Əliyev R.

Salyanın tarix və mədəniyyət abidələri

Azərbaycan dünya mədəniyyətinə gözəl töhfələr vermişdir. Bu sırada tarix və mədəniyyət abidələri xüsusi yer tutur. Mənim yaşadığım Salyan rayonunda da ölkə və yerli əhəmiyyətli belə abidələr çoxdur. Rayonumuzun təbiəti və coğrafi mövqeyinin əlverişli olması qədimdən bıırada insanların məskunlaşmasına şərait yaratmışdır. Burada, xalqımızın tarixi kcçmişini, adət-ənənəsini, həyat tərzini, məişətini, dini əqidələrini özündə əks etdirən yaşayış məskənləri və qəbiristanlıqlar dövrümüzə qədər gəlib çatmışdır. Salyanın bir çox kəndlərində qədim yaşayış məskənləri tapılmışdır. Belə yaşayış məskənlərindən Babazanlı, Marışlı, Mahmudabad, Noxudlu, Qırxçıraq, Yuxarı Xalac, Bəndovan, Qarabağlı və digərlərini göstərmək olar. Arxeoloji qazıntılar zamanı bu ərazilərdən ocaq yerləri, taxıl anbarları, şirli və şirsiz saxsı qablar, zinət əşyaları, miixtəlif dövlətlərə məxsus mis pullar, gildən düzəldilmiş çıraqlar və s. tapılmışdır. Qazıntılar zamanı tapılmış saxsı əşyalar tarix-diyarşünaslıq muzcyində qorunur.

Dövrümüzə Kürsəngi (e.ə. II-e.ə. III əsrlər), Xurşud (orta əsrlər), Qırxçıraq (orta əsrlər) küp qəbirləri nekropolları və s. gəlib çatmışdır.

XIX əsrdə və XX əsrin əvvəllərində Salyan şəhərində bir çox məscid, mədrəsə, inzibati binalar və xeyli sahibkar mülkləri tikilmişdir. Bunların bəziləri özünün gözəl memarlıq komponentləri ilə diqqəti cəlb edir. Bu tikililər forma, memarlıq bəzəklərinə görə tikildiyi dövrün və yerləşdiyi ərazinin memarlıq xüsusiyyətlərini əks etdirir.

XIX əsrdə tikilmiş Cümə məscidi arxitektura baxımından təkrarolunmaz memarlıq abidəsidir. Bu məscidin gözəllik və tikiliş quruluşu rayonumuza gələn memarları və turistləri heyran edir. Cümə məscidindən əlavə, Şilli (1903-1904), Ağa Mirəşrəf ağa (1904), Hacı Səməd (XIX əsr), Hacı Tağı məscidlərini (1907), Qovurğa (orta əsrlər), Xilə Şəkər pirini (XIX əsr), Mirsədirin (XIX əsr), Hacı Tağının (XIX əsr), Hacı Əlihəsənin (1851), Məşədi Səməd Abdulhəsən oğlunun (1885), Molla Hacı İmanqulu Əhmədovun evini (1896), Hacı Cəbrayılın (1892), Məşədi Abbas Hüseynovun (1914), Mirxalıq Abdullayevin evlərini (1913), Hacı Mehdinin hotelini (1895-1897) və s. göstərmək olar. Hacı Mehdinin hoteli və Mirxalıq Abdullayevin evi dövrün Avropa stilində, qotik üslubda tikilmiş tarix və mədəniyyət abidəsidir. Dövlətimiz müstəqillik qazandıqdan sonra abidələrimizin qorunması işində əsaslı dönüş yaranmışdır. İstər ulu öndərimizin, istərsə də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin tarix və mədəniyyət abidələrimizin qorunması, tədqiqi və mühafizəsi haqqında imzaladığı çoxsaylı fərman və sərəncamları abidələrin qorunmasında böyük irəliləyişə səbəb oldu. Bu irəliləyiş rayonumuzda da özünü göstərməkdədir.

Mədəniyyət.- 2008.- 17 may.- S. 10.