Dilçi olmaq istəyən karikaturaçı

Təsviri sənətin içərisində xüsusi yer tutan karikatura janrında fəaliyyət göstərən rəssamlar öz qurumlarını da yaradıblar. Bu qurumu karikaturaçı rəssam Bayram Hacızadə yaratmışdır. Karikatura janrı Azərbaycanda 100 illik tarixə malikdır. Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Karikaturaçılar Birliyinin sədri, rəssam Bayram Hacızadənin karikaturamızın dünəni və bu günü barədə söhbətini oxuculara təqdim edirik.

"Sancaq"dan başlanan yol

Ailəmizdə rəssam olmayıb. Valideynlərim filoloq olublar. Bəlkə buna görə də uşaqlıqda mən də dilçi olmaq istəmişəm. Sonralarsa tarixin maraqlı hadisələri tarixçi olmaq istəyini yaratdı. Rəssamlığa həvəsi isə orta məktəb müəllimlərim oyadıb. Deyəsən, çəkdiyim rəsmlərin digər şagirdlərin əl işlərindən yaxşı alındığını hiss etmişdilər. Elə karikaturaya gəlişim də orta məktəb illərindən başlayıb. 96 saylı məktəbdə oxuyurdum və 1980-ci ildə çəkdiyim karikatura divar qəzetində yerləşdirildi. Artıq karikaturaya olan həvəsim tarixçi olmaq istəyimi də sıxışdırmışdı. Tezliklə məktəbimizin satirik divar qəzeti olan "Sancağ"ın redaktoru oldum. Deyim ki, məktəbdə qayda-qanunu pozan şagirdləri, çatışmazlıqları görəndə bütün bunları aşkarlamaq, sancmaq hissi mənə hakim kəsilirdi. Təsviri sənətə marağımı görən atam o dövrdə dünyada məşhur olan Danimarka karikaturaçı-rəssamı Bistrupun kitabını mənə hədiyyə etdi. Bistrpup bir az sovet meyilli karikaturalar çəkirdi. Onun adicə cızmaqaraları belə dünyanın siyasi proseslərini güclü şəkildə açıqlamaq gücündə idi. Bistrup mənə çox təsir etdi.
Səkkizinci sinifdə oxuyanda isə artıq çəkdiyim karikaturalar Avropa ölkələrində, Əfqanıstanda keçirilən beynəlxalq müsabiqələrə göndərilirdi. "Göyərçin", "Pioner" kimi uşaq jurnallarında da çıxış edirdim. Köhnə "Pionerlər evin"də isə Məsmə Ağayevadan rəsm dərsi alırdım.

Yenə də "Kirpi"

Əzim Əzimzadə adına Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə 1985-ci ildə daxil olanda artıq karikaturalarım "Kommunist", "Sovet kəndi" kimi ciddi qəzetlərdə çap olunurdu. 1989-cu ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə daxil oldum. O təhsil illərində məşhur "Kirpi" jurnalı ilə də əməkdaşlığa başladım. Karikatura konkret hədəfi vurduğu üçün müəllifə düşmən qazandırır. "Kirpi" isə o dövrdə əliəyrilərin, bürokratların qorxduğu, çəkindiyi bir satirik jurnal idi. 1952-ci ildə nəşrə başlayan "Kirpi" karikatura janrının inkişafına böyük təsir etdi. Nəcəfqulu, Ziya Kərimbəyli, Adil Elçin, Vsevolod Ternavski, Həsən Haqverdiyev kimi rəssamların çəkdiyi karikaturalar öz mənası, dəyəri ilə yaddaşlara "Kirpi"dən köçdü.
Sonralar Yavər Əsədov, Elturan Avalov, Mirteymur, Rahib Qədimov kimi rəssamlarımız "Kirpi" ətrafına yığışmaqla karikaturanı zənginləşdirdilər. Ötən əsrin 80-ci illərində mən Seyran Cəfərli, Vəfa Allahyarova, Gündüz Əlizadə, Bulud Qasımov kimi rəssamlarla bir yeni nəsil olaraq "Kirpi"də çap olunmağa başladıq.

Karikaturaçılar birləşin!

Azərbaycan karikaturası zəngin ənənələrə malikdir. Şərqdə ilk karikatura nəşri 1906-cı ildə çap olunmuş "Molla Nəsrəddin"ə məxsusdur. "Kirpi" jurnalının ətrafında formalaşan böyük bir nəsil karikaturaçı rəssamlarımız ənənələri qoruyub-saxlamaq üçün müəyyən işlər gördülər. Nəhayət, sabitləşən cəmiyyətimizdə öz sözünü demək, karikatura janrını inkişaf etdirmək üçün rəssamlarımız 2006-cı ildə "Azərbaycan Karikaturaçılar Birliyi"ni yaradaraq orada birləşdilər və sədr olaraq məni rəhbər seçdilər. Keçən müddət ərzində nələrə nail olmuşuq sualı ətrafında tez-tez düşünürəm. O vaxt fikirləşirdik ki, 100 ildən artıq karikatura ənənəsinə malik olmağımızı dünyaya çıxarmalıyıq. Elə yarandığımız il Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyasının rəsmi üzvü olduq. Azərbaycanda bir neçə karikatura sərgisi keçirtdik. Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyasına üzv olmaq bizə beynəlxalq müsabiqələrə çıxmaq imkanı verdi. Ötən illər ərzində 100-dən çox beynəlxalq müsabiqələrə təşkilat olaraq qatılmışıq və təkcə keçən il 50-dən çox ali mükafata sahib olmuşuq. Mən özüm dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən beynəlxalq müsabiqə və sərgilərin münsiflər heyətinin üzvü olmuşam. Rəssam kimi iştirak etdiyim beynəlxalq müsabiqələrdə 5-i qızıl olmaqla 15 xüsusi mükafat qazanmışam.
Sırf karikatura sənətindən bəhs edən "Biz və karikatura" jurnalını çap etdiririk. Birlik olaraq qarşımıza qoyduğumuz məqsədlərdən birincisi gənclərin bu sahəyə marağını artırmaq. Gələcəkdə Azərbaycanı intellektual səviyyədə güclü, rəssamlıq baxımından peşəkar karikaturaçılarla təmin etməkdir. Rəssamlarımızın əsərlərini dünyanın bir çox ölkələrində buraxılmış kitab-kataloqlarda yerləşdirilməsi artıq adi hadisəyə çevrilib. Artıq ikinci ildir ki, karikatura saytımız fəaliyyət göstərir.

Gərgin iş

İndi demək olar ki, istirahət etməyə vaxt tapmıram. Beynəlxalq sərgilərə hazırlıq, birliyimizin iş prosesi, elmi işlərim... Tez-tez xarici səfərlərə getməli oluram. Əgər istirahət demək olarsa, qəribə gəlməsin karikatura tarixi üzrə tədqiqat və arxiv işlərinə ayırdığım vaxtlarda yorğunluğum üzə çıxır. Bilmirəm, bəlkə də bu uşaqlıq arzum olan tarixçi-tədqiqatçı peşəsi ilə bağlıdır. 2005-ci ildən "Karikaturanın inkişafı" adlı elmi iş üzərində çalışıram. Karikatura sahəsində 5 kitab müəllifiyəm.
"Azərbaycan karikatura məktəbi" adlı kitabla əlaqədar materiallar üzərində araşdırma apardıqca yeni-yeni faktlar üzə çıxır. Məlum olur ki, bizim karikatura tariximiz o qədər zəngindir ki, mən kitabın həcmini nəzərdə tutduğumdan xeyli böyük olacaq. Təsəvvür edin ki, "Molla Nəsrəddin" jurnalında Yusif Vəzir Çəmənzəminli kimi yazıçımızın ideya müəllifi olduğu karikaturalar çəkilib. Əvvəllər hesab edirdilər ki, çar Rusiyası dövründə bizdə 20 satirik jurnal olub. Amma indi tədqiqatlar bu sayı 30-a yaxınlaşdırıb. Hüseyn Əliyev biz onu rəngkar rəssam kimi tanımışıq amma o, 17 yaşında Mirzə Cəlillə, Əzim Əzimzadə ilə "Molla Nəsrəddin"də çiyin-çiyinə çalışıb və gözəl karikaturalar çəkib.
100 illik karikatura sənətimiz dağınıq şəkildə olduğu üçün onun tarixini tədqiq etməyə, işıq üzü görməmiş rəsmləri üzə çıxarmağa və onu tam elmi şəkildə ortaya qoymağa çalışıram.

Etimadı doğruldacağam

Rəssamlar İttifaqının sədri Fərhad müəllim təsviri sənət sahəsində çalışan bir çox rəssamların xidmətini qiymətləndirmək məqsədilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təqdimat göndərmişdi. 2007-ci ilin 15 mayında karikaturaçı rəssamımız Kirman Abdin qəfildən zəng etdi ki, "bəs televizorda elan edildi ki, prezidentin sərəncamıyla Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə sənə əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı verilib". Bu, mənim üçün ən böyük diqqət idi. İşim ən yüksək fəxri adla qiymətləndirilib. Bu böyük etimaddır və mən bu etimadı doğrultmaq üçün çalışacağam. Dilçi olmaq istəyən karikaturaçı


Təsviri sənətin içərisində xüsusi yer tutan karikatura janrında fəaliyyət göstərən rəssamlar öz qurumlarını da yaradıblar. Bu qurumu karikaturaçı rəssam Bayram Hacızadə yaratmışdır. Karikatura janrı Azərbaycanda 100 illik tarixə malikdır. Əməkdar incəsənət xadimi, Azərbaycan Karikaturaçılar Birliyinin sədri, rəssam Bayram Hacızadənin karikaturamızın dünəni və bu günü barədə söhbətini oxuculara təqdim edirik.

"Sancaq"dan başlanan yol

Ailəmizdə rəssam olmayıb. Valideynlərim filoloq olublar. Bəlkə buna görə də uşaqlıqda mən də dilçi olmaq istəmişəm. Sonralarsa tarixin maraqlı hadisələri tarixçi olmaq istəyini yaratdı. Rəssamlığa həvəsi isə orta məktəb müəllimlərim oyadıb. Deyəsən, çəkdiyim rəsmlərin digər şagirdlərin əl işlərindən yaxşı alındığını hiss etmişdilər. Elə karikaturaya gəlişim də orta məktəb illərindən başlayıb. 96 saylı məktəbdə oxuyurdum və 1980-ci ildə çəkdiyim karikatura divar qəzetində yerləşdirildi. Artıq karikaturaya olan həvəsim tarixçi olmaq istəyimi də sıxışdırmışdı. Tezliklə məktəbimizin satirik divar qəzeti olan "Sancağ"ın redaktoru oldum. Deyim ki, məktəbdə qayda-qanunu pozan şagirdləri, çatışmazlıqları görəndə bütün bunları aşkarlamaq, sancmaq hissi mənə hakim kəsilirdi. Təsviri sənətə marağımı görən atam o dövrdə dünyada məşhur olan Danimarka karikaturaçı-rəssamı Bistrupun kitabını mənə hədiyyə etdi. Bistrpup bir az sovet meyilli karikaturalar çəkirdi. Onun adicə cızmaqaraları belə dünyanın siyasi proseslərini güclü şəkildə açıqlamaq gücündə idi. Bistrup mənə çox təsir etdi.
Səkkizinci sinifdə oxuyanda isə artıq çəkdiyim karikaturalar Avropa ölkələrində, Əfqanıstanda keçirilən beynəlxalq müsabiqələrə göndərilirdi. "Göyərçin", "Pioner" kimi uşaq jurnallarında da çıxış edirdim. Köhnə "Pionerlər evin"də isə Məsmə Ağayevadan rəsm dərsi alırdım.

Yenə də "Kirpi"

Əzim Əzimzadə adına Dövlət Rəssamlıq Məktəbinə 1985-ci ildə daxil olanda artıq karikaturalarım "Kommunist", "Sovet kəndi" kimi ciddi qəzetlərdə çap olunurdu. 1989-cu ildə Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetinə daxil oldum. O təhsil illərində məşhur "Kirpi" jurnalı ilə də əməkdaşlığa başladım. Karikatura konkret hədəfi vurduğu üçün müəllifə düşmən qazandırır. "Kirpi" isə o dövrdə əliəyrilərin, bürokratların qorxduğu, çəkindiyi bir satirik jurnal idi. 1952-ci ildə nəşrə başlayan "Kirpi" karikatura janrının inkişafına böyük təsir etdi. Nəcəfqulu, Ziya Kərimbəyli, Adil Elçin, Vsevolod Ternavski, Həsən Haqverdiyev kimi rəssamların çəkdiyi karikaturalar öz mənası, dəyəri ilə yaddaşlara "Kirpi"dən köçdü.
Sonralar Yavər Əsədov, Elturan Avalov, Mirteymur, Rahib Qədimov kimi rəssamlarımız "Kirpi" ətrafına yığışmaqla karikaturanı zənginləşdirdilər. Ötən əsrin 80-ci illərində mən Seyran Cəfərli, Vəfa Allahyarova, Gündüz Əlizadə, Bulud Qasımov kimi rəssamlarla bir yeni nəsil olaraq "Kirpi"də çap olunmağa başladıq.

Karikaturaçılar birləşin!

Azərbaycan karikaturası zəngin ənənələrə malikdir. Şərqdə ilk karikatura nəşri 1906-cı ildə çap olunmuş "Molla Nəsrəddin"ə məxsusdur. "Kirpi" jurnalının ətrafında formalaşan böyük bir nəsil karikaturaçı rəssamlarımız ənənələri qoruyub-saxlamaq üçün müəyyən işlər gördülər. Nəhayət, sabitləşən cəmiyyətimizdə öz sözünü demək, karikatura janrını inkişaf etdirmək üçün rəssamlarımız 2006-cı ildə "Azərbaycan Karikaturaçılar Birliyi"ni yaradaraq orada birləşdilər və sədr olaraq məni rəhbər seçdilər. Keçən müddət ərzində nələrə nail olmuşuq sualı ətrafında tez-tez düşünürəm. O vaxt fikirləşirdik ki, 100 ildən artıq karikatura ənənəsinə malik olmağımızı dünyaya çıxarmalıyıq. Elə yarandığımız il Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyasının rəsmi üzvü olduq. Azərbaycanda bir neçə karikatura sərgisi keçirtdik. Beynəlxalq Karikaturaçılar Təşkilatları Federasiyasına üzv olmaq bizə beynəlxalq müsabiqələrə çıxmaq imkanı verdi. Ötən illər ərzində 100-dən çox beynəlxalq müsabiqələrə təşkilat olaraq qatılmışıq və təkcə keçən il 50-dən çox ali mükafata sahib olmuşuq. Mən özüm dünyanın müxtəlif ölkələrində keçirilən beynəlxalq müsabiqə və sərgilərin münsiflər heyətinin üzvü olmuşam. Rəssam kimi iştirak etdiyim beynəlxalq müsabiqələrdə 5-i qızıl olmaqla 15 xüsusi mükafat qazanmışam.
Sırf karikatura sənətindən bəhs edən "Biz və karikatura" jurnalını çap etdiririk. Birlik olaraq qarşımıza qoyduğumuz məqsədlərdən birincisi gənclərin bu sahəyə marağını artırmaq. Gələcəkdə Azərbaycanı intellektual səviyyədə güclü, rəssamlıq baxımından peşəkar karikaturaçılarla təmin etməkdir. Rəssamlarımızın əsərlərini dünyanın bir çox ölkələrində buraxılmış kitab-kataloqlarda yerləşdirilməsi artıq adi hadisəyə çevrilib. Artıq ikinci ildir ki, karikatura saytımız fəaliyyət göstərir.

Gərgin iş

İndi demək olar ki, istirahət etməyə vaxt tapmıram. Beynəlxalq sərgilərə hazırlıq, birliyimizin iş prosesi, elmi işlərim... Tez-tez xarici səfərlərə getməli oluram. Əgər istirahət demək olarsa, qəribə gəlməsin karikatura tarixi üzrə tədqiqat və arxiv işlərinə ayırdığım vaxtlarda yorğunluğum üzə çıxır. Bilmirəm, bəlkə də bu uşaqlıq arzum olan tarixçi-tədqiqatçı peşəsi ilə bağlıdır. 2005-ci ildən "Karikaturanın inkişafı" adlı elmi iş üzərində çalışıram. Karikatura sahəsində 5 kitab müəllifiyəm.
"Azərbaycan karikatura məktəbi" adlı kitabla əlaqədar materiallar üzərində araşdırma apardıqca yeni-yeni faktlar üzə çıxır. Məlum olur ki, bizim karikatura tariximiz o qədər zəngindir ki, mən kitabın həcmini nəzərdə tutduğumdan xeyli böyük olacaq. Təsəvvür edin ki, "Molla Nəsrəddin" jurnalında Yusif Vəzir Çəmənzəminli kimi yazıçımızın ideya müəllifi olduğu karikaturalar çəkilib. Əvvəllər hesab edirdilər ki, çar Rusiyası dövründə bizdə 20 satirik jurnal olub. Amma indi tədqiqatlar bu sayı 30-a yaxınlaşdırıb. Hüseyn Əliyev biz onu rəngkar rəssam kimi tanımışıq amma o, 17 yaşında Mirzə Cəlillə, Əzim Əzimzadə ilə "Molla Nəsrəddin"də çiyin-çiyinə çalışıb və gözəl karikaturalar çəkib.
100 illik karikatura sənətimiz dağınıq şəkildə olduğu üçün onun tarixini tədqiq etməyə, işıq üzü görməmiş rəsmləri üzə çıxarmağa və onu tam elmi şəkildə ortaya qoymağa çalışıram.

Etimadı doğruldacağam

Rəssamlar İttifaqının sədri Fərhad müəllim təsviri sənət sahəsində çalışan bir çox rəssamların xidmətini qiymətləndirmək məqsədilə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinə təqdimat göndərmişdi. 2007-ci ilin 15 mayında karikaturaçı rəssamımız Kirman Abdin qəfildən zəng etdi ki, "bəs televizorda elan edildi ki, prezidentin sərəncamıyla Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafındakı xidmətlərinə görə sənə əməkdar incəsənət xadimi fəxri adı verilib". Bu, mənim üçün ən böyük diqqət idi. İşim ən yüksək fəxri adla qiymətləndirilib. Bu böyük etimaddır və mən bu etimadı doğrultmaq üçün çalışacağam.

Xalq cəhbəsi.- 2008.- 12 iyun.- S. 10.