Mehdiyev A.

Azərbaycan-Rusiya tərəfdaşlığı yüksələn xətlə inkişaf edir

Reallaşdırılması nəzərdə tutulan layihələr geniş perspektivlərdən xəbər verir

Sovet imperiyasının dağılması nəticəsində yaranmış tarixi şəraitdə yeni müstəqil dövlətlərin qarşılıqlı münasibətləri, daha doğrusu, onların Rusiya ilə əlaqələri mürəkkəb mərhələdən keçmişdir. Bu, Azərbaycan-Rusiya münasibətlərinə də aiddir. Təxminən iki əsr birgə yaşamış iki xalq milli dövlətçiliyini bərpa etdikdən sonra ikitərəfli əlaqələrini tamamilə yeni müstəvidə qurmalı olmuşdur. Bu proses heç də həmişə rəvan getməmiş, ziddiyyətlərlə, gərginliklə müşayiət olunmuşdur.
Bu baxımdan Azərbaycan-Rusiya əlaqələrini şərti olaraq iki mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ ötən əsrin 90-cı illərini əhatə edir. Həmin dövrdə SSRİ-nin dünyanın siyasi xəritəsindən silinməsi ilə beynəlxalq ab-hava tamamilə dəyişmişdi. Keçmiş Sovet İttifaqının müstəqil dövlətlərə parçalanması ilə barışa bilməyən Rusiyanın siyasi dairələri bu məkanda yaranmış yeni dövlətlərə qısqanc münasibət bəsləyir, onların azad inkişafını qəbul etmək istəmirdilər. Yeni müstəqil dövlətlərin dünya birliyinə inteqrasiya etmək istiqamətində səyləri, ayrı-ayrı ölkələrlə ikitərəfli əlaqələr qurmaq üçün atdığı addımlar rəsmi Moskva tərəfindən az qala xəyanət kimi qiymətləndirilirdi. Belə bir münasibət Azərbaycandan da yan keçmirdi. Yeltsin Rusiyası Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzünü açıq-aşkar dəstəkləyir, işğalçı tərəfi müntəzəm olaraq silahlandırır və beləliklə, regionda gərginliyin artmasına rəvac verirdi. Digər tərəfdən, rəsmi Moskva Azərbaycanı Xəzərdə özünəməxsus sektorda neft və qaz yataqlarını xarici şirkətlərlə birgə istismar etməsini qeyri-qanuni sayır və imzalanmış beynəlxalq müqavilələri tanımırdı, hərçənd həmin müqavilələrdə Rusiya biznesi də iştirak edirdi. Eləcə də Rusiya müxtəlif bəhanələrlə (çeçen seperatçılarına silah göndərilməsi və s.) iki ölkə arasında sərhədi birtərəfli qaydada bağlayır və bununla qarşılıqlı ticarət-iqtisadi əlaqələrin inkişafına süni maneələr yaradırdı. Üstəlik, Rusiyada yaşayan Azərbaycan diasporu yerli hakimiyyət orqanlarının ögey münasibəti ilə üzləşirdi.
Şübhəsiz, belə bir şəraitdə ikitərəfli əlaqələrin inkişafından danışmaq lazım gəlmirdi. 2000-ci ildə Rusiyada siyasi rəhbərliyin dəyişməsi və Vladimir Putinin hakimiyyətə gəlməsi ilə vəziyyət köklü şəkildə dəyişdi. Rusiya dövlətinin yeni başçısı əvvəlki iqtidarın yeni müstəqil dövlətlərə münasibətdə yeritdiyi xəttin perspektivsizliyini dərk edərək qarşılıqlı əlaqələrə yenidən baxdı. Putin Rusiyası qonşuları ilə əməkdaşlıqda praqmatik mövqedən çıxış etməyə başladı. O cümlədən Azərbaycanla əlaqələrdə keyfiyyət dəyişiklikləri tezliklə özünü göstərdi. İki ölkənin münasibətlərində həllini gözləyən bir sıra problemlər tənzimləndi. Belə ki, Rusiya Azərbaycanın Xəzər dənizində həyata keçirdiyi layihələrin qanuniliyini tanıdı, daha doğrusu, sututarın dibinin milli sektorlara bölünməsi ideyasına tərəfdar çıxdı və iki ölkənin milli sektorlarının sərhədlərinin müəyyənləşdirilməsi barədə saziş imzalandı. Bununla bərabər başqa bir problem - Qəbələ radiolokasiya stansiyasının statusunun müəyyənləşdirilməsi məsələsi yoluna qoyuldu. Bağlanmış sazişə uyğun olaraq Rusiya radiolokasiya stansiyasını Azərbaycanın mülkiyyəti kimi tanıdı və onu analitik-informasiya mərkəzi kimi icarəyə götürdü. İki ölkənin qarşılıqlı münasibətlərində zaman-zaman meydana çıxan problemlər operativ şəkildə həll olunur.
Yeni mərhələdə Azərbaycanla Rusiya arasında qarşılıqlı əlaqələr sürətlə inkişaf etməyə başladı. İqtisadiyyat, elm, təhsil, mədəniyyət, səhiyyə və başqa sahələrdə ikitərəfli əməkdaşlıq intensivləşdi. Xüsusilə iki ölkənin mədəni əlaqələri sürətli inkişaf yoluna qədəm qoydu. Azərbaycanda və Rusiyada keçirilən çoxsaylı birgə mədəni tədbirlər, mədəniyyət və incəsənət xadimlərinin qarşılıqlı səfərləri buna dəlalət edir. Dövlət və hökumət rəhbərlərinin müntəzəm görüşləri, aparılan danışıqlar, əldə edilən sazişlər ikitərəfli əməkdaşlığın sürətlənməsinə zəmin yaradır. Bu günlərdə Rusiya Dövlət Dumasının sədri Boris Qrizlovun ölkəmizə rəsmi səfəri qarşılıqlı əlaqələrin müasir vəziyyətinin müzakirəsi və yeni perspektivlərin müəyyənləşdirilməsi baxımından diqqəti cəlb edir.
Rusiya Federal Məclisi aşağı palatasının spikerinin Bakıda keçirdiyi görüşlərdə ikitərəfli əlaqələrin inkişafı istiqamətində qazanılmış uğurlar razılıqla qeyd edildi, əməkdaşlığı sürətləndirmək üçün qarşılıqlı maraq doğuran bir sıra təşəbbüslər irəli sürüldü. Əldə edilmiş nəticələr, həqiqətən, təqdirəlayiqdir. Belə ki, son illər Azərbaycanla Rusiya arasında iqtisadi əlaqələr böyük məsafə qət etmişdir. Təkcə bir faktı qeyd etmək kifayətdir ki, 2000-ci ildən bəri qarşılıqlı ticarət dövriyyəsi təxminən beş dəfə artaraq ötən ilin yekunlarına görə 1,5 milyard ABŞ dolları təşkil etmişdir. Lakin bu da tərəflərin potensialını tam əks etdirmir. İki ölkə cari ildə qarşılıqlı əmtəə dövriyyəsini 2 milyard dollara, 2010-cu ildə isə 4 milyard dollara çatdırmaq niyyətindədir.
Digər tərəfdən, Rusiya kapitalının Azərbaycan iqtisadiyyatına marağı artmaqdadır. Hazırda ölkəmizdə Rusiyanın 400-ə yaxın şirkət və müəssisəsi fəaliyyət göstərir. Onların 174-ü birgə müəssisədir, 91-i xalis Rusiya kapitalı ilə işləyir, qalanları isə filial və nümayəndəliklərdir. Bunların arasında Azərbaycanda çoxdan işləyən "LUKoyl" və "Nikoyl" kimi iri şirkətlər də var. Bu yaxınlarda Rusiyanın daha bir şirkəti - "Baltika" Azərbaycan iqtisadiyyatına investisiya qoymağı qərara almışdır. Şirkət artıq "Bakı-Kastel" pivəbişirmə zavodunu satın almış, müəssisəni inkişaf etdirmək, onu yeni avadanlıqla təchiz etmək və istehsalı artırmaq üçün planlarını açıqlamışdır.
Rusiya Dövlət Dumasının sədri Boris Qrızlovun səfəri zamanı qarşılıqlı iqtisadi-ticarət əməkdaşlığını genişləndirmək üçün bir sıra təkliflər irəli sürüldü. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi Şimal-Cənub beynəlxalq nəqliyyat dəhlizi layihəsinin reallaşdırılması ilə bağlıdır. Xüsusilə nəqliyyat dəhlizinin dəmiryol hissəsinin tikintisi sahəsində işləri sürətləndirmək zərurəti vurğulandı. Rusiyanı İranla birləşdirəcək dəmiryol xətti Azərbaycandan keçəcək. Hazırda layihəni reallaşdırmaq üçün konsorsiumun yaradılması üzərində iş gedir. Dəmiryol layihəsinin gerçəkləşdirilməsi regional və beynəlxalq ticarəti fəallaşdırmaqla bərabər iki ölkə arasında ticarət dövriyyəsini daha da artırmağa şərait yaradacaqdır. Eləcə də Rusiya Volqa-Don kanalının ikinci qolunu inşa etmək niyyətindədir. Bu layihənin həyata keçirilməsi Azərbaycan gəmilərinin dünya okeanına çıxışını asanlaşdırmalıdır.
Göründüyü kimi, Azərbaycanla Rusiya arasında iqtisadi-ticarət tərəfdaşlığının perspektivləri genişdir. Nəzərdə tutulan inkişaf layihələrinin reallaşdırılması hər iki ölkənin mənafeyinə xidmət edəcək.

Azərbaycan.- 2008.- 7 iyun.- S. 2.