Tahirov K.

Heydər Əliyev çağdaş kitabxana quruculuğunun banisidir

Azərbaycan xalqının böyük oğlu, türk dünyasının tanınmış lideri, ulu öndərimiz Heydər Əliyev bütün şüurlu ömrünü dünyalar qədər sevdiyi Azərbaycanın inkişafına, onun çiçəklənməsinə həsr etmişdir. Azərbaycanlı olduğu ilə həmişə fəxr edən ümummilli liderimiz iqtisadiyyatın, elmin, mədəniyyətin və sosial həyatımızın bütün sahələrində sürətli inkişafı təmin edən kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsinin öndəri olmuş və onun diqqət və qayğısı sayəsində müstəqil Azərbaycanın dünyanın inkişaf etmiş ölkələri sırasına çıxmasına əlverişli şərait yaranmışdır.
Bütün sahələrdə olduğu kimi mədəniyyət sahəsində də sürətli inkişaf və çiçəklənmə prosesi məhz Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi dövrdə başlanmışdır. Ulu öndərimizin mədəniyyətimizə, mədəni dəyərlərimizə və mədəniyyət işçilərinə xüsusi diqqət və qayğısı danılmazdır. Müstəqil Azərbaycanda mədəni quruculuq işlərinin memarı olan Heydər Əliyev üçün bu sahə həmişə prioritet sahə olmuşdu. Bu gün biz fəxrlə qeyd edə bilərik ki, Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafına və mədəni sərvətlərimizin mühafizə olunaraq gələcək nəsillərə çatdırılmasına böyük diqqət və qayğı ilə yanaşan ulu öndərimiz Azərbaycanda çağdaş kitabxana quruculuğunun da banisidir. Tam məsuliyyətlə demək olar olar ki, müasir dövrdə böyük vüsət alan çağdaş kitabxana quruculuğunun özülü məhz 70-ci illərin əvvəllərində ulu öndərimiz birinci dəfə Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladığı dövrdə qoyulmuşdur. Bu dövrdə bir sıra şəhərlərdə və rayon mərkəzlərində yeni kitabxana binalarının tikilməsi, respublika kitabxana şəbəkəsinin sürətli inkişafı, kitabxanaçı kadrların hazırlanması sahəsində səmərəli tədbirlərin həyata keçirilməsi, kitabxanaların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində möhtəşəm işlərin görülməsi buna əyani sübutdur.
Həmin dövrdə Azərbaycanda kitabxana binalarının məhz ayrı-ayrı kolxoz və sovxozların vəsaiti hesabına inşa olunması daha çox yayılmışdı və bu iş ulu öndərimizin şəxsi nəzarəti altında həyata keçirilirdi. Astarada, Bərdədə, Salyanda, Dəvəçidə, Qusarda, İsmayıllıda və respublikamızın digər şəhər və rayon mərkəzlərində rayon və şəhər mərkəzi kitabxanalarının yerləşdiyi müasir tipli binalar məhz həmin dövrdə tikilmişdir.
Müasir dövrdə müstəqil Azərbaycanda kitabxana quruculuğunda mühüm amil olan mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemləri 70-ci illərdə təşkil olunmuşdur. 1974-cü ildə ulu öndərin imzaladığı qərəra əsasən yaradılan mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemləri həmin dövr üçün ən mütərəqqi bir iş üsulu idi və 70-80-ci illərdə Azərbaycanda kitabxana işinin inkişafında yeni bir mərhələ olmuşdur. Heydər Əliyevin iradəsi ilə respublikada bu çox vacib iş keçmiş SSRİ-də ön yerlərdə həyata keçirilmişdi. Bu gün mövcud olan Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin, Təhsil Nazirliyinin, AMEA-nın, həmkarlar ittifaqları təşkilatlarının kitabxana şəbəkələri məhz həmin dövrdə bitkin bir sistem kimi formalaşmışdır. İndi ölkəmizdə uğurla fəaliyyət göstərən mərkəzləşdirilmiş kitabxana sistemləri də məhz həmin dövrdə yaranmışdır.
Bu dövrdə respublikamızda kitabxana şəbəkələrinin inkişafı və formalaşması istiqamətində xeyli işlər görülmüş, ayrı-ayrı nazirliklərin kitabxana şəbəkələri formalaşmış, kənd kitabxana şəbəkəsi xeyli genişlənmişdir. Faktlara müracət etsək görərik ki, əgər 1970-ci ildə Azərbaycanda bütün idarə və sistemlərin kitabxana şəbəkəsinə cəmi 7,5 min kitabxana daxil idisə, 1981-ci ildə onların sayı 9 minə çatmışdı. Kitabxana fondlarının formalaşdırılması istiqamətində həyata keçirilən məqsədyönlü tədbirlər nəticəsində kitabxana fondlarının həcmi də xeyli artaraq 1970-ci ildəki 54,3 min nüsxədən xeyli artaraq 1981-ci ildə 93,0 min nüsxəyə çatmışdı.
90-cı illərin əvvəllərində respublikada yaranan xaos və səriştəsizlik şəraitində Azərbaycan ərazisində kitabxanalar da böyük təhlükələrlə üzləşmişdi. Elmin, mədəniyyətin inkişafında və mədəni sərvətlərimizin mühafizəsində buraxılmış səhvlər təbii ki, ölkə kitabxana şəbəkələrini də dağılmaq təhlükəsi ilə üz-üzə qoymuşdu.
Məhz bu dövrdə ulu öndərimizin xalqın tələbi ilə yenidən Azərbaycana rəhbərlik etməyə başlaması bötövlükdə elmimizi, mədəniyyətimizi tamamilə dağılmaqdan xilas etdiyi kimi, kitabxana şəbəkələrinin də məhvinin qarşısını almış oldu. Ulu öndərin qətiyyəti nəticəsində bir çox keçmiş sovet respublikalarından fərqli olaraq, Azərbaycanda kitabxana şəbəkələri nəinki dağıldı və ixtisara düşdü, əksinə qismən də olsa inkişaf etdi, möhkəmləndi, ən başlıcası isə onlar mühafizə olunaraq saxlanıldı.
Bu gün böyük fəxrlə demək olar ki, hazırda özünün sürətli və möhtəşəm yenidənquruculuq və modenrnləşmə dövrünü yaşayan M.F.Axundov adına Azərbaycan Milli Kitabxanasının sürətli inkişafı konsepsiyasının əsası da 90-cı illərin ortalarında ümummilli liderimiz Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur.
Ulu öndərimiz ikinci dəfə Azərbaycana rəhbərlik etməyə başladığı ilk illərdə yəni 1995-1997-ci illərdə 4 dəfə Milli Kitabxanaya baş çəkmişdir.
- 1995-ci ilin iyunun 3-də Azərbaycan Qadınları Milli Komitəsinin, Respublika “Kitab” Cəmiyyətinin və ABŞ-ın “Stark enterprauz” firmasının təşəbbüsü ilə çap olunan “Vətənə, dövlətə, xalqa sədaqət andı” kitabının təqdimat mərasimində iştirak etmişdir.
- 1996-cı il mart ayının 5-də İsraildə çıxan “Heydər Əliyev: Siyasi portretin cizgiləri» kitabının təqdimat mərasimində iştirak etmişdir.
- 1997-ci il noyabrın 5-də “Azərbaycan qaçqınları» fotoalbomunun təqdimat mərasimində iştirak etmişdir.
- 1997-ci il noyabrın 20-də Amerikada nəşr edilən “Azərbaycan interneşnl» jurnalının 5 illiyinə həsr olunmuş təqdimat mərasimində iştirak etmişdir.
Azərbaycan xalqının dünyaya bəxş etdiyi dahi şəxsiyyətin bu kitabxanaya hər bir gəlişi bu möhtəşəm elm və mədəniyyət, ocağının inkişafında mühüm rol oynamış və onun gələcək inkişafı perspektivlərinin müəyyən olunmasında ən vacib amilə çevrilmişdir.
Belə ki, 1995-ci ilin iyununda “Vətənə, xalqa, dövlətə sədaqət andı» kitabının təqdimatı mərasimində iştirak etmək üçün M.F.Axundov adına Milli Kitabxanaya gələn ulu öndərimiz bu mədəniyyət məbədinin qayğıları ilə yaxından maraqlanmış və onun fondlarında köhnə nəşrlərin daha çoxluq təşkil etdiyini xüsusilə vurğulamışdır.
Bu amili nəzərə alan ulu öndərimiz Milli Kitabxanaya öz şəxsi kitabxanasından 400-ə qədər yeni kitab hədiyyə etmiş və hamını bu mədəniyyət məbədinə kömək etməyə çağırmışdır: “Mən indi kitabxanaya xeyli kitab bağışladım. Güman edirəm ki, bunlar fondda öz yerini tutacaqdır. Bunlar cəmiyyətimiz üçün çox gərəkli olan ayrı-ayrı mövzulara həsr edilmiş kitablardır. Bunlar mənim özümün deyil, müxtəlif müəlliflərin kitablarıdır və kitabxananın böyük xəzinəsində öz yerini tutarlar. Zənnimcə, gələcəkdə bu təşəbbüs də davam edə bilər. Elə imkanı olan ayrı-ayrı adamlar kitabxanamızı zənginləşdirmək üçün yəqin ki, ona kitab bağışlayacaqlar”.
Xalqımızın böyük oğlunun “Bu kitabxanaya kömək etmək hamının borcudur” kimi müdrik fikrinə diqqətlə yanaşan ölkəmizin ziyalıları, alimləri, yazıçı və şairləri bir-birinin ardınca Milli Kitabxanaya yeni-yeni kitab kolleksiyaları hədiyyə etməyə başladılar və tezliklə kitabxanamızın fondu əhəmiyyətli dərəcədə yeni kitablarla zənginləşməyə başladı.
Təkcə, 1995-ci ildə M.F.Axundov adına kitabxananın fonduna 11,5 min nüsxə yeni ədəbiyyat daxil olmuşdu. Milli Kitabxanaya öz şəxsi kitabxanasından kitablar hədiyyə edən müəlliflərdən xalq yazıçısı Elçinin, xalq şairi Bəxtiyar Vahabzadənin, xalq yazıçısı Çingiz Abdullayevin, akademik Ziya Bünyadovun və digər yazıçı və şairlərimizin, alim və ziyalılarımızın adlarını çəkmək olar.
90-cı illərin ortalarında respublikamızın Dövlət büdcəsinin nə qədər məhdud olması, təbii ki, hamının xatirindədir və ciddi çətinliklərə baxmayaraq, Milli Kitabxananın problemlərinə böyük qayğı ilə yanaşan ulu öndərimiz ikinci dəfə bu kitabxanaya səfər edərkən bu elm ocağının ehtiyaclarını diqqətlə dinləyərək xarici ölkələrdə çap olunan ədəbiyyatın və dövrü mətbuatın alınması məqsədilə əlavə məqsədli vəsaitin ayrılmasını vacib hesab edərək yerindəcə Nazirlər Kabinetinə müvafiq göstəriş vermişdir.
Ulu öndərin bu göstərişinə müvafiq olaraq Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti müvafiq qərar qəbul etmiş və həmin ildən başlayaraq hər il M.F.Axundov adına kitabxanaya xarici ədəbiyyat və dövrü nəşrlər almaq üçün 5000 ABŞ dolları valyuta vəsaiti ayrılmışdır. O dövrün çətinliklərini yaşayan hər kəs 1995-1996-cı illərdə bu vəsaitin necə böyük bir məbləğ olduğunu daha yaxşı hiss edirlər. Müqayisə üçün bildirmək istəyirəm ki, o dövrdə heç həmin kitabxananın büdcəsi bütövlükdə 5000 ABŞ dolları qədər deyildi.
Ümummilli liderimiz Milli Kitabxanaya baş çəkərkən çox böyük nostalji hissləri yaşadığını söyləyərək və öz çıxışlarında Milli Kitabxananın fəaliyyətini yüksək qiymətləndirərək onu respublikamızın ən əhəmiyyətli mədəniyyət mərkəzlərindən biri hesab edirdi və burada çalışan insanların əməyini çox yüksək qiymətləndirirdi: “Bu gün biz buraya - Azərbaycan Respublikasının mədəniyyət mərkəzlərindən biri olan Mirzə Fətəli Axundov adına Dövlət Kitabxanasına gəlmişik. Mən vaxtilə bu kitabxanaya dəfələrlə gəlmişəm. Amma bu gün kitabxananın astanasından keçərkən çox böyük hörmət və ehtiram hissi duyuram. Bu kitabxanaya, buruda çalışan insanlara hörmət və ehtiramımı bildirmək istəyirəm”.
Ulu öndərin kitabxana işinə hədsiz qayğısının ən bariz nümunəsi 1998-ci ildə Milli Məclis tərəfindən qəbul olunmuş “Kitabxana işi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu olmuşdur. Bütövlükdə Azərbaycanda kitabxana quruculuğu tarixində tamamilə yeni bir mərhələ olan bu qanun müstəqil Azərbaycanda kitabxana qanunvericiliyinin və quruculuğunun əsasını qoymuşdur.
MDB ölkələrində kitabxana işinə dair qəbul olunan qanunlar içərisində ən mükəmməl qanunlardan biri olan Azərbaycan Respublikasının “Kitabxana işi haqqında» Qanunu Dövlət Kitabxana Şəbəkəsinin formalaşdırılması, kitabxana sahəsinə dair normativ-hüquqi bazanın yaradılmasında, kitabxana işçilərinin sosial müdafiəsinin möhkəmləndirilməsində mühüm rol oynamışdır.
Ulu öndərin imzası ilə qüvvəyə minən bu qanunun Milli Kitabxananın statusunun formalaşmasında, onun qiymətli fondlarının dövlət tərəfindən xüsusi əhəmiyyətli mədəniyyət sərvətləri kimi etibarlı mühafizəsində, bina və əmlakının toxunulmaz olduğunun təsbit olunmasında, Milli Kitabxananın ləğvinin qadağan olunmasının qanunvericilik qaydasında təsdiq olunmasında əvəzsiz əhəmiyyəti olmuşdur.
“Kitabxana işi haqqında” Qanunun bütöv bir bölməsinin Milli Kitabxanaya və onun məsələlərinə həsr olunması xüsusilə diqqətəlayiqdir. Burada Milli Kitabxananın fəaliyyətinin bütün sahələri tam şəkildə əhatə olunmuş, onun inkişafının prioritetləri müəyyənləşdirilmişdir. Məhz bu qanunun müddəalarına müvafiq olaraq 2000-ci ilin mayında Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabineti “Azərbaycan Respublikasının Milli Kitabxanasının Əsasnaməsinin təsdiq olunması barədə” qərar qəbul etmişdir.
Nəhayət, 2005-ci ildə bu qanunvericiliyin tələbləri əsasında M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasına “Milli Kitabxana” statusu verilmişdir. Ümummilli liderimizin xüsusi tapşırığı əsasında hazırlanmış və qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında onun tərəfindən Milli Məclisə təqdim olunmuş “Kitabxana işi haqqında” qanun və onun qüvvəyə minməsi barədə ulu öndərin imzaladığı 12 mart 1999-cu il tarixli sərəncam ölkəmizdə kitabxana şəbəkələrinin yenidən qurulması, onların yeni tələblərə uyğun fəaliyyətinin təkmilləşdirilməsi və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi işində mühüm rol oynamışdır.
Təsadüfi deyildir ki, ondan sonra qəbul edilmiş heç bir qanunun qüvvəyə minməsi barədə sərəncamlar belə əhatəli və hərtərəfli olmamışdır. Bu sərəncamı müstəqil Azərbaycanda kitabxana quruculuğunun proqram sənədi də adlandırmaq olar.
Bu gün böyük cəsarətlə demək olar ki, ölkəmizdə kitabxana işi sahəsində uğurla aparılan möhtəşəm quruculuq işləri—Milli Kitabxananın tamamilə yenidən qurulması, təchizatı və modernləşdirilməsi işləri, Azərbaycan Respublikasında kitabxana-informasiya sahəsinin 2008-2013-cü illərdə inkişafı üzrə Dövlət Proqramının təsdiq olunması istiqamətində görülən işlər də bu siyasətin məntiqi davamıdır. Ulu öndərimizin Milli Kitabxanamıza xüsusi qayğısının bariz nümunələrindən biri 2000-ci ildə kitabxanamızın binasında əsaslı yenidənqurma işlərinin aparılması və texniki təchizatının gücləndirilməsi barədə verdiyi tapşırıq olmuşdur. 2000-ci ilin may ayında Nazirlər Kabinetində bu sətirlərin müəllifinin iştirakilə keçirilən müşavirədə Avropa Şurasının ayırdığı dövlət qrantı hesabına Ərazilərin Bərpası və Yenidən Qurulması Agentliyinin xətti ilə bərpa olunması nəzərdə tutulan 3 ən mühüm müəssisə seçilərək ulu öndərə təqdim olunarkən ulu öndər “M.F.Axundov adına Dövlət Kitabxanasını götürün, Azərenerji və Bakı Şəhər İcra Hakimiyyəti özləri vəsait taparlar» dedi. Bu gün Milli Kitabxanada oxucular üçün yaradılan bu gözəl şərait, kitabxanamızın saytının, elektron kataloqunun, elektron kitabxanasının yaradılması və onun virtual rejimdə bütün dünyaya yayılması məhz ulu öndərin kitabxanaya qayğı və diqqətinin nəticəsi hesab oluna bilər.
Ulu öndərin ideyalarını layiqincə davam və inkişaf etdirən Prezidentimiz cənab İlham Əliyevin ölkədə kitabxana işinə qayğısından danışmamaq mümkün deyil. Hörmətli Prezidentimizin 2004-cü ildə imzaladığı “Azərbaycan dilində latın qrafikası ilə kütləvi nəşrlərin həyata keçirilməsi haqqında» sərəncamı Azərbaycanda kitabxana işinin inkişafında xüsusi rol oynadı. Hətta mən deyərdim ki, bu sərəncamla kitabların 25 min nüsxə tirajla çap olunması və bütün kitabxanalara hörmətli Prezidentimizin hədiyyəsi kimi verilməsi oxucuların yenidən kitabxanalara qayıtması üçün real şərait yaratdı.
Bu gün artıq 300 addan çox kitab çap olunaraq bütün kitabxanalara, o cümlədən kənd kitabxanalarına da göndərilmişdir. Bu da kitabxanalarımızın fondlarının əsas özəyini təşkil edir. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, bu dünya miqyasında analoqu olmayan bir hümanitar aksiyadır və kitabxana ictimaiyyəti tərəfindən çox yüksək qiymətləndirilir.
Son 3 ay ərzində hörmətli Prezidentimizin mədəniyyətimizin inkişafına diqqətini və qayğısını sübut edən onlarla sərəncam imzalaması və bunlardan birinin Azərbaycanda kitabxana fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması haqqında olması dövlət rəhbərimizin Heydər Əliyev siyasətini ləyaqətlə davam etdirdiyinin bariz nümunəsidir.
Bu sərəncamda Milli Kitabxananın inkişafına xüsusi diqqət yetirilməsi, onun modernləşdirilməsi, texniki təchizatının gücləndirilməsi və maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi istiqamətində xüsusi tədbirlərin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi barədə verdiyi göstəriş tezliklə bizim Milli Kitabxananın dünyanın ən modern kitabxanaları səviyyəsinə qalxması və burada oxucular üçün hər cür şəraitin yaradılması ilə nəticələnəcəkdir.

Xalq qəzeti.- 2008.- 4 may.- S. 6.