Məhərrəmova T.
Həyatımın 18 ilini oğurladılar
Gülcahan
Güləhmədova-Martınova, Xalq artisti:
Teatrda reyissorun həyatını asan
adlandırmaq olmaz
Hətta bu gün, teatr
kollektivlərinin tanınmış qadın
rəhbərlərinin dünyaya səs saldığı bir
vaxtda belə, reyissor sənəti yenə də faktiki olaraq
qadın sənəti hesab olunmur. Amma
hələ yarım əsr bundan əvvəl Gülcahan
Güləhmədova-Martınova Teatr İnstitutunun reyissorluq
fakültəsini bitirib, diplomla S.Vurğun adına Rus Dram
Teatrına gələndə bizim ölkədə bu, heç
kəsin yuxusuna gəlməzdi. 60-cı illərdə onun
hər tamaşası - Şillerin "Mariya Stüart",
Gipsenin "İki nəfər üçün
yelləncək", Razdinskinin "Məhəbbət
haqqında 104 səhifə" və s. şəhərin
mədəni həyatında bir hadisə olub. Bütün bu
tamaşalar Bakı Rus Dram Teatrının Qızıl Fondudur.
Hələ onun Azərbaycanın ən gözəl
qadınlarından biri olmasını demirik. Bunu onun
keçmiş şəkilləri sübut edir. Ancaq çox
təəssüf ki, hər yerə səs salan
tamaşaların müəllifi və Azərbaycanın ilk
qadın reyissoru haqqında nə bir kitab, nə də
böyük məqalələr yazılıb. Hətta iki il
bundan öncə səssiz-səmirsiz keçən 80 illik
yubileyinə həsr olunmuş məqalələr də yoxdur.
Düzdür, o, Azərbaycanın Xalq artisti, Dövlət
mükafatı laureatı, Musiqi Akademiyasının
professorudur. Bəlkə də diqqətdən kənarda
qalmasının səbəbkarı özüdür. O,
heç vaxt telekadra düşməyi, mətbuat
konfransları keçirməyi xoşlamır. Öz işini
görərək sakitcə həyat sürür. Deyir ki,
belə həyat onun üçün daha xoşdur.
- İlk qadın teatr reyissoru kimi
sizi necə qəbul elədilər?
-
Xoşbəxtlikdən gənclik illərimdə tale mənim
qarşıma Ədil İsgəndərov, Mehdi
Məmmədov, Rza Təhmasib, Cəfər Cəfərov,
Məhərrəm Həşimov və başqa böyük ustadları
çıxarıb. Necə deyərlər, xəmirimiz
beləcə yoğrulub kündələndi. Bu gün malik
olduğum çox şeyi o sənətkarlardan
öyrənmişəm. Onlar özləri də
bilmədən işlərini mənə etibar edirdilər. O
sənətkarlar teatra səmimi münasibəti, kamilliyə
doğru sarsılmaz cəhdləri, zəhmətkeşlik
və maddi dəyərlərdən imtina kimi qaydaları
mənə ötürürdülər. Yaşa dolduqca
ağır, amma şərəfli həyat və sənət
məktəbi keçdim.
1952-ci ildə
Teatr İnstitutunun reyissorluq fakültəsini bitirdim.
Müəllimim Mehdi Məmmədov idi. İndi də onun
mənə bağışladığı Qorçakovun
"Stanislavskinin reyissorluq dərsləri" kitabını
saxlayıram. Bu mənim stolüstü kitabımdır.
İnstitutu qurtaranda təyinatımı Rus Dram Teatrına
aldım. Orada Stepanov-Kolosov, Saxarov, Məhərrəm
Haşımov kimi görkəmli reyissorlarla
işləməyə başladım.
Deyə
bilmərəm ki, məni böyük məhəbbətlə
qəbul elədilər. İnstitutu
fərqlənmə diplomu ilə bitirib teatra gəlsəm
də, 5 il assistentlik elədim. Daxil olduğum
kollektivdə repertuara, tamaşanın qoyuluşunun
"keyfiyyətinə" və başqa bu kimi
şeylərə yüksək tələbkarlıq diqtə
edən ənənələr hökm sürürdü.
İşdən kənarda qalmaq
mənimçün ağır olsa da, haqqımda
"vaxtını əbəs sərf edir" deyirdilər.
Aktyorlar məşqdən gedəndə: "Bu qız bizə
nə verəcək?" - deyə
narazılıqlarını gizlətmirdilər. Mən belə tənəli sözləri çox
eşidir və dözürdüm. Amma
bütün bunlara baxmayaraq, bu, əsl həyat və
ustalıq məktəbi idi.
- Bəs sizi
nə vaxt tanımağa başladılar?
- Mənim assistentliyim düz 5 il uzandı. O vaxta qədər müstəqil
tamaşa hazırlaya bilmədim. İlk
dəfə reyissor kimi quruluş verdiyim Viktor Rozevin
"Şadlıq sorağında" tamaşası oldu.
Hər şey də həmin gündən başlandı:
anşlaqlar, güllər, pərəstişkarlar, bir
sözlə, uğurlar... Daha sonra "Mariya Stüart",
"Antogina", "Sən həmişə
mənimləsən", "Varşava melodiyası",
"13-cü sədr" və bir çox başqa tamaşa
yarandı. Demək olar ki, hamısı bir
yerdə 70-dən artıq tamaşaya quruluş verdim. Ən əsası o idi ki bizim çox ağıllı
və ziyalı tamaşaçılarımız var idi. Onlar bizə çoxlu məktub yazır, telefon
zəngləri edir, tamaşadan sonra qapının
ağzında gözləyirdilər. Biz
onlardan gizlənmirdik. Əksinə, onlarla
görüşürdük. Bütün
tamaşalarımı qastrola aparırdılar. Biz bütün ittifaqı gəzirdik və tamaşa
hazırlamaq üçün mənim arxamca gəlirdilər.
Hazırladığım tamaşalarda
görkəmli sovet aktyorları Angelina Stepanova, Vera Mareskaya,
Rostislav Plyatt, Nikolay Plotnikov və başqaları
oynayırdı. Rozov, Safronov, Abdullin, Braginski bizə
öz pyeslərini təklif edirdilər. Vaxt
vardı ki, hətta mən bir qədər uğurlardan
sehrlənmiş kimiydim. Teatrda reyissorun
həyatını asan adlandırmaq olmaz - repertuar siyasəti,
rəqabət, yaradıcı iztirablar, qərarların
münasib həlli yolları, vəziyyət sıxanda,
qarmaqarışıqlıq düşəndə yorucu
məşqlər və bir anda adama elə gəlir ki, hər
şey məhv oldu - bütün bu mənəvi eneryi
itkiləri bəlkə yalnız kosmonavtlara məlum ola
bilər, o da yalnız fövqəladə hallarda. Amma
möcüzədir! Həllolunmaz
görünən münaqişələr sonunda
qucaqlaşmalar və sevinc göz yaşları ilə
nəticələnir ki, bunu da yalnız yaradıcı,
ziyalı adamlarda görmək olar. Bilirsinizmi,
yaradıcı adamlar elə insanlardır ki, öz daxili
mənlərindən imtina etməyə məcbur olur,
özgənin maskasını geyinib başqa adamın
adından səhnə ilə birbaşa ünsiyyətə
girir, öz çətinlikləri və
əhval-ruhiyyələrini kənara qoyaraq
tamaşaçıların ağıl və qəlblərinə
yiyələnirlər. Heç
təəccüblü deyil ki, bu adamlar tamaşanın
ərsəyə gəlməsi prosesində lal-dinməz,
özündənrazı cizgilər göstərir,
ərköyünlük edirlər. Hər
halda sonunda yenə də vəziyyətin sahibi reyissor
olmalıdır.
- Hal-hazırda
çalışdığınız Opera Studiyası sizin
üçün reyissorluğu əvəz edə bilirmi?
- Bura mənim ikinci evimdir. Ancaq teatrı əvəz edə bilmir. Teatr tamam başqa aləmdir. Bütün
truppanı, artistləri, hətta kütləvi
səhnələrə çıxanları, səhnə
işçilərini, bilet paylayanları və b. adbaad
xatırlayıram. Onların çoxu
teatrda qocalıb və dünyadan köçüblər.
Mən sona qədər onlar üçün
sadəcə "Gülenka" qalmışam. Biz çox böyük ailə idik.
- Bəs siz
niyə belə bir ailədən ayrılıb teatrdan getdiniz?
- Bu, çox böyük
münaqişə üzündən baş verdi.
Hansı ki, belə şey mənim
həyatımda ilk və yeganə hadisə idi. "Yanrın" bütün
xüsusiyyətlərinə uyğun olaraq satınalma,
şantay, səhnə arxası satqınlıq və
s.-dən istifadə olunurdu. Mən
sarsıldım və ərizə yazıb getdim. Mənim bu addımım ədalət,
yaradıcılıq azadlığı, tamah və yalan
əleyhinə atılmış bir şücaət idi.
İnsanlar çox zəifdir. Onlardan mənim əleyhimə istifadə
edirdilər. Düzdür, sonradan
qayıtmağımı təklif etdilər. Amma mənim fikrimcə, getmisənsə,
birdəfəlik getməlisən. Onlar
mənim həyatımın 18 ilini oğurladılar.
-
İndi teatra qayıtmaq istərdinizmi?
- Yox... Ona görə
yox ki, o teatr pisdir, başqadır, mənim deyil. Mənim ondan incikliyim yoxdur. Teatr
mənimçün nə boyda xoşbəxtlik olub. Sonra mənim çoxlu işə başım
qarışıb. Yenə əvvəlki
kimi peşman olmuşam, sevmişəm, sevilmişəm.
Çox istedadlı şagirdlərim olub. Həmişə böyük müəllimlərimin
mənə öyrətdiklərini onlara
öyrətməyə çalışmışam, onlarla
fəxr eləmişəm. İndi teatrda
əvvəlki səviyyəli tamaşalar yoxdur, şou
xarakterli tamaşalar qoyulur. Özünün yaşlı
sənətkarları olmadan teatr mövcud ola
bilməz. Ənənəsiz də teatr
sifətini itirər.
- Yenə də
sizi əvvəlki kimi küçədə
tanıyırlarmı?
- Hə,
əvvəlki kimi tanıyırlar. İndi məni
görəndə o vaxtları xatırlayır, o illərin
teatrını yada salırlar. Mən 30 il tetrda
işləmişəm. Mənim tamaşalarım oynananda teatr
titrəyirdi. "Otello", "Mariya Tüdor",
"Sən həmişə mənimləsən"
tamaşalarını səhnələşdirmişəm.
İndi nə barədə danışırlar? Ancaq şou...
O vaxt tamam başqa idi. Bu tamaşalardan, aktyorlardan sonra teatra
qayıtmaq istəmirəm. O mənimçün artıq
özgə teatrdır. Daha mənim teatrım deyil.
Həmçinin "Azdrama" da əvvəlki teatr deyil.
Çünki artıq o teatrların heç birində
əvvəlki repertuar, reyissura və aktyorlar yoxdur. O vaxtlar
necə reyissorlar, aktyorlar vardı! Mehdi Məmmədov, Rza
Təhmasib, Sidqi Ruhulla, Mirzəağa Əliyev, Barat
Şəkinskaya, Hökumə Qurbanova, Fatma Qədri... Onda
teatra münasibət başqa idi. İndi teatrda qəpiyə
görə tamaşalar qoyulur. Mən 69 rubl maaş
alırdım. Bütün müəlliflər
istəyirdilər ki, əsərlərini mən
səhnələşdirim. Onda yaradıcılıq ab-havası
yaxşı idi.
- Teatrdan
uzaqlaşdığınız gün hansı hissləri
keçirdiniz?
- 1982-ci
ildə teatrdan uzaqlaşdım. Çölə
çıxanda məni teatrın ətrafında
gözləyirdilər. Məni dövrəyə alıb
dərhal Opera Studiyasına gətirdilər. Məni rektor
qarşıladı və bura götürdülər. Deməyim odur ki, indiyə qədər bir
dəqiqə də boş oturmamışam. İstedadlı
tələbələrim var. İlyas Əfəndiyevin
"Sən həmişə mənimləsən"
pyesinə verdiyim televiziya quruluşundan sonr teatr
səmasında yeni ulduzumuz - Məlahət Abbasova parladı.
Opera Studiyasında da istedadlı, ümidverən tələbələrim
çoxdur. Hər ad günümdə - iyunun 23-də onlar
mənə dünyanın hansı ölkəsində olsalar
da zəng edirlər. Bu məni sevindirir. Onlar mənim ad
günümü unutmurlar. Bu mənimçün hər
şeyə dəyər. Hiss edirəm ki, boş yerə
çalışmamışam.
Kaspi.- 2008.- 24 iyun.- S. 11.