir, necə
deyərlər, onlara yeni can, yeni nəfəs bəxş
olunur. Bütün bunlar, heç şübhəsiz,
“Azər-İlmə” MMC-nin təsisçisi və baş
direktoru Vidadi Muradovun şəxsi təşəbbüsü
və gərgin zəhməti hesabına başa gəlir.
Son zamanlar “Azər-İlmə” MMC bir qayda olaraq, qonaq-qaralı
olur. Öz fəaliyyəti ilə dünya sivilizasiyasının
maddi və mənəvi sərvətlərinin
siyahısını zənginləşdirən,
bəşər mədəniyyətinə misilsiz
töhfələr verən Azərbaycan
xalçaçılıq sənətinin qədim
ənənələrini dirçəldib yaşadan,
inkişaf etdirən “Azər-İlmə” MMC-də
yaradılmış “Sehrli ilmələr” qalereyasında
toplanmış xalça nümunələri bura baş
çəkən istənilən adamın
heyranlığına səbəb olur. İndiyədək
dünyanın ayrı-ayrı dövlət
başçılarının xanımları, bir sıra
mötəbər beynəlxalq təşkilatların
rəhbərləri “Azər-İlmə”nin qonağı
olmuş, buradakı, nadir sənət inciləri olan
xalı-xalçalar onlarda xoş duyğular, zəngin
təəssürat oyatmışdır. Elə cari ilin may-iyun
aylarında buraya xeyli sayda nüfuzlu şəxsin — YUNESKO-nun
baş direktoru Koişiro Matsuuranın, eləcə də
Bakıda “Mədəniyyətlərarası dialoqda
qadınların rolunun genişləndirilməsi” mövzusunda
keçirilmiş beynəlxalq forumun
iştirakçılarının, Azərbaycanın birinci
xanımı, YUNESKO və İSESKO-nun xoşməramlı
səfiri, Heydər Əliyev Fondunun prezidenti, millət
vəkili Mehriban Əliyevanın Azərbaycan
xalçaçılıq məktəblərinə aid
sənət nümunələrinin toxunduğu bu ünvana
baş çəkmələri də diqqətdən
kənarda qalmamalıdır. Bu cür tədbirlər həm
də “Azər - İlmə” MMC-nin beynəlxalq nüfuzunun
getdikcə artmasına səbəb olur. Təsadüfi deyil ki,
Azərbaycan xalçalarının tarixi şöhrətini
və zəngin ənənələrini uğurla yaşadan
və ölkəmizin ən iri xalça istehsalı
müəssisələrindən sayılan
“Azər-İlmə” MMC bir sıra milli və beynəlxalq
mükafatların laureatı adını
qazanmışdır. Bundan əlavə, müəssisənin
istehsal etdiyi xalçaların ABŞ, Almaniya, Türkiyə,
Fransa, Rusiya, Avstraliya, Yaponiya, İsveçrə, İtaliya,
Norveç, Cənubi Afrika Respublikası və digər
ölkələrdə şəxsi kollektsiyaların və
mənzillərin bəzəyinə çevrilməsi də
məhz bunun göstəricisidir.
“Azər-İlmə” MMC-nin baş direktoru Vidadi Muradov
müəssisənin qazandığı bütün
uğurların başlıca səbəbini
ölkəmizdə sahibkarlığın, özəl
bölmənin inkişafına göstərilən
dövlət qayğısı ilə əlaqələndirdi.
Müəssisəyə verilən yerli və beynəlxalq
mükafatları kollektiv əməyinin səmərəli
nəticəsi kimi dəyərləndirən V. Muradov dedi: —
Azərbaycanda özəl bölmənin bugünkü
inkişafı ümummilli liderimiz Heydər Əliyevin adı
ilə bağlıdır. Müstəqil Azərbaycanın
sürətli sosial-iqtisadi inkişafını bazar
iqtisadiyyatına keçiddə, ölkədə
əlverişli investisiya mühitinin
formalaşdırılmasında görən ulu
öndərimiz özəl bölmənin tərəqqisi
üçün zəngin hüquqi bazanın
yaradılmasına nail oldu. Bununla da, Azərbaycanda
sahibkarlığın inkişafı üçün
əlverişli zəmin yaradıldı, ölkədə
təşəbbüskarlığa, sərbəst iqtisadi
fəaliyyətə geniş meydan verildi. Ümummilli liderimizin
gərgin əməyi, zəhməti hesabına Azərbaycanda
təmin olunmuş ictimai-siyasi sabitlik sahibkarlarda iqtisadiyyata
və xidmət sahələrinə sərmayə yatırmaq
marağını xeyli artırdı. Ölkəmizin
sosial-iqtisadi inkişafını sahibkarlığın
stimullaşdırılmasında görən ümummilli
liderimiz iş adamlarının üzləşdikləri
bütün problemlərin aradan qaldırılması
üçün bir sıra zəruri sənədlərə
imza atdı. Bir sözlə, bu gün Azərbaycanda azad
sahibkarlıqla, sərbəst iqtisadi fəaliyyətlə
məşğul olan hər bir şəxs
xalqımızın ümummilli lideri Heydər Əliyevə
borcludur.
Hazırda ulu öndərimizin siyasi və iqtisadi islahatlar
kursunu böyük müvəffəqiyyətlə davam
etdirən möhtərəm Prezidentimiz İlham Əliyevin
rəhbərliyi altında ölkəmizin sosial-iqtisadi
tərəqqisi getdikcə sürətlənir, Azərbaycanın
beynəlxalq nüfuzu artır. Cənab İlham Əliyev
tərəfindən irəli sürülmüş
ölkənin sürətli və kompleks inkişaf
strategiyası uğurla həyata keçirilir, bütün
sahələrdə yüksək tərəqqi
müşahidə olunur. Dövlət başçımız
Azərbaycanın sosial-iqtisadi tərəqqisinin sürətləndirilməsi
sahəsində həyata keçirdiyi
məqsədyönlü tədbirlərlə yanaşı,
xalqımızın maddi və mənəvi
sərvətlərinin qorunması və inkişaf
etdirilməsinə də böyük qayğı və
diqqət göstərir. Mən cənab Prezidentimiz İlham
Əliyevin 2004-cü il dekabrın 7-də imzaladığı
“Azərbaycan xalça sənətinin qorunması və
inkişaf etdirilməsi haqqında” Azərbaycan
Respublikasının Qanununu və “Azərbaycan xalça
sənətinin qorunması və inkişaf etdirilməsi
haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun tətbiq
edilməsi barədə" 7 fevral 2005-ci il tarixli
fərmanını xüsusi qeyd etmək istəyirəm.
Məhz adı çəkilən qanun və fərman
Azərbaycanın tarixi ərazisində toxunmuş və
hazırda xalq sənətkarları, ustalar, rəssamlar
tərəfindən əl ilə toxunan
xalçalarımızın qorunub saxlanılması,
öyrənilməsi, xalça sənətinin təbliği
və inkişaf etdirilməsi baxımından müstəsna
əhəmiyyət kəsb edən mühim dövlət
sənədləridir. Sonda onu da bildirmək istəyirəm
ki, “Azər-İlmə” Məhdud Məsuliyyətli
Cəmiyyətində çalışan peşəkar
xalçaçıların köməyi ilə biz
Azərbaycan xalça sənətinin zəngin
ənənələrinin dirçəldilib
yaşadılmasında bundan sonra da var gücümüzlə
çalışacağıq.
Xalq qəzeti.- 2008.- 29
iyun.- S. 5.