Mehdiyev R.

Portret ustası

O, ilk dəfə əlinə kağız, qələm götürüb şəkil çəkəndə cəmi 6 yaşı vardı. Evdəkilər balaca qızcığazı bu işdən çəkindirməyə çalışsalar da, daxilindəki istedad cücərtiləri onun varlığında daha dərinə işləyir, şaxələnirdi. 1956-cı ildə ailənin yaxın dostu jurnalist Sevil Ələkbərova Böyükxanımı İncəsənət Muzeyinin direktoru Kazım Kazımzadənin yanına gətirir. Onun əl işlərinə baxan rəssam Böyükxanımın gələcəkdə rəssam olacağına böyük ümid bəsləyir, bir neçə il ona dərs deyir, rənglər dünyasının sirrini-sehrini öyrədir. İllər ötür, sənət dünyasında öz dəst-xəttini seçən Böyükxanım Dadaşovanın palitrası təzə-təzə rənglərlə zənginləşir, təsviri sənətə bələdçiliyi artır, portret ustası kimi püxtələşir.

Böyükxanım Dadaşova 1948-ci il noyabrın 9-da Bakıda dünyaya gəlib. O, 1968-ci ildə Əzim Əzimzadə adına Rəssamlıq məktəbinin tərtibatçı rəssam fakültəsini bitirib. 1974-cü ildə Çingiz İldırım adına Azərbaycan Dövlət Politexnik İnstitutunu bitirən Böyükxanım memar ixtisasına yiyələnib. 45 ildir ki, Azərbaycan Dövlət Qoruq Tarixi Memarlıq Muzeyi-Şirvanşahlar kompleksində tərtibatçı rəssam işləyir. Rəssamlar İttifaqının üzvüdür. 1986-cı ildən mütəmadi olaraq respublikada təşkil olunan təsviri sənət sərgilərində fəal iştirak edir. Natürmort və portret janrında işləməyə üstünlük verir.

Portret yaradıcılığı incəsənətdə, xüsusən də rəssamlıqda mürəkkəb, eyni zamanda şərəfli bir janr sayılır. Bu janrda işləyib böyük uğurlar qazanan rəssamlarımız çoxdur. Hazırda Azərbaycan portret ustalarının əsərləri dünya muzeylərinin bəzəyidir. Tanınmış rəssamlardan Mikayıl Abdullayevin "Səməd Vurğun", Tahir Salahovun "Qara Qarayev", Toğrul Nərimanbəyovun "Rəsul Rza", Baba Əliyevin "Qız", Tağı Tağıyevin "Tələbə", Vəcihə Səmədovanın "Dərs vaxtı", Səttar Bəhlulzadənin "Füzuli", Toğrul Sadıqzadənin "Hüseyn Cavid", Kamil Nəcəfzadənin "Müşfıq" adlı portretləri Azərbaycan rəngkarlıq incəsənətinin qızıl fonduna daxil edilmişdir.

Böyükxanım Dadaşova da bu ənənəni davam etdirir, yaratdığı portretlər tamaşaçının zövqünü, ruhunu oxşayır. Onun çəkdikləri o qədər orijinal, canlıdır ki, bu əsərləri həyəcansız seyr etmək olmur.

Portret çəkmək çoxlarına çətin gəlsə də, bu sahədə işləmək ona heç bir problem yaratmır, çünki o, təsadüfi heç nə etmir, mövzunu ətraflı öyrənir, hazırlaşır, sonra molbert arxasına keçir. Portretini işlədiyi insanlar arasında çoxlu dostlar qazanıb, özü üçün rənglərdən ibarət bir sənət dünyası yaradıb. Yeni üslubda yaratdığı sənət abidələri Böyükxanım Dadaşovanın professional səviyyəsindən xəbər verir. Vaxtilə xalq rəssamı, akademik Mikayıl Abdullayev Böyükxanımın yaradıcılığı barədə aşağıdakı fikirləri söyləmişdi: "Rəssamlarımızın emalatxanalarına tez-tez gedirəm, Böyükxanımın da əsərləri mənə tanışdır. Əsas etibarilə portret janrında fəaliyyət göstərir və bu janrda tutarlı əl işləri, rəsmləri, etüdləri vardır. Şəxsən məni bu Azərbaycan qızının keçdiyi sənət yolu, taleyi digər bir səbəbdən də maraqlandırır. Nə yaxşı ki, hələ Məhsəti Gəncəvidən başlamış, xan qızı Natəvana kimi keçib gələn böyük sənət yolunun gözəl davamçıları vardır və onlar böyük sənət yükünü öz çiyinlərində ləyaqətlə aparırlar".

Böyükxanım Dadaşovanın portretlərinin hər biri bir sənət abidəsidir. Tanınmış adamlara həsr etdiyi portretlər isə təkcə işlənmə texnikasına görə deyil, həm də mövzu baxımından əhəmiyyətli, dəyədidir. Azərbaycan xalqının ümummilli lideri Heydər Əliyevlə bağlı çox rəssamlar sənət əsəri yaradıb, lakin Böyükxanımın yaratdığı əsərdə Heydər Əliyev obrazı daha mənalı, daha canlıdır.

Bu fikirləri onun "Atatürk" portreti barədə də söyləmək mümkündür. Rəssam bu əsərlə Azərbaycan incəsənətinə yeni nəfəs gətirə bilmişdir. Məhz bu işdən sonra Böyükxanım Dadaşova türk hərb tarixi generallarının obrazlarından ibarət silsilə əsərlər işləyir. Türkiyə Hava Silahlı Qüvvələrinin keçmiş Baş Qərargah rəisi Hüseyn Kıvrıkoğlu, hazırda bu vəzifəni daşıyan Hilmi Öztürk, NATO-nun Türkiyə üzrə Cənub Qoşunlarının Baş Komandanı Ergün Saygün və generallar Ömər Bayraklı, Ərtan Demirtaş, Ülkər Başbulud və başqalarının canlı portretlər qalereyasını yaradır. Onu da qeyd edək ki, Ərtan Demirtaş Gülhanə Hərbi Hospitalının həkimi, Prezident Heydər Əliyevin şəxsi həkimi olmuşdur. Böyükxanım Dadaşova deyir:

"Türklər portretdə dəqiqliyə daha çox üstünlük verirlər. Bu isə mənim üslubuma çox yaxındır: insanların xarakterini açmaq... Üzlərindəki ifadələri verməklə yanaşı, cizgiləri də dəqiq işləməyə çalışıram. Sifətdə ifadəyə kölgə gətirən artıq cizgiləri vermirəm. Portret sahibi şəklinə baxanda özünü yaşlı, qocalmış, kimi deyil, xəyalında saxladığı kimi görə bilir".

Böyükxanım Dadaşova bu dəqiqliyi surətini çıxardığı əsərlərdə də qoruyub saxlayır.

2002-ci ildə Strasburqda təşkil olunmuş beynəlxalq sərgidə Böyükxanım Dadaşovanın milli üslubda sulu və yağlı boya ilə işlənmiş natürmortları nümayiş etdirilib. O, bu şərəfə layiq görülən ilk və yeganə qadın rəssam idi. Ümumiyyətlə, onün əsərləri ABŞ, Türkiyə, Fransa və s. ölkələrdə nümayiş olunub, tamaşaçı rəğbəti qazanıb. Sevindirici haldır ki, onun adı V.Səmədova, E.Şaxtaxtlı, M.Rəhmanzadə kimi rəssamlarla yanaşı çəkilir. Biz də ona yaradıcılığında yeni-yeni uğurlar arzulayırıq.

Respublika.- 2008.- 13 may.- S. 9.