Məhərrəmova T.

Ömrümüzün ən yaxşı vaxtlarını səhnəyə qurban verdik

Sona Dadaşova, rəqqasə: İndi fikirləşirəm ki, o əziyyətləri nahaq yerə çəkmişəm

Bir qrup sənət adamı var ki, onlar uzun illər incəsənət aləmində çalışmalarına baxmayaraq, əməklərinə layiqli qiymətin verilməməsindən gileylidirlər. Ancaq gileylərinin səsini özlərindən başqa eşidən yoxdur. Qocaman rəqqasə Sona Dadaşova da belə sənətkarlardandır. Səhnədə düz 30 il çalışıb. Milli rəqslərimizi məharətlə yaşadıb. İncəsənətimizi bir çox ölkədə layiqincə təbliğ edən rəqqasənin bugünkü gileyi milli rəqslərimizin ögeyləşməsi ilə bərabər, əməyinə layiqli qiymətin verilməməsidir.

- Siz xoreoqrafiya məktəbini bitirib nə üçün balerina kimi çalışmadınız, rəqqasə oldunuz?

- Məktəbi bitirəndən sonra nişanlandım. Nişanlım məni işləməyə qoymadı. "Azərbaycanlı qızı balet ustalarının paltarını geyinməz. Ya mən, ya da opera səhnəsi" - deyə qarşıma şərt qoydu. Mən də təbii ki, onu seçdim. Sonra yoldaşım səhnəsiz yaşamağın çətin olduğunu görüb Filarmoniyada işləməyimə razılıq verdi.

- O zaman qızların rəqsə getməsinə o qədər də yaxşı baxmırdılar. Siz bu maneələri necə adlamışdınız?

- 19 saylı orta məktəbdə oxuyanda bir gün görkəmli balerina Qəmər Almaszadənin rəhbərliyi ilə bir neçə nəfər məktəbə gəldi. Onlar hər yeri gəzib istedadlı uşaqları axtarır, kimin rəqsə həvəsi olması ilə maraqlanırdılar. Müəllim də məni nişan verdi. Qəmər xanım məni direktorun kabinetinə dəvət edərək müəyyən rəqs hərəkətləri göstərdi, mən də onları təkrarladım. "Sabah xoreoqrafiya məktəbinə gələrsən" - deyə o bildirdi. Səhəri gün məni yoxlamadan məktəbə qəbul etdilər. Həmin aydan mənə 50 manat təqaüd də verildi. Valideynlərim də etiraz eləmədi. Beləliklə, Xoreoqrafiya Məktəbinin balet sinfini bitirdim. Bəxtim onda gətirdi ki, Qəmər Almaszadənin tələbəsi oldum.

- Filarmoniyanın səhnəsinə necə yol tapdınız?

- O zaman Filarmoniyanın ən çal-çağırlı vaxtları idi. Tanınmış rəqqas Əlibaba Abdullayev rəqs kollektivinin bədii rəhbəri idi. Şövkət Ələkbərova, Sara Qədimova, Rübabə Muradova, Tükəzban İsmayılova kimi tanınmış müğənnilər Filarmoniyanın səhnəsində idilər. Onlarla çox şəhərə qastrola getmişəm. Tamaşaçılar bizi hər yerdə çox gözəl qarşılayırdılar. Hər gün keçirilən konsertlərdə zal ağzına qədər dolu olurdu. 1948-ci ildən 1975-ci ilə qədər Filarmoniyada çalışdım. Həmin müddətdə bir çox ölkəyə səfərə çıxmışıq. Çində, Səudiyyə Ərəbistanında, Tunisdə, Avropanın bir çox ölkəsində, Rusiyanın müxtəlif şəhərlərində verdiyimiz konsertlər çox gözəl qarşılanıb. Tamaşaçılar bizi səhnədən buraxmırdılar. Biz hər yerdə Azərbaycanı tanıdırdıq. Ev-eşiyimizi, ailəmizi qoyub dalbadal 3-5 ay qastrollarda olurduq. Səngərlərdə, hospitallarda, rayonlarda konsertlər vermişik. Mahnı və Rəqs Ansamblında çalışan qadınlar arasında yeganə texnikalı rəqqasə mən idim. Roza Cəlilova əsasən lirika oynayırdı. İkimiz də peşəkar rəqqasə idik. Bizdən başqa Filarmoniyanın səhnəsində Şərqiyyə İsgəndərova, Xoşbəxt Məmmədova, Şəfiqə Hənifəyeva, Aliyə Əliquliyeva kimi rəqqasələr çalışırdı. O biri rəqqasələr isə özfəaliyyətdən gəlirdi. Elə Əminə Dilbazinin özü də özfəaliyyətin yetirməsi idi.

- Bəzi rəqqasələrin adı ilə hər hansı rəqsin adı bağlı olur və onlar da həmin rəqsə öz möhürlərini vururlar. Sizin necə, adınızla bağlı hər hansı rəqs olubmu?

- Mən ən çox özbək rəqslərini oynayırdım. Səhnəyə çıxarkən tamaşaçıların alqış səsləri kəsilmirdi. Bundan əlavə, milli rəqslərdən "Nəlbəki", "Sevgilim", "Tərəkəmə", "Üç gül" rəqslərini sevə-sevə oynamışam. Başqa xalqların rəqslərini də məharətlə ifa etmişəm.

- Rəqqasələr səhnədə yalnız 20 il çalışa bilərlər. Necə oldu ki, siz bu limiti uzada bildiniz?

- Mən zahiri görkəmimi səhnəyə uyğun olaraq qoruyub saxlayır, çəkimi artmağa qoymurdum. Səhnədə çalışmağın əsas şərti zahiri görkəmcə uyğunluqdur. Mən səhnədə 10 il də artıq çalışdım. Bu gün də həmin çevikliyimi qoruyub saxlamışam.

- Səhnədən ayrıldığınız günü necə xatırlayırsınız? Həmin gün hansı rəqsi oynadınız?

- Həmin gün "Dostluq" rəqsini ifa etdim. Əlbəttə, biləndə ki, üz-gözünün öyrəşdiyi, həyatın qədər sevdiyin bir işdən ayrılırsan, adama pis təsir edir. Bu, çox kədərli hissdir. Ancaq nə etmək olar, bu, sənətin qanunudur. Təqaüdə çıxandan sonra isə pedaqoyi işlə məşğul olmuşam. Tibb işçiləri məktəbində, Pedaqoyi İnstitutda, 8 saylı internatda dərs demişəm. O vaxt tələbələrimin çoxu erməni qızları idi. Bir neçə il müəllim kimi çalışdım. Onu da deyim ki, səhnəyə olan sevgimi tələbələrlə dərs keçərkən unudurdum.

- Bu gün ifa edilən rəqslər haqqında nə deyə bilərsiniz? Rəqs quruluşları xoşunuza gəlirmi?

- Bugünkü rəqslər balet rəqsləridir. Bu rəqslərin milli rəqslərə aidiyyəti yoxdur. Səhnədə də balet oynayan qızlardır. Çünki artıq səhnəyə oynayan gəlmir. Bu gün oynayanlar da balet məktəbini qurtaranlardır.

- Tutaq ki, yenə də səhnəyə çıxmısınız. Əvvəlki kimi oynaya bilərsinizmi?

- Əvvəlkindən də yaxşı oynayaram. Qoy bugünkü istənilən rəqqasə gəlib mənimlə yarışsın, görüm, bacararlarmı?

- Köhnə illərin lentlərinə baxanda hansı hissləri keçirirsiniz?

- Bu yaxınlarda televiziyanın Qızıl Fondunda saxlanılan "Üç gül" rəqsimizi göstərirdilər. Təəssüf ki, bu cür lentləri sübh tezdən və ya gecə yarısı göstərirlər, tamaşaçılar da baxa bilmir. Mənimçün həmin lentlərin əvəzi yoxdur. O lentlərə baxanda istər-istəməz nostalyi hisslər keçirirəm. Yadıma cavanlıq illəri, səhnədə olduğumuz gözəl vaxtlar düşür. Yenə də o illərin qayıtmasını, səhnədə olmağı arzulayıram. Ancaq həyat elədir ki, ötən günlər geri qayıtmır.

- Səhnədə 30 il çalışan rəqqasə kimi dövlət tərəfindən əməyinizə qiymət verildimi?

- Təəssüf ki, zəhmətimin müqabilində məni qiymətləndirmədilər. Heç bir fəxri ada layiq görülmədim. Bir neçə il bundan əvvəl rəqqasə yoldaşlarıma: "Gəlin, Polad Bülbüloğlunun qəbuluna gedək" - deyə təklif etdim. Dedilər ki, kimdir bizi onun qəbuluna buraxan? Polad Bülbüloğluna bizim haqqımızda məlumat verəndə isə: "Mən onları tanımıram" - deyə bildirmişdi. Qəribədir, bizdən çox-çox sonralar sənətə gələn adamların hamısı fəxri adlara layiq görüldü. Biz isə elə bil heç sənət aləmində olmamışıq. Bizi saya alan olmadı. Təkcə Roza Cəlilova fəxri ad aldı. O biri sənət yoldaşlarımızın əməyinə də qiymət verən olmadı. Bu gün də adımızı heç yerdə çəkmirlər. Biz ömrümüzün ən yaxşı vaxtlarını səhnəyə qurban verdik, əvəzində isə heç nə qazanmadıq. Bəlkə də təkcə o illərin tamaşaçısının yadında qalmışıq. Bizi yada salan başqa adamlar yoxdur. Ona görə də indi fikirləşirəm ki, o əziyyətləri nahaq yerə çəkmişəm. Bilsəydim ki, zəhmətimi belə qiymətləndirəcəklər, heç bu qədər çalışmazdım.

- Bəs niyə haqqınızı tələb etmədiniz? Ən azı səlahiyyətli ünvanlara müraciət edə bilərdiniz?

- Təbiətim elədir ki, qapı döyməyi xoşlamıram. Gedib kiməsə ağız açmağı həmişə özümə əksiklik bilmişəm. Bəyəm bizi tanımırlar? Lap yaxşı tanıyırlar. Sadəcə, indi fəxri ad almağın öz "qanun"ları var.

- Səhnədən ayrılan rəqqasların "Veteran" ansamblında siz də çalışmısınızmı?

- Mən həmin ansambla getmədim. Bəyəm səhnədə olanda və ya ondan sonra mənə qiymət vermişdilər ki, "Veteran" ansamblında da çalışaydım?

Kaspi.- 2008.- 25 iyun.- S. 11.