Mükərrəmoğlu M

Mükərrəmoğlu M.

Sənət dünyamızda əbədiyaşar insanlar çox olub. Onların bir qismi aramızda olmasa da, biz bu insanların yoxluğunu hiss etmirik. Televiziya, kino onların yaradıcılığını vaxtaşırı təqdim etdiyindən bu insanlarla daim təmasda oluruq.
Bu gün xatirəsini hörmət və məhəbbətlə yad etdiyimiz belə sənətçilərdən biri də xalq artisti Möhsün Sənanidir. Bu adın mədəniyyət tariximizdə öz yeri var. Möhsün Sənani milli aktyor sənətimizin inkişafında mühüm rol oynadı, teatr sənətimizin, milli kinomuzun inkişafına öz töhfələrini bəxş etdi.
Möhsün Sənani səhnə fəaliyyətinə Tiflisdəki müsəlman teatrından başlamışdı. Bu teatrın yetirmələrinin Azərbaycan aktyor məktəbinin formalaşmasında, doğrudan da, xüsusi rolu olmuşdur. İlk addımlarını bu teatrda atan onlarla aktyor sonralar Azərbaycana gəlib, burada sənət yollarını davam etdirmişdir. Möhsün Sənani də belələrindən idi. O, 1941-ci ildə Bakıya gəlir və Azərbaycan Dövlət Dram Teatrında fəaliyyətini davam etdirir. Aktyor o dövrün teatr üslubunu asanlıqla mənimsəmişdi. A. Gəraybəyli, M. Əliyev, A. M. Şərifzadə, S. Ruhulla, Ə. Ələkbərov və başqaları ilə birgə Möhsün Sənani də milli teatrımızın formalaşmasında mühüm xidmətlər göstərdi.
Deyillər, çox çılğın adam imiş, içində elə bil od gəzdirirmiş. Tez-tez əsəbiləşər, sonra isə peşmançılıq çəkərmiş. Amma tədbirli adam idi Möhsün müəllim. Özünə hörmət edən, şəxsiyyətini qoruyan insan idi. Çox işləyərmiş. Bəzən rolunu günlərlə məşq edər, istədiyini almayınca sakitləşməzmiş. Möhsün Sənani yaradıcılığı 60 ildən artıq bir dövrü əhatə edir. 60 il, əslində bir insan ömrüdür. Yaradıcılığın 60 ili isə tək-tək sənətkara nəsib olur. Yüksək temperamentli güclü səs onun ifası üçün xarakterik olan əlamətlər idi. Azərbaycan Dram Teatrında ilk yaratdığı rollar “1905-ci ildə”, “Almaz” pyeslərindəki rolları oldu. Bu rollarla o, böyük sənət üçün hazır olduğunu təsdiq etdi və tezliklə rejissorlar ona daha ciddi rollar tapşırmağa başladılar.
“Hacı Qara”da Heydər bəyi oynayırdı. Deyirlər, onun səhnəyə gəlişi hər vaxt alqışlarla qarşılanarmış. Onu sevirdilər. Afişalarda bu adı axtarırdılar. Möhsün Sənani səhnəyə ilk gəlişindən görkəmli aktyorlarla birgə səhnəyə çıxmağa başlamışdı. Ona görə də əvvəldən özündə məsuliyyət hiss etmişdi. “Qaçaq Nəbi” (Süleyman Rüstəm) pyesində Qaçaq Nəbini oynayırdı. Yaratdığı obrazın xalq qəhrəmanı olduğunu yaxşı bilirdi və Nəbinin bütün qəhrəmanlıq ruhunu əks etdirməyə çalışırdı.
Möhsün Sənani “Vaqif”də (S. Vurğun) Eldarı olduqca səmimi yaratmışdı. Onun Eldarı sonradan bu rolu ifa edənlərdən tamamilə fərqlənirdi.
“Göz həkimi” (İ. Səfərli) tamaşasındakı sürücü Həsənağanı da çox məharətlə ifa etmişdi. Elə bil bu rol elə onun üçün yazılmışdı. Həsənağa yaxşı oğlandır. Deyib-gülən, zarafatcıl, bir az da əhli-kef insandır. Onun sevgi macəraları da olduqca maraqlıdır. Ümumiyyətlə, onun oynadığı rollarda bir şirinlik olardı. Həmişə tamaşaçını gərgin vəziyyətdə saxlayar, onlara bolluca gülüş bəxş edərdi.
Klassik aktyorluq ənələrindən məharətlə bəhrələnən aktyor Möhsün Sənani çox az vaxt içərisində məşhurlaşdı, tanındı və “Xalq artisti” fəxri adına layiq görüldü. Doğrudan da, o, əsl mənada xalqın sevimlisi idi. Əlbəttə, yuxarıda onun rollarının bəzilərini qeyd etdik. Bu böyük aktyorun rollarını sadalamaqla qurtaran deyil. Təkcə onu demək olar ki, Möhsün Sənani Akademik Dram Teatrının səhnəsində 100-dən çox tamaşada müxtəlif rollar ifa etmişdi.
Onun teatrdakı xidmətləri əvəzolunmazdır. Ancaq onu da deyək ki, o, teatrda oynamaqla yanaşı, milli kinomuzun da aparıcı aktyorlarından olmuşdur. Azərbaycan kinosunda Möhsün Sənaninin çəkildiyi onlarla film vardır ki, onlarda aktyor müxtəlif xarakterli insanlara ekran həyatı vermişdir. “Bismillah”, “İsmət”, “Kəndlilər”, “Yeni Horizont”, “Kölgələr sürünür”, “Dağlarda döyüş”, “Koroğlu”, “Sehirli xalat” və başqa filmlərə tamaşa edənlər bu aktyorun yüksək istedada malik olduğunu bir daha təsdiq edə bilər.
“Kəndlilər” filmində Eldarın obrazını yaradıb. Bu, çox qorxmaz, cəsur bir gəncdir. İnqilabi mübarizənin genişləndiyi bir dövrdə o da öz yolunu seçir və sona kimi öz əqidəsinə sadiq qalır. Eldar baş qəhrəman olmasa da, hər halda, hadisələrin inkişafında onun böyük rolu var və hər dəfə onun ekranda görsənməsi tamaşaçıda da xüsusi ovqat yaradır.
Qazmacı Rubeni isə “Yeni horizont” filmində yaratmışdı. Bu film neftçilərin həyatından bəhs edir. M. Sənaninin qəhrəmanı bütün fəaliyyəti ilə bu peşəni sevən və onun əzablarına sinə gərən insandır. Neft mövzusunda çəkilmiş “Qara daşlar” kinolentində usta Qurban rolunu vermişdilər ona. Rejissor Ağarza Quliyevin bu filmində qabaqcıl neftçilərin təşəbbüslərinin necə həyata keçirilməsindən bəhs olunur. Neftçi Qurban da uzun illər bu sahədə çalışan insandır və kollektivdə böyük hörməti var. Möhsün Sənani bu obrazı sevərək yaratmışdır və sevdirə də bilmişdi.
“O olmasın, bu olsun” filmində isə aktyor qoçu Əsgərin obrazını canlandırır. Qoçu Əsgər XX əsrin əvvəllərində Bakıda at oynadan dələduzlardan birinin obrazıdır. Möhsün Sənani qoçu Əsgəri o qədər təbii oynayır ki, tamaşaçı onun ifasından həqiqətən həzz alır. Bazar səhnəsi, hamam epizodu, eləcə də qonaqlıq səhnəsində qoçu Əsgərin bütün daxili siması açılır. Tamaşaçı hiss edir ki, bu qoçu qorxaq, hiyləgər və yalançı bir insandır.
“Bir məhəlləli iki oğlan”, “Qızmar günəş altında” filmlərində də o, yaddaqalan rollar ifa edib.
“Koroğlu” filmi onun kino yaradıcılığında əhəmiyyətli yer tutur. Həmzə rolu əslində çox mürəkkəb kino qəhrəmanıdır. Mənfi tip olsa da, iti adamdır, şəraitdən baş çıxarır. Qıratı qaçırmaq üçün çox hiylələrə əl atmalı olur. Həmzə istəyinə çatır. Amma bununla özünün alçaq, mənfur sifətini bir daha təsdiq edir.
“Dağlarda döyüş” filmində Qənbər rolunda çəkilmişdi. Bu onun rolları içərsində ən səmimi müsbət qəhrəmanlardan idi. Sərhəd zonasında yaşayan Qənbər kişi öz qızı Hicranı hər an qoruyur. Onun sərhədçi Fərruxla (Şahmar Ələkbərov) münasibətlərindən narahatdır. Hiss edirsən ki, təmiz, saf insandır, mehriban və qayğıkeşdir. Möhsün Sənani öz qəhrəmanının ən kiçik xarakterik cizgilərini belə ustalıqla yaradır. Onun qəhrəmanı filmin ümumi süjetində mühüm yer tutur.
Möhsün Sənani geniş yaradıcılıq imkanlarına malik istedadlı aktyor idi. Onun rollarında özünəməxsus bir qəribəlik var idi. Onlar bizim teatrda da, kinoda da asanlıqla seçilə bilən qəhrəmanlardır. Biz onları sevirik və bizdən sonrakı nəsillər də bu aktyorun yaratdığı rollara böyük maraqla tamaşa edəcəklər.
Xalq artisti Möhsün Sənani həmişə xatırlanacaq, hörmət və məhəbbətlə yad ediləcək.,

Xalq qəzeti.- 2008.- 19 iyun.- S. 10.